دیمانە: تاهیر قاسمی
چوار ساڵ، دەرفەتێکی کەم نەبوو تا وڵامی ئەو پرسیارانە بدەنەوە. بۆچی هێشتا بێ وڵامن؟هۆکاری ئەوەی کە حدک ئێستاش هەروا لە بەردەم ئەم پرسیارانە دایە دەگەرێتەوە بۆ ئەوەی کە حیزب رەوتی ریفورم و گۆران لە خۆیدا کە لە باسەکانی بەر لە کۆنگرەی ١٤، بە تایبەت بە گرتنەبەری روانگەیەکی نوێی فکری و سیاسی و ریفورم لە سیستمی رێکخراوەیی خۆیی، کە تا رادەیەکی زۆر لە بەرنامە و پێرەوی نوێی پەسەنکراوی کۆنگرەی ١٤ دا هاتە ئاراوە، بە لارێدا برد. رێبەری دوای کۆنگرە ئەو رەوتەی بە لایەکدا هیدایەت کرد کە لە راستای ئەو رێبازە دا نەبوو کە کۆنگرە دیاری کردبوو. ئەمە هەڵەیەکی گەورە بوو کە رێبەری حیزب لەم ماوەدا کردی و حیزبی لە کەڵکوەرگرتن لەو دەرفەتە کە بۆی هاتە پێش، بیبەش کرد. لەم ماوەدا رێبازی سیاسی حیزب بە شێوەیەکی سیستماتیک لە سەر بنەمای فکرێکی تاریفکراو و ستراتیژی نێو بەرنامەی حیزب بەرێوە نەچووە، بەلکوو لە گۆڕ بۆچوونی تایبەتی بەشێک لە رێبەری بە تایبەت وتەبیژی حیزبەوە بووە.
بە گشتی بارودوخی حیزب ئەگەر لە ئاست لایەنەکانی دیکەی نێو بزووتنەوەی کورد دا بەراورد بکەین، ئاسایی دێتە بەرچاو. بەلام ئەگەر لە گۆر پەیامی ئەم حیزبە بۆ مۆدێرنیزەکردنی خۆی و بەرزکردنەوەی بیری نەتەوەیی هەڵقوڵاوی کۆنگرە ١٤ ەوە چاو لێبکەین، نادیاری و دوو ئالیەک لە بنەمای فکری و سیاسەتی حیزب دا دەبینین. ئەم دوو ئالییە لە نێوان رێبازی کۆنگرەی ١٤ و ئەو ریبازەی ئەم چەند ساڵەی دوایی رێبەری بەرێوەی بردووە لە ئاست رێبازی فکری حیزبی سەبارەت بە پرسی چارەسەری نەتەوەیی کورد خۆ دەنوێنێ.
حدک لە بەردەم تاقیکاریەکی دیکە دایە، ئەویش کۆنگرەی ١٥ یە. پرسیاری سەرەکی ئەوەیە کە ئەو رەوتەی بۆ گۆران لە کۆنگرەی ١٤ دا هاتە ئاراوە چی بەسەر دێ؟
بنەمای تێوریکی ئەو گۆرانەی باسی دەکەی کە لە ستراتێژی سیاسی بەرنامە نوێی پەسەندکراوی کۆنگرەی ١٤ دا هاتووە، چییە؟
جەوهەری ئەو گۆڕانە بریتی بوو لە گرتنەبەری روانگەیەکی نوێ لە راستای بیری نەتەوەیی و زەقکردنەوەی پێناسەی نەتەوەیی بوونی بزوتنەوەی رزگاریخوازی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان دا. بنەمای تێوریکی ئەم بیرە لە راستای گۆران لە روانگە (پەرسپێکتیڤ) ی حیزب لە ئاست چارەسەرکردنی پرسی کورد لە ئێران دا بوو. تیروانینی سیاسی کورد هەتا ئێستا لە لایەن پارتە سیاسیەکانەوە بریتی بووە لە گەران بە دوای چارەی پرسی کورد لە ناوەندی وڵات و لە یاسای بنەرەتی ئێران دا. ئەم تێروانینە لە کۆنەوە پێناسەی خۆی لە ئایدۆلۆژی و روانگەی سیاسی سەر بە نەتەوەی دەسەڵاتدارەوە وەرگرتوە. بنەمای فکری ئەم روانگەیە دەگەرێتەوە بۆ ئەوە کە هیچ یەک لە ئایدۆلۆژیەکانی نەتەوەی فەرمانرەوا بە لایەنی چەپ و راستیەوە نە تەنیا لە نیو حاکمییەت دا بەلکو لە نێو ئۆپۆزیسیونی حاکمییەتیش دا بەردەوام لە هەوڵی ئەوە دابووە کە بزوتنەوەی نەتەوەیی بە تایبەت بزوتنەوەی کورد کە لە نەتەوەکانی دیکە چالاکتر بووە، لە چوارچێوەی چارەسەریەکی نێوخۆیی کە هێژمونی نەتەوەی فەرمانرەوا نەخاتە مەترسیەوە، رابگرێ. سیاسەتی کورد بە داخەوە هەتا ئێستاش کاریگەری ئەم روانگە فکری و سیاسییەی نەتەوەی دەسەڵاتداری بە سەردا زاڵە.
ئەوەی لە سەروبەندی کۆنگرە دا هاتە ئاراوەو تا رادەیەک لە نێو بەرنامەی نوێی حیزب دا جێگیر بوو، ئاراستەیەکی گرتە بەر کە دەیویست حدک بە نیسبەتی خۆی ماڵاوایی لەم روانگە داسەپاوە بەسەر سیاسەتی کورد دا بکا. بنەمای فکری ئەم روانگە نوێیە ئەوە بوو کە لە باتی ئەوەی ئێمە هەوڵمان ئەوە بێ نەتەوەی باندەست رازی بکەین و لە تاران بۆ چارەی پرسی کورد بگەرێین، پێویستە روو لە خەلکی خۆمان بکەین و بە پێکهێنانی دەسەڵاتی سیاسی نەتەوەیی لە کوردستان دا چارەی پرسی کورد کە پرسی دەسەڵاتێکی نەتەوەییە، بکەین. ئەم دەسەڵاتە کوردیەش لە فورمی کۆماری کوردستان لە بەرنامەدا تاریفکراوە. ئەمە سەرەتایەکی باش بوو بۆ دەرباز بوون لەو سیاسەتە ناسەرکەوتووەی کە هەتا ئێستا بە سەر سیاسەتی پارتە سیاسیەکانی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان دا زاڵ بووە. ئەمە دەرفەتێکی مێژویی بوو بۆ حدک. حیزب شانسی ئەوەی هەبوو کە ئەم دەرفەتە بە باشی بقۆزێتەوە. گرینگی ئەم دەرفەتە مێژوییە لە کۆنگرەدا ئاماژەی پێکرا.
جەوهەری ئەو گۆڕانە بریتی بوو لە گرتنەبەری روانگەیەکی نوێ لە راستای بیری نەتەوەیی و زەقکردنەوەی پێناسەی نەتەوەیی بوونی بزوتنەوەی رزگاریخوازی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان دا. بنەمای تێوریکی ئەم بیرە لە راستای گۆران لە روانگە (پەرسپێکتیڤ) ی حیزب لە ئاست چارەسەرکردنی پرسی کورد لە ئێران دا بوو. تیروانینی سیاسی کورد هەتا ئێستا لە لایەن پارتە سیاسیەکانەوە بریتی بووە لە گەران بە دوای چارەی پرسی کورد لە ناوەندی وڵات و لە یاسای بنەرەتی ئێران دا. ئەم تێروانینە لە کۆنەوە پێناسەی خۆی لە ئایدۆلۆژی و روانگەی سیاسی سەر بە نەتەوەی دەسەڵاتدارەوە وەرگرتوە. بنەمای فکری ئەم روانگەیە دەگەرێتەوە بۆ ئەوە کە هیچ یەک لە ئایدۆلۆژیەکانی نەتەوەی فەرمانرەوا بە لایەنی چەپ و راستیەوە نە تەنیا لە نیو حاکمییەت دا بەلکو لە نێو ئۆپۆزیسیونی حاکمییەتیش دا بەردەوام لە هەوڵی ئەوە دابووە کە بزوتنەوەی نەتەوەیی بە تایبەت بزوتنەوەی کورد کە لە نەتەوەکانی دیکە چالاکتر بووە، لە چوارچێوەی چارەسەریەکی نێوخۆیی کە هێژمونی نەتەوەی فەرمانرەوا نەخاتە مەترسیەوە، رابگرێ. سیاسەتی کورد بە داخەوە هەتا ئێستاش کاریگەری ئەم روانگە فکری و سیاسییەی نەتەوەی دەسەڵاتداری بە سەردا زاڵە.
ئەوەی لە سەروبەندی کۆنگرە دا هاتە ئاراوەو تا رادەیەک لە نێو بەرنامەی نوێی حیزب دا جێگیر بوو، ئاراستەیەکی گرتە بەر کە دەیویست حدک بە نیسبەتی خۆی ماڵاوایی لەم روانگە داسەپاوە بەسەر سیاسەتی کورد دا بکا. بنەمای فکری ئەم روانگە نوێیە ئەوە بوو کە لە باتی ئەوەی ئێمە هەوڵمان ئەوە بێ نەتەوەی باندەست رازی بکەین و لە تاران بۆ چارەی پرسی کورد بگەرێین، پێویستە روو لە خەلکی خۆمان بکەین و بە پێکهێنانی دەسەڵاتی سیاسی نەتەوەیی لە کوردستان دا چارەی پرسی کورد کە پرسی دەسەڵاتێکی نەتەوەییە، بکەین. ئەم دەسەڵاتە کوردیەش لە فورمی کۆماری کوردستان لە بەرنامەدا تاریفکراوە. ئەمە سەرەتایەکی باش بوو بۆ دەرباز بوون لەو سیاسەتە ناسەرکەوتووەی کە هەتا ئێستا بە سەر سیاسەتی پارتە سیاسیەکانی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان دا زاڵ بووە. ئەمە دەرفەتێکی مێژویی بوو بۆ حدک. حیزب شانسی ئەوەی هەبوو کە ئەم دەرفەتە بە باشی بقۆزێتەوە. گرینگی ئەم دەرفەتە مێژوییە لە کۆنگرەدا ئاماژەی پێکرا.
ئەم روانگە نوێیە لە کام بەشی بەرنامەی پەسەندکراوی کۆنگرەی ١٤ دا هاتووە؟
لە پێشەکی بەرنامەدا تا رادەیەکی زۆر بە شەفافی باس لەم روانگە نوێیە کراوە. لەوێدا باس لە هۆکاری ئەوەی کە بۆ کورد نەیتوانی دەوڵەتی خۆی لە کاتی دروستبوونی دەولەت - نەتەوە لە سەرەتای سەدەی زایینی رابردوو لە ناوچەکەدا دابمەزرێنی. هەروەها باس لە رێبازی حیزب لە سەر بنەمای بیری نەتەوەیی ژ.ک. کە حدک‌ی لە سەر دامەزرا، کراوە. ئەم روانگە نەتەوەیی‌یە کراوەتە هەوێنی دارشتنەوەی ناوەرۆکی بەرنامەی نوێی حیزب و هەڵگرتنی دروشمی خەبات بۆ دامەزرانی دەسەڵاتی کورد لە فۆرمی کوماری لە رۆژهەڵاتی کوردستان وەک ستراتیژی حیزب. لە کۆنگرەی چواردەی حیزب دا هەرچەند سەروگوێلاکی ئەو گەڵاڵەیان شکاند کە پێشتر لە لایەن هەیئەتی دەرەوەی وڵات نوسرابوو بەلام بەو حاڵەش بەشێکی زۆر لەم روانگە نوێیەی گرتۆتە خۆ و لە بەراورد لە گەل بەرنامەی رابردوو جیاوازیەکی جەوهەری تێدایە. ئەمە لە راستیدا سەرەتایەکی باش بوو بۆ ماڵئاوایی لە فکری خۆبەستنەوە بە ناوەند و گرتنەبەری رەوتێکی فورمولە کراو لە ناسیونالیزمی کورد.
لە پێشەکی بەرنامەدا تا رادەیەکی زۆر بە شەفافی باس لەم روانگە نوێیە کراوە. لەوێدا باس لە هۆکاری ئەوەی کە بۆ کورد نەیتوانی دەوڵەتی خۆی لە کاتی دروستبوونی دەولەت - نەتەوە لە سەرەتای سەدەی زایینی رابردوو لە ناوچەکەدا دابمەزرێنی. هەروەها باس لە رێبازی حیزب لە سەر بنەمای بیری نەتەوەیی ژ.ک. کە حدک‌ی لە سەر دامەزرا، کراوە. ئەم روانگە نەتەوەیی‌یە کراوەتە هەوێنی دارشتنەوەی ناوەرۆکی بەرنامەی نوێی حیزب و هەڵگرتنی دروشمی خەبات بۆ دامەزرانی دەسەڵاتی کورد لە فۆرمی کوماری لە رۆژهەڵاتی کوردستان وەک ستراتیژی حیزب. لە کۆنگرەی چواردەی حیزب دا هەرچەند سەروگوێلاکی ئەو گەڵاڵەیان شکاند کە پێشتر لە لایەن هەیئەتی دەرەوەی وڵات نوسرابوو بەلام بەو حاڵەش بەشێکی زۆر لەم روانگە نوێیەی گرتۆتە خۆ و لە بەراورد لە گەل بەرنامەی رابردوو جیاوازیەکی جەوهەری تێدایە. ئەمە لە راستیدا سەرەتایەکی باش بوو بۆ ماڵئاوایی لە فکری خۆبەستنەوە بە ناوەند و گرتنەبەری رەوتێکی فورمولە کراو لە ناسیونالیزمی کورد.
ئەوەی ئێوە لە کۆنگرەدا هەوڵتان بۆ دا هەمووی پەسەند نەکرا. لە راستی دا ئەوەی پەسەند کرا موتوربەی دوو گوتاری تا رادەیەک لێک جیاواز بوو. دەکرێ بلێی ئەو بەش یا بەشانە کە پەسەند نەکران کامانە بوون؟
لە گەڵاڵەی پێشنیاری یەکەمی بەرنامە و پێرەو کە لە لایەن هەیئەتی دەرەوەی وڵات ئامادەکرابوو مەسەلەی فیدراڵی وەک دروشمی ستراتیژی حیزبی تێدا نەبوو. لە باسی پێوەند بە نەتەوەکانی دیکە و ئێرانی داهاتوو دا باس لە کۆمەڵێک مەرج و بنەما کرابوو. مەبەست ئەوە بوو کە ئەگەر قەرار بێ نەتەوەکانی ئێستای نێو جۆگرافیای ئێران لە فکری پێکهێنانی سیستمێکی هاوبەشدا بن، ئەو سیستمە نابێ بۆ کورد بە زۆرەملی بێ، بەلکو دەبێ لە سەر بنەمای دڵخوازو بە رەئی ریفراندۆم لە کوردستان دا سەربگرێ. هەربۆیەش باس لەو سیستمە گەرەکە بە ئاوەڵەیی بمێنێتەوە بۆ ئەوەی کورد دەستی ئاوەڵە بێ لە مامەڵەی سیاسی لە گەڵ لایەنەکانی پێوەندیدار و بۆ هەر بریارێک کە بۆ خۆی لە سەر چارەنوسی خۆی دەیدا. مەبەستی سەرەکی ئەوە بوو ئێمە کە نازانین وەزعی داهاتوی ئێران چی لێ دێت هەر بۆیە نابێ لە ئێستاوە خۆمان بە جۆرێک بەو سیستمانەوە ببەستینەوە کە ئەگەری ئەوەی هەیە لە دوا رۆژدا لە بەرژەوەندی کورد نەبن. فکرەکە ئەو بوو کە ئێمە هەر لە ئێستاوە نوسخە لەباتی خەڵک بۆ کورد نەپێچینەوە و رێبازی سیاسەتی کورد لەو وابەستەگیە بە خۆدموختاری و فیدرالی رزگار بکەین.
لە گەڵاڵەی پێشنیاری یەکەمی بەرنامە و پێرەو کە لە لایەن هەیئەتی دەرەوەی وڵات ئامادەکرابوو مەسەلەی فیدراڵی وەک دروشمی ستراتیژی حیزبی تێدا نەبوو. لە باسی پێوەند بە نەتەوەکانی دیکە و ئێرانی داهاتوو دا باس لە کۆمەڵێک مەرج و بنەما کرابوو. مەبەست ئەوە بوو کە ئەگەر قەرار بێ نەتەوەکانی ئێستای نێو جۆگرافیای ئێران لە فکری پێکهێنانی سیستمێکی هاوبەشدا بن، ئەو سیستمە نابێ بۆ کورد بە زۆرەملی بێ، بەلکو دەبێ لە سەر بنەمای دڵخوازو بە رەئی ریفراندۆم لە کوردستان دا سەربگرێ. هەربۆیەش باس لەو سیستمە گەرەکە بە ئاوەڵەیی بمێنێتەوە بۆ ئەوەی کورد دەستی ئاوەڵە بێ لە مامەڵەی سیاسی لە گەڵ لایەنەکانی پێوەندیدار و بۆ هەر بریارێک کە بۆ خۆی لە سەر چارەنوسی خۆی دەیدا. مەبەستی سەرەکی ئەوە بوو ئێمە کە نازانین وەزعی داهاتوی ئێران چی لێ دێت هەر بۆیە نابێ لە ئێستاوە خۆمان بە جۆرێک بەو سیستمانەوە ببەستینەوە کە ئەگەری ئەوەی هەیە لە دوا رۆژدا لە بەرژەوەندی کورد نەبن. فکرەکە ئەو بوو کە ئێمە هەر لە ئێستاوە نوسخە لەباتی خەڵک بۆ کورد نەپێچینەوە و رێبازی سیاسەتی کورد لەو وابەستەگیە بە خۆدموختاری و فیدرالی رزگار بکەین.
سیستمەکانی کۆماری بە تایبەت لە وڵاتانی رۆژهەڵات کارنامەیەکی درەوشاوەیان نییە. زۆر جار سیستمی وڵاتانێک هەبوون کە کۆماریش بوون بەڵام دەستێکی باڵایان لە چەوساندنەوەی گەلانی خۆیان هەبووە وەک کۆماری تورکیە، وەک کۆماری عێراق و... پێت وا نییە سەردەمی بەڕێوەبەریی بە شێوەی کۆماری بەسەر چووە یان لانیکەم خەڵک بە جۆرێک لە دەسەڵاتێک بەو ناوە بێزارن؟
سیستمی کۆماری لە خۆیدا بە مانای دووربوون لە ستەم و چەوسانەوە نییە. سیستمی کۆماری لە بەرانبەر ئەو سیستمانەدا پێناسە وەردەگرێ کە لە سەر مەبنای ئیرسی، بنەماڵەیی وەک پاشایەتی، عەشیرەتی یان نوینەرایەتی خۆدا لە سەر ئەرز دامەزراون. بوونی کۆمار بە مانای دوور بوون لە ستەم و چەوسانەوە نییە. گرینگ ئەوەیە کۆمارێک کە دەلالەت لە سیستمی خەلک دەکا، کێن و ئەوانەی کە لە لایەن خەڵکەوە هەڵبژێردراون، چۆن ئەو سیستمە ئیدارە دەکەن. هەروەک کەلکوەرگرتن لە دیموکراسی وەک فورم بۆ بەرێوەبردنی دەسەڵاتی سیاسی بە مانای دیموکراتبوونی ئەو سیستمە لە دنیای بە کردەوەدا نییە. لە سیستمێکی بە فۆرم دیموکراتیشدا وەک تورکیە هەیە کە کەماسیەکی زۆری لە بواری ناوەرۆکی دیموکراسیەوە هەیە. بەلام هەر تورکیە کە سیستمی کۆماری هەیە جیا دەکرێتەوە لە گەل سیستمی ناکۆماری وەک پاشایەتی ئوردون یان سیستمی خەلیفەیی ژمارەیەک لە وڵاتانی کەنداو. لە دیاریکردنی سیستمی دەسەڵاتی کۆماری لە تورکیە دا خەڵک ئەگەر بە نوقسانیس بێ، بەشدارن. بەلام لە هی ولاتە خەلیفەنشینەکان و ئۆردۆندا بە کردەوە ئەوە جەماوەر واتە خەلک نین کە حکومەت دەکەن بەلکو بنەمالەی خەلیفە و پاشان کە پێناسەی سیستمەکەن.
لە سیستمێکی سیاسیدا تەنیا خودی ناوەکە گرینگ نییە بەلکو پێناسە و ناوەرۆکی ئەو ناوە و ئەوە کە لە دنیای واقیعی دا چی دەکا، گرینگە. لە بەرنامەی حدک دا بە روونی تاریفی ئەو دەسەڵاتە بە ناوی کۆماری کوردستان کراوە. لایەنێکی دیکەی پوزیتیڤ ئەوەیە کە ئێمە رابردویەکی باشمان لەو ناوە هەیە. جگە لەمە بوونی ئەو ناوە ستاتۆی کورد لە باری زیهنیەوە بەرەو دەسەڵاتێکی سەربەخۆ کە ئامانجی نهایی ناسیونالیسمی کوردە، بەرز دەکاتەوە.
سیستمی کۆماری لە خۆیدا بە مانای دووربوون لە ستەم و چەوسانەوە نییە. سیستمی کۆماری لە بەرانبەر ئەو سیستمانەدا پێناسە وەردەگرێ کە لە سەر مەبنای ئیرسی، بنەماڵەیی وەک پاشایەتی، عەشیرەتی یان نوینەرایەتی خۆدا لە سەر ئەرز دامەزراون. بوونی کۆمار بە مانای دوور بوون لە ستەم و چەوسانەوە نییە. گرینگ ئەوەیە کۆمارێک کە دەلالەت لە سیستمی خەلک دەکا، کێن و ئەوانەی کە لە لایەن خەڵکەوە هەڵبژێردراون، چۆن ئەو سیستمە ئیدارە دەکەن. هەروەک کەلکوەرگرتن لە دیموکراسی وەک فورم بۆ بەرێوەبردنی دەسەڵاتی سیاسی بە مانای دیموکراتبوونی ئەو سیستمە لە دنیای بە کردەوەدا نییە. لە سیستمێکی بە فۆرم دیموکراتیشدا وەک تورکیە هەیە کە کەماسیەکی زۆری لە بواری ناوەرۆکی دیموکراسیەوە هەیە. بەلام هەر تورکیە کە سیستمی کۆماری هەیە جیا دەکرێتەوە لە گەل سیستمی ناکۆماری وەک پاشایەتی ئوردون یان سیستمی خەلیفەیی ژمارەیەک لە وڵاتانی کەنداو. لە دیاریکردنی سیستمی دەسەڵاتی کۆماری لە تورکیە دا خەڵک ئەگەر بە نوقسانیس بێ، بەشدارن. بەلام لە هی ولاتە خەلیفەنشینەکان و ئۆردۆندا بە کردەوە ئەوە جەماوەر واتە خەلک نین کە حکومەت دەکەن بەلکو بنەمالەی خەلیفە و پاشان کە پێناسەی سیستمەکەن.
لە سیستمێکی سیاسیدا تەنیا خودی ناوەکە گرینگ نییە بەلکو پێناسە و ناوەرۆکی ئەو ناوە و ئەوە کە لە دنیای واقیعی دا چی دەکا، گرینگە. لە بەرنامەی حدک دا بە روونی تاریفی ئەو دەسەڵاتە بە ناوی کۆماری کوردستان کراوە. لایەنێکی دیکەی پوزیتیڤ ئەوەیە کە ئێمە رابردویەکی باشمان لەو ناوە هەیە. جگە لەمە بوونی ئەو ناوە ستاتۆی کورد لە باری زیهنیەوە بەرەو دەسەڵاتێکی سەربەخۆ کە ئامانجی نهایی ناسیونالیسمی کوردە، بەرز دەکاتەوە.
کەسانێک ئامانجی دامەزراندن یان لە راستیدا دامەزراندنەوەی کۆماری کوردستان موتەهەم دەکەن بە لاسایی کردنەوە لە ئەزموونی شکستخواردووی کۆمارەکانی سەر بە یەکێتی سۆڤیەتی پێشوو. وڵامت بۆ ئەو رەخنەیە چییە؟
بە بروای من تێکشکانی سۆڤیەتی پێشوو پێوەندیەکی ئەوتۆی بە کەڵکوەرگرتن لە سیستمی کۆماری یان بوونی کۆمارەکان لە سیستمی سۆڤیەت نەبوو. بە پێچەوانەوە یەکێک لە ئەزمونە ئەرێنیەکانی سۆڤیەتی پێشوو هەبوونی سیستمی کۆمارەکان بوو. هەبوونی ئەم سیستمە کۆماریە بەستێنێکی لەبار بوو بۆ ئەوەی کە کۆمارەکان هەر لە یەکەم ساڵەکانی داڕمانی سۆڤیەتدا بە سانایی سەربەخۆیی خۆیان بە دەست بهێنن. ئەو کۆمارانە تا رادەیەکی زۆر ستاتۆی نەتەوەیی یان بە واتایەکی دیکە سەربەخۆیی خۆیان لە ژێر ناوی کۆماریدا هەبوو. نمونەی بە پێچەوانەکەی یوگۆسلاوی پێشوو لە بالکان بوو کە سیستیمی کۆماری لە ئاستی سەراسەریدا هەبوو بەلام لە ئاستی نەتەوەکاندا وەک سۆڤیەت نەبوو. یەکێک لە هۆکارەکانی ئەوەی کە لێکجیابوونەوە و سەربەخۆیی نەتەوەکان لە بالکان ماوەیەکی نیزیک بە پانزدە ساڵەی کێشاو کارەساتی شەرێکی خۆێناوی لێکەوتەوە، دەگەرێتەوە بۆ ئەوەی کە ئەم نەتەوانە پێشتر نە لە نێوەرۆک و نە لە فورمدا ئەو سیستمە کۆماریانەیان نەبو کە لە نێو سۆڤیەت دا هەبوو. واتە ستاتۆی سەربەخۆیان بەناوی کۆماری لە ئاستی نەتەوە جیاوازەکاندا نەبوو وەک ئەوەی کۆمارەکانی سۆڤیەت بوویان. لایەنی نەرینی سیستمی کۆماری لە سۆڤیەتی پێشوو ئەوە بوو کە دیکتاتوری حیزبی واتە تاقە حیزبێکی ئایدۆلۆژیک بە بێ کاریگەری و دەخالەتی راستەوخۆی خەلک لە کۆمارەکان دا بەرێوە دەچوو. بە کورتی گرفتەکە لە بوونی کۆمارەکان و سیستمی کۆماریدا نەبوو بەلکو لە جەوهەری ئایدۆلۆژی حیزبی حاکم و سیستمی بەرێوەبەری لە مسکۆوە سەرچاوەی دەگرت.
بە بروای من تێکشکانی سۆڤیەتی پێشوو پێوەندیەکی ئەوتۆی بە کەڵکوەرگرتن لە سیستمی کۆماری یان بوونی کۆمارەکان لە سیستمی سۆڤیەت نەبوو. بە پێچەوانەوە یەکێک لە ئەزمونە ئەرێنیەکانی سۆڤیەتی پێشوو هەبوونی سیستمی کۆمارەکان بوو. هەبوونی ئەم سیستمە کۆماریە بەستێنێکی لەبار بوو بۆ ئەوەی کە کۆمارەکان هەر لە یەکەم ساڵەکانی داڕمانی سۆڤیەتدا بە سانایی سەربەخۆیی خۆیان بە دەست بهێنن. ئەو کۆمارانە تا رادەیەکی زۆر ستاتۆی نەتەوەیی یان بە واتایەکی دیکە سەربەخۆیی خۆیان لە ژێر ناوی کۆماریدا هەبوو. نمونەی بە پێچەوانەکەی یوگۆسلاوی پێشوو لە بالکان بوو کە سیستیمی کۆماری لە ئاستی سەراسەریدا هەبوو بەلام لە ئاستی نەتەوەکاندا وەک سۆڤیەت نەبوو. یەکێک لە هۆکارەکانی ئەوەی کە لێکجیابوونەوە و سەربەخۆیی نەتەوەکان لە بالکان ماوەیەکی نیزیک بە پانزدە ساڵەی کێشاو کارەساتی شەرێکی خۆێناوی لێکەوتەوە، دەگەرێتەوە بۆ ئەوەی کە ئەم نەتەوانە پێشتر نە لە نێوەرۆک و نە لە فورمدا ئەو سیستمە کۆماریانەیان نەبو کە لە نێو سۆڤیەت دا هەبوو. واتە ستاتۆی سەربەخۆیان بەناوی کۆماری لە ئاستی نەتەوە جیاوازەکاندا نەبوو وەک ئەوەی کۆمارەکانی سۆڤیەت بوویان. لایەنی نەرینی سیستمی کۆماری لە سۆڤیەتی پێشوو ئەوە بوو کە دیکتاتوری حیزبی واتە تاقە حیزبێکی ئایدۆلۆژیک بە بێ کاریگەری و دەخالەتی راستەوخۆی خەلک لە کۆمارەکان دا بەرێوە دەچوو. بە کورتی گرفتەکە لە بوونی کۆمارەکان و سیستمی کۆماریدا نەبوو بەلکو لە جەوهەری ئایدۆلۆژی حیزبی حاکم و سیستمی بەرێوەبەری لە مسکۆوە سەرچاوەی دەگرت.
بە سەرنجدان بە گونجاندنی ستراتژیی دامەزراندنی "کۆماری کوردستان"، ئایا حیزبی دێموکراتی کوردستان لە ریزی حیزبە کۆماریخوازەکانی دنیادا پۆلێن دەکرێ یان نا هەڵبژاردنی ئەو ناوە تەنیا بە هۆی نۆستالۆژیی کۆماری ١٩٤٦ی کوردستانە؟
حیزبە سیاسیەکانی دنیا دەتواندرێ بە شێوە و لە سەر بنەمای جۆربەجۆر پۆلێن و دابەش بکرێن. زۆر لە حیزبە سیاسیەکانی دنیا نە کۆماریخواز نە سەڵتەنەتخواز یان شتی لەو بابەتەن. باسی کۆماریی بوون یان نەبوونی حیزبێک کاتێک دێتە ئاراوە کە لەو ولاتەی حیزبەکە تێیدا چالاکی هەیە باسێکی ئاکتیڤ لە سەر سیستمی کۆماری یان ئاڵترناتیڤی دیکە لە بەرنبەریدا لە ئارا دا بێ. لەو کۆمەلگایەدا رەنگبێ بۆ خەڵک و دنیای دەرەوە گرینگ بێ بزاندرێ کام حیزبە کۆماریخۆاز و کامە لە دژیەتی. بۆیە سرفی هەڵگرتنی ئەم دروشمە لە لایەن حدک یان هەر حیزبێکی دیکەی کوردیەوە بۆ دنیای دەرەوەی کوردستان زۆر گرینگ نییە. بەلکو ئەوەی گرینگە ئەم حیزبە چ مەبەستێکی لە هەڵگرتنی ئەو دروشمە هەیە و چۆن پێناسەی ئەو کۆمارە دەکا و چ دەسەڵاتێک لە ژێر ناوی ئەم کۆمارەدا بۆ کورد دادەمەزرێنێ. بۆیە پرسیاری سەرەکی کە دەتوانێ لە بەرانبەر ئەو دروشمەدا بێتە ئاراوە ئەوەیە کە حدک چەندە بەم دروشمەی باری نەتەوەیی بونی دەسەڵاتی کوردی مەبەستە نەک ئەوەی کە چەندە کۆماریخوازە یان لە دژیەتی. بۆ ئەوەی وەڵامی ئەو پرسیارەش درابێتەوە کۆنگرەی ١٤ بە باشی ناوەرۆکی کۆمار بە دیموکراتیک، نەتەوەیی و کوردستانی وەسف کردوە. بۆ هەریەک لەمانەش تاریفی تایبەتی بۆ کردووە. جگە لە لایەنی ناوەرۆکەکەی هەروەک لە پرسیاری سەرەوەشدا ئاماژەم پێکرد ئەم دروشمە وێنای ستاتۆیەکی نەتەوەیی و زهنیەتێکی پۆزیتیف لە رابردووی دەسەلاتداریەتی کوردیش دەکا.
حیزبە سیاسیەکانی دنیا دەتواندرێ بە شێوە و لە سەر بنەمای جۆربەجۆر پۆلێن و دابەش بکرێن. زۆر لە حیزبە سیاسیەکانی دنیا نە کۆماریخواز نە سەڵتەنەتخواز یان شتی لەو بابەتەن. باسی کۆماریی بوون یان نەبوونی حیزبێک کاتێک دێتە ئاراوە کە لەو ولاتەی حیزبەکە تێیدا چالاکی هەیە باسێکی ئاکتیڤ لە سەر سیستمی کۆماری یان ئاڵترناتیڤی دیکە لە بەرنبەریدا لە ئارا دا بێ. لەو کۆمەلگایەدا رەنگبێ بۆ خەڵک و دنیای دەرەوە گرینگ بێ بزاندرێ کام حیزبە کۆماریخۆاز و کامە لە دژیەتی. بۆیە سرفی هەڵگرتنی ئەم دروشمە لە لایەن حدک یان هەر حیزبێکی دیکەی کوردیەوە بۆ دنیای دەرەوەی کوردستان زۆر گرینگ نییە. بەلکو ئەوەی گرینگە ئەم حیزبە چ مەبەستێکی لە هەڵگرتنی ئەو دروشمە هەیە و چۆن پێناسەی ئەو کۆمارە دەکا و چ دەسەڵاتێک لە ژێر ناوی ئەم کۆمارەدا بۆ کورد دادەمەزرێنێ. بۆیە پرسیاری سەرەکی کە دەتوانێ لە بەرانبەر ئەو دروشمەدا بێتە ئاراوە ئەوەیە کە حدک چەندە بەم دروشمەی باری نەتەوەیی بونی دەسەڵاتی کوردی مەبەستە نەک ئەوەی کە چەندە کۆماریخوازە یان لە دژیەتی. بۆ ئەوەی وەڵامی ئەو پرسیارەش درابێتەوە کۆنگرەی ١٤ بە باشی ناوەرۆکی کۆمار بە دیموکراتیک، نەتەوەیی و کوردستانی وەسف کردوە. بۆ هەریەک لەمانەش تاریفی تایبەتی بۆ کردووە. جگە لە لایەنی ناوەرۆکەکەی هەروەک لە پرسیاری سەرەوەشدا ئاماژەم پێکرد ئەم دروشمە وێنای ستاتۆیەکی نەتەوەیی و زهنیەتێکی پۆزیتیف لە رابردووی دەسەلاتداریەتی کوردیش دەکا.
بەو پێیەی کە پێشتر باست کرد، تۆ دانانی فیدڕاڵی وەک دروشمی ستراتیژێ لە بەرنامەی حدک دا بە هەڵە دەزانی؟
باسی فیدرالی لە دروشمی ستراتیژیدا یەکێک لە باسەکانی کۆنگرە بوو. لە گەڵ ئەوەی کەشی کۆنگرە بۆ رەتکردنەوەی فیدڕالی وەک درشمی ستراتیژی لەبار بوو بەڵام بە داخەوە بیری موحافزەکارانە و مەترسی لە گرتنەبەری رێباز و روانگەیەکی نوێ سەرلەنوێ کۆماری کوردستانی خستەوە نێو چوارچێوەی فیدراڵی. بە بروای من ئەمە دوپاتکرنەوەی هەمان سیاسەتی رابردوی خۆدموختاریخوازی و هەڵەیەکی مێژوویی بوو کە حدک کردی. حیزب بەمە ئەو شانسەی لە دەست دا کە لە نێو حیزبە سەرەکیەکانی کورد دا هەنگاوی جیددی لە ئاست رێبازی فکری و سیاسی بزوتنەوەی رزگایخوازی کورد دا هەڵگرێ. بەلام گرفتەکە هەتا ئێستا هەر لەوەدا نەبووە کە فیدراڵی لکێندراوە بە کۆماری کوردستان لە دروشمی ستراتیژی حیزب دا، بەڵکو گرفت لەوەشدایە کە رێبەری حیزب ئەوەش کە لە کۆنگرەی چواردەدا، تەنانەت بە فیدڕالیەکەشەوە پەسەند کرا، کاری بۆ نەکرد بەلکو لە هەلوێست و سیاسەتی فەرمی خۆیدا رێبازێکی گرتەبەر کە هەمان رێبازی تاقیکراوی پێشوی حیزب بوو.
باسی فیدرالی لە دروشمی ستراتیژیدا یەکێک لە باسەکانی کۆنگرە بوو. لە گەڵ ئەوەی کەشی کۆنگرە بۆ رەتکردنەوەی فیدڕالی وەک درشمی ستراتیژی لەبار بوو بەڵام بە داخەوە بیری موحافزەکارانە و مەترسی لە گرتنەبەری رێباز و روانگەیەکی نوێ سەرلەنوێ کۆماری کوردستانی خستەوە نێو چوارچێوەی فیدراڵی. بە بروای من ئەمە دوپاتکرنەوەی هەمان سیاسەتی رابردوی خۆدموختاریخوازی و هەڵەیەکی مێژوویی بوو کە حدک کردی. حیزب بەمە ئەو شانسەی لە دەست دا کە لە نێو حیزبە سەرەکیەکانی کورد دا هەنگاوی جیددی لە ئاست رێبازی فکری و سیاسی بزوتنەوەی رزگایخوازی کورد دا هەڵگرێ. بەلام گرفتەکە هەتا ئێستا هەر لەوەدا نەبووە کە فیدراڵی لکێندراوە بە کۆماری کوردستان لە دروشمی ستراتیژی حیزب دا، بەڵکو گرفت لەوەشدایە کە رێبەری حیزب ئەوەش کە لە کۆنگرەی چواردەدا، تەنانەت بە فیدڕالیەکەشەوە پەسەند کرا، کاری بۆ نەکرد بەلکو لە هەلوێست و سیاسەتی فەرمی خۆیدا رێبازێکی گرتەبەر کە هەمان رێبازی تاقیکراوی پێشوی حیزب بوو.
ئێوە بەگشتی لەو بروایە دای کە حیزبە کوریەکان نابێ دروشمی فیدراڵی وەک ستراتیژی خۆیان هەڵبگرن؟
من ناڵێم باس لە فیدڕاڵی هەر نەکرێ، بەلکو مەبەستم ئەوەیە کە ئەم سیستمە پێوەندی بە هەموو ئێرانەوە هەیە و نابێ دروشمی ستراتیژی لایەنی کورد بێ. بە بروای من ئەو حیزبە سیاسییانەی ئێمە کە دروشمی فیدڕاڵیان وەک ستراتیژی خۆیان هەڵگرتووە، هەڵەیەکی زەقی نە تەنیا سیاسی بەلکو حقوقیش دەکەن.
لە باری سیاسیەوە ئەوان باس لە سیستمێک لە دەسەڵات دەکەن کە پێوەندی بە ئێران بە نەتەوەی جۆر بە جۆرەوە هەیە. دروشمی ستراتیژی کورد گەرەکە باس لەو دەسەڵاتە بکا کە کورد بۆ خۆی لە کوردستان دا دەیخوازێ و دەیەوێ دایمەزرێنێ.
لە باری حقوقیشەوە فیدڕاڵی سیستمێکی حقوقیە کە پێوەندی بە مافی هەموو تاکەکان و هەموو گروپ و نەتەوەکانەوە هەیە. ئەم سیستمە خۆبەستنەوەیەکی یاسایی لەخۆ دەگرێ. رەوایەتدان بەم سیستمە بە نوێنەرایەتی خەڵک لە لایەن حیزبی سیاسیەوە هەڵەیە چونکا هیچ حیزبێک ئەم مافەی نییە کە لەباتی هەموو کورد بریار لە سەر بەستنەوەی کورد بە دەسەڵاتی ناوەندی لە فورمی فیدڕالیدا کە ئەویش مەعلوم نیە چ ناوەرۆکێکی هەیە، بدا.
بە بروای من فیدڕاڵی لە ئێرانی فرەنەتەوە دا پرسی کورد هەر وەک رابردوو بەڵام لە شکڵێکی نوێتر دا بە بێ چارەسەری و وابەستە رادەگرێ. لایەنێکی دیکەی باشی هەڵنەگرتنی دروشمی فیدراڵی وەک ستراتیژی حیزبی سیاسی ئەوەیە کە کورد دەروازەی دیالۆگ بە ئاوەڵەیی بۆ خۆی دەهێڵێتەوە. ئەمە ئەو ئیمکانە بە کورد دەدا کە لە دیالۆگی خۆی لە تەک لایەنەکانی دیکە سەبارەت بە چارەنوس و فورمی دەسەڵاتی نەتەوەیی خۆی سەربەست بێ. لە لایەکی دیکەوە ئەمە بزوتنەوەی نەتەوەیی کورد لە بەستراوەیی لە فۆرمی فیدڕاڵی رزگار دەکا و حیزبی کورد لە هەوڵدا دەبێ گرانایی هێزی خۆی بداتە سەر دامەزرانی بنەمای دەسەڵاتێک بۆ کورد لە کوردستان دا. بۆ ئەمەش پێویست ناکا بانگی سەربەخۆیی هەڵبدرێ. چڕ کردنەوەی هەوڵدان بۆ دامەزرانی دەسەڵاتێکی کورد لە فورمی کۆماری کوردستان دا یارمەتی بە بەرزبوونی کەسایەتی سەربەخۆی کورد و توانامەندی بزوتنەوەی رزگاری نەتەوەیی بەرزدەکاتەوە و رەوتی ناسیونالیسمی کورد بۆ گەیشتن بە دەسەڵات بەرەو پێش دەبا.
ئێمە وەک کورد پێویستە لە هەوڵی گەشەدان بە بزوتنەوەیەکی مودێرنی نەتەوەیی لە راستای دانانی بنیاتنانی دەسەڵاتێکی نەتەوەیی کورد بە پشتبەستن بە خەلک لە کوردستان دا بین نەک خەلک لە چاوەروانی سەدەقەی یاسای بنەرەتی لە دوارۆژدا بهێلێنەوە. حدک دەبوایە هەر وەک لە گەلالەی پێشنیاری هەیئەتی نوسینەوەی بەرنامەدا هاتبوو، تەئکید لە سەر پێناسەکردنی کۆماری کوردستان وەک دەسەڵاتێکی کە کورد دەیخوازێ بکا نەک باس لە مانەوە لە چوارچێوەی فیدرالی دا بکاتە ستراتیژی خۆی.
من ناڵێم باس لە فیدڕاڵی هەر نەکرێ، بەلکو مەبەستم ئەوەیە کە ئەم سیستمە پێوەندی بە هەموو ئێرانەوە هەیە و نابێ دروشمی ستراتیژی لایەنی کورد بێ. بە بروای من ئەو حیزبە سیاسییانەی ئێمە کە دروشمی فیدڕاڵیان وەک ستراتیژی خۆیان هەڵگرتووە، هەڵەیەکی زەقی نە تەنیا سیاسی بەلکو حقوقیش دەکەن.
لە باری سیاسیەوە ئەوان باس لە سیستمێک لە دەسەڵات دەکەن کە پێوەندی بە ئێران بە نەتەوەی جۆر بە جۆرەوە هەیە. دروشمی ستراتیژی کورد گەرەکە باس لەو دەسەڵاتە بکا کە کورد بۆ خۆی لە کوردستان دا دەیخوازێ و دەیەوێ دایمەزرێنێ.
لە باری حقوقیشەوە فیدڕاڵی سیستمێکی حقوقیە کە پێوەندی بە مافی هەموو تاکەکان و هەموو گروپ و نەتەوەکانەوە هەیە. ئەم سیستمە خۆبەستنەوەیەکی یاسایی لەخۆ دەگرێ. رەوایەتدان بەم سیستمە بە نوێنەرایەتی خەڵک لە لایەن حیزبی سیاسیەوە هەڵەیە چونکا هیچ حیزبێک ئەم مافەی نییە کە لەباتی هەموو کورد بریار لە سەر بەستنەوەی کورد بە دەسەڵاتی ناوەندی لە فورمی فیدڕالیدا کە ئەویش مەعلوم نیە چ ناوەرۆکێکی هەیە، بدا.
بە بروای من فیدڕاڵی لە ئێرانی فرەنەتەوە دا پرسی کورد هەر وەک رابردوو بەڵام لە شکڵێکی نوێتر دا بە بێ چارەسەری و وابەستە رادەگرێ. لایەنێکی دیکەی باشی هەڵنەگرتنی دروشمی فیدراڵی وەک ستراتیژی حیزبی سیاسی ئەوەیە کە کورد دەروازەی دیالۆگ بە ئاوەڵەیی بۆ خۆی دەهێڵێتەوە. ئەمە ئەو ئیمکانە بە کورد دەدا کە لە دیالۆگی خۆی لە تەک لایەنەکانی دیکە سەبارەت بە چارەنوس و فورمی دەسەڵاتی نەتەوەیی خۆی سەربەست بێ. لە لایەکی دیکەوە ئەمە بزوتنەوەی نەتەوەیی کورد لە بەستراوەیی لە فۆرمی فیدڕاڵی رزگار دەکا و حیزبی کورد لە هەوڵدا دەبێ گرانایی هێزی خۆی بداتە سەر دامەزرانی بنەمای دەسەڵاتێک بۆ کورد لە کوردستان دا. بۆ ئەمەش پێویست ناکا بانگی سەربەخۆیی هەڵبدرێ. چڕ کردنەوەی هەوڵدان بۆ دامەزرانی دەسەڵاتێکی کورد لە فورمی کۆماری کوردستان دا یارمەتی بە بەرزبوونی کەسایەتی سەربەخۆی کورد و توانامەندی بزوتنەوەی رزگاری نەتەوەیی بەرزدەکاتەوە و رەوتی ناسیونالیسمی کورد بۆ گەیشتن بە دەسەڵات بەرەو پێش دەبا.
ئێمە وەک کورد پێویستە لە هەوڵی گەشەدان بە بزوتنەوەیەکی مودێرنی نەتەوەیی لە راستای دانانی بنیاتنانی دەسەڵاتێکی نەتەوەیی کورد بە پشتبەستن بە خەلک لە کوردستان دا بین نەک خەلک لە چاوەروانی سەدەقەی یاسای بنەرەتی لە دوارۆژدا بهێلێنەوە. حدک دەبوایە هەر وەک لە گەلالەی پێشنیاری هەیئەتی نوسینەوەی بەرنامەدا هاتبوو، تەئکید لە سەر پێناسەکردنی کۆماری کوردستان وەک دەسەڵاتێکی کە کورد دەیخوازێ بکا نەک باس لە مانەوە لە چوارچێوەی فیدرالی دا بکاتە ستراتیژی خۆی.
هۆی سەرەکی لە چی دا دەبێنی کە ناوەرۆکی دروشمی ستراتیژی حیزب، تەنانەت بە فیدراڵیەکەشەوە، کە لە بەرنامەی پەسەنکراوی کۆنگرەی ١٤ حیزب هاتووە، لە هەڵوێستەکانی ئەم چەند ساڵەی رێبەری حیزب دا رەنگی نەدایەوە؟
من هۆی سەرەکی لەوەدا دەبینم کە رێبەری بە تایبەت وتەبێژ و بەشێک لە بەریوەبەرانی حیزب کە دەبوایە ئەرکی سەرەکیان بە پێی ئوسوڵی نێوخۆی حیزب، چەسپاندنی پەسەندکراوەکانی کۆنگرەی چواردە و هیدایەتکردنی ئەو رێبازە بوایە کە کۆنگرە پەسەندی کردبوو، لە بنەرەتدا بروایان بەو رێباز و بەرنامەیە نەبو کە کۆنگرەی ١٤ پەسەندی کرد. ئەمە لە کاتێکدایە کە لە نێو ریبەریی حیزب بە تایبەت لە کۆمیتەی ناوەندیدا کومەلێک خەلکی خاوەن فکر و خوازیاری ئەو روانگە نوێیە هەیە و بە فکر لە گەڵ ئەو روانگە نوێیەن. لە نێو بەدەنەی حیزبیش دا ئەوەندەی من ئاگام لێیەتی ژمارەیەکی زۆر لە ئەندام و کادرەکانی حیزب خاوەنی ئەم فکرەن. ئەو بەشە لە رابەری کە بێ موبالاتی بە پەسەندکراوەکانی کۆنگرە کرد رۆلیکی پاسیڤی لە رەوتی باسەکانی پێوەندیدار بە رێفورم و گۆران لە بواری نەتەوەیی بەر لە کۆنگرە و لە نیو کۆنگرەدا هەبوو. ئەو سیاسەتەی ئەوان لەم دوو ساڵەی دواییدا بەرێوەیان برد راست بە پێچەوانەی ئەو رێبازە نوێیە بوو کە لە بەرنامەدا هاتووە. بنەمای فکری ئەم لایەنە دەگەرێتەوە بۆ ئەوە کە ئەوان هۆی جیابوونەوە لە حدکا بە نەحاوانەوەی تاکەکان لە ڕیبەری حدکادا دەبینن. بە واتایەکی دیکە تێگەیشتنی ئەوان لەو قەیرانەی کە بە بروای من قەیرانی فکری، سیاسی و ساختاری گشت حیزب بوو، تێگەیشتنێکی رووکەشی و ساکارانەیە. لە بەر ئەوە ساکارانەیە کە ئەو قەیرانە دیاردەیەکی تایبەت بە حدکا نەبوو بەلکوو دیاردەیەکی گشتگیری ئەم ساڵانەی دوایی هەموو حیزبە کوردیەکان لە هەموو بەشەکانی کوردستان دا بوو کە پێوەندی بە بارودۆخی سیاسی فکری نێو بزوتنەوەی کورد بوو نەک نەحاوانەی تاکەکان. لێکدابڕان و جیابوونەوەکانی ئەم چەند ساڵەی دوایی لە نێو حیزبە کوردیەکاندا دەلالەت لە قەیرانێکی گشتگیری فکری، سیاسی و ساختاری لە بزوتنەوەی کورد دا دەکا. لە بواری سیاسیدا زۆر ئاستەمە کە حیزبێکی سیاسی جیددی و چالاکی نێو کۆمەڵگایەک کە بەردەوام لە حاڵی گۆڕان دایە، لە دنیای ئەمرۆدا بدۆزیەوە کە بە بێ گۆڕان و خۆ نوێژەنکردنەوە و خۆ گۆنجان لە گەڵ گۆرانکاریەکانی کۆمەڵگاکەی خۆیدا بتوانێ بە دوور بێ لە قەیرانی سیاسی‌و پێناسەیی.
ئەو هاوڕێ‌یانەی رێبەری سیاسەتی حیزبیان ئاوا بەرەو ئاقارێکی دیکە بردووە بروایان بەو قەیرانە نیە کە سیاسەتی کورد توشی بووە. لە سیاسەتیشدا وەک زۆر بواری دیکەی پێوەندیدار بە مرۆڤەوە ئەگەر تۆ نەتوانی پێناسەیەکی دروست لە قەیڕان یان هەر گرفتێکی دیکە کە توشی دەبی بکەی، هەر بەو پێیەش ناتوانی رێگای دروستی چارەسەری و لێدەربازبوونی بۆ بدۆزیەوە. ئەگەر گرفت نەحاوانە بووە کەواتە بە دەست ماچکردنێکی یەکتر هەموو گرفتی جیابوونەوەکان چارەسەر دەکرێ و قەیرانێک لە نێو حیزبە سیاسیەکانی کورد لە ئارادا نامێنێ. بۆیە ئەمە تێروانینیکی ساکارانەیە کە هۆکاری ئەو گرفتە قووڵەی کە کۆمەڵگای سیاسی کورد لە ئاستی حیزبە سیاسیەکانی ئێمە دا لە مێژە گیرۆدەی بووە، بە نەحاوانەوە دابنێی.
لەسەر بەستەری ئەم روانگەیە کە حدک لە گەل هەموو جیاوازیە روتینیەکانی لە گەڵ حدکا، خۆی لە بەرانبەر حدکا دا پێناسە دەکا و چالاکییە سیاسی و رێکخراوەیەکانی خۆی لە بەراورد لە گەڵ لایەنی خۆیدا هەڵدەسەنگێنێ. راست ئەو کارەی کە بە شێوەیەکی دیکە لە لایەن حدکاوە دەکرێ. جیاوازیەکی کە هەیە حدکا هەر لە سەرەتاوە باوەڕی بە قەیرانی فکری و سیاسی نەبووە و لە سەر رێبازی سیاسی و ساختاری رێکخراوەیی پێشوی خۆی بەردەوامە. بەڵام حدک کە هەڵگری خواستی ریفورم و گۆڕانی بنەرەتی بوو جیا لە هێندێک ئالوگۆر لە کلتوری سیاسی و هێمنانەتر کردنی زمانی مامەڵە لە تەک موخالیفان و مودارای لە تەک رەخنەدا، هەنگاوی جیددی بە کردەوەی نە لە بواری فکری و نە لە بواری ساختاری دا هەلنەگرتووە. ئەو رێبازە سیاسی و رێکخراوەیی‌یەی کە حدک لەم دوایانەدا بەرێوەی بردووە لە راستای گەرانەوە بۆ ئەو دۆزەیە کە حیزب بە گشتی بەر لە لێکجیابوونەوە گیرۆدەی بوو. رێشەی ئەم سیاسەتە دەلالەت لە قەتیس مانەوەی حیزب لە قەیرانی فکری و سیستمی رێکخراوەیی رابردوو دەکا. تەنانەت ئەو ئالوگۆرانەی هەتا ئێستا لە حیزب دا لە بواری شێوازی هەڵسوکەوتی حیزبی و رێکخراوەییدا هاتونەتە ئاراوە، نەیانتوانیوە کاریگەریەکی جەوهەری لە سەر بنەمای سیستمی رێکخراوەیی و کلتوری سیاسی حیزبیش دابنێن.
من هۆی سەرەکی لەوەدا دەبینم کە رێبەری بە تایبەت وتەبێژ و بەشێک لە بەریوەبەرانی حیزب کە دەبوایە ئەرکی سەرەکیان بە پێی ئوسوڵی نێوخۆی حیزب، چەسپاندنی پەسەندکراوەکانی کۆنگرەی چواردە و هیدایەتکردنی ئەو رێبازە بوایە کە کۆنگرە پەسەندی کردبوو، لە بنەرەتدا بروایان بەو رێباز و بەرنامەیە نەبو کە کۆنگرەی ١٤ پەسەندی کرد. ئەمە لە کاتێکدایە کە لە نێو ریبەریی حیزب بە تایبەت لە کۆمیتەی ناوەندیدا کومەلێک خەلکی خاوەن فکر و خوازیاری ئەو روانگە نوێیە هەیە و بە فکر لە گەڵ ئەو روانگە نوێیەن. لە نێو بەدەنەی حیزبیش دا ئەوەندەی من ئاگام لێیەتی ژمارەیەکی زۆر لە ئەندام و کادرەکانی حیزب خاوەنی ئەم فکرەن. ئەو بەشە لە رابەری کە بێ موبالاتی بە پەسەندکراوەکانی کۆنگرە کرد رۆلیکی پاسیڤی لە رەوتی باسەکانی پێوەندیدار بە رێفورم و گۆران لە بواری نەتەوەیی بەر لە کۆنگرە و لە نیو کۆنگرەدا هەبوو. ئەو سیاسەتەی ئەوان لەم دوو ساڵەی دواییدا بەرێوەیان برد راست بە پێچەوانەی ئەو رێبازە نوێیە بوو کە لە بەرنامەدا هاتووە. بنەمای فکری ئەم لایەنە دەگەرێتەوە بۆ ئەوە کە ئەوان هۆی جیابوونەوە لە حدکا بە نەحاوانەوەی تاکەکان لە ڕیبەری حدکادا دەبینن. بە واتایەکی دیکە تێگەیشتنی ئەوان لەو قەیرانەی کە بە بروای من قەیرانی فکری، سیاسی و ساختاری گشت حیزب بوو، تێگەیشتنێکی رووکەشی و ساکارانەیە. لە بەر ئەوە ساکارانەیە کە ئەو قەیرانە دیاردەیەکی تایبەت بە حدکا نەبوو بەلکوو دیاردەیەکی گشتگیری ئەم ساڵانەی دوایی هەموو حیزبە کوردیەکان لە هەموو بەشەکانی کوردستان دا بوو کە پێوەندی بە بارودۆخی سیاسی فکری نێو بزوتنەوەی کورد بوو نەک نەحاوانەی تاکەکان. لێکدابڕان و جیابوونەوەکانی ئەم چەند ساڵەی دوایی لە نێو حیزبە کوردیەکاندا دەلالەت لە قەیرانێکی گشتگیری فکری، سیاسی و ساختاری لە بزوتنەوەی کورد دا دەکا. لە بواری سیاسیدا زۆر ئاستەمە کە حیزبێکی سیاسی جیددی و چالاکی نێو کۆمەڵگایەک کە بەردەوام لە حاڵی گۆڕان دایە، لە دنیای ئەمرۆدا بدۆزیەوە کە بە بێ گۆڕان و خۆ نوێژەنکردنەوە و خۆ گۆنجان لە گەڵ گۆرانکاریەکانی کۆمەڵگاکەی خۆیدا بتوانێ بە دوور بێ لە قەیرانی سیاسی‌و پێناسەیی.
ئەو هاوڕێ‌یانەی رێبەری سیاسەتی حیزبیان ئاوا بەرەو ئاقارێکی دیکە بردووە بروایان بەو قەیرانە نیە کە سیاسەتی کورد توشی بووە. لە سیاسەتیشدا وەک زۆر بواری دیکەی پێوەندیدار بە مرۆڤەوە ئەگەر تۆ نەتوانی پێناسەیەکی دروست لە قەیڕان یان هەر گرفتێکی دیکە کە توشی دەبی بکەی، هەر بەو پێیەش ناتوانی رێگای دروستی چارەسەری و لێدەربازبوونی بۆ بدۆزیەوە. ئەگەر گرفت نەحاوانە بووە کەواتە بە دەست ماچکردنێکی یەکتر هەموو گرفتی جیابوونەوەکان چارەسەر دەکرێ و قەیرانێک لە نێو حیزبە سیاسیەکانی کورد لە ئارادا نامێنێ. بۆیە ئەمە تێروانینیکی ساکارانەیە کە هۆکاری ئەو گرفتە قووڵەی کە کۆمەڵگای سیاسی کورد لە ئاستی حیزبە سیاسیەکانی ئێمە دا لە مێژە گیرۆدەی بووە، بە نەحاوانەوە دابنێی.
لەسەر بەستەری ئەم روانگەیە کە حدک لە گەل هەموو جیاوازیە روتینیەکانی لە گەڵ حدکا، خۆی لە بەرانبەر حدکا دا پێناسە دەکا و چالاکییە سیاسی و رێکخراوەیەکانی خۆی لە بەراورد لە گەڵ لایەنی خۆیدا هەڵدەسەنگێنێ. راست ئەو کارەی کە بە شێوەیەکی دیکە لە لایەن حدکاوە دەکرێ. جیاوازیەکی کە هەیە حدکا هەر لە سەرەتاوە باوەڕی بە قەیرانی فکری و سیاسی نەبووە و لە سەر رێبازی سیاسی و ساختاری رێکخراوەیی پێشوی خۆی بەردەوامە. بەڵام حدک کە هەڵگری خواستی ریفورم و گۆڕانی بنەرەتی بوو جیا لە هێندێک ئالوگۆر لە کلتوری سیاسی و هێمنانەتر کردنی زمانی مامەڵە لە تەک موخالیفان و مودارای لە تەک رەخنەدا، هەنگاوی جیددی بە کردەوەی نە لە بواری فکری و نە لە بواری ساختاری دا هەلنەگرتووە. ئەو رێبازە سیاسی و رێکخراوەیی‌یەی کە حدک لەم دوایانەدا بەرێوەی بردووە لە راستای گەرانەوە بۆ ئەو دۆزەیە کە حیزب بە گشتی بەر لە لێکجیابوونەوە گیرۆدەی بوو. رێشەی ئەم سیاسەتە دەلالەت لە قەتیس مانەوەی حیزب لە قەیرانی فکری و سیستمی رێکخراوەیی رابردوو دەکا. تەنانەت ئەو ئالوگۆرانەی هەتا ئێستا لە حیزب دا لە بواری شێوازی هەڵسوکەوتی حیزبی و رێکخراوەییدا هاتونەتە ئاراوە، نەیانتوانیوە کاریگەریەکی جەوهەری لە سەر بنەمای سیستمی رێکخراوەیی و کلتوری سیاسی حیزبیش دابنێن.
وادیارە رەشبینی بەوەی کە حدک بتوانێ ئەو ریفورمەی باسی لێدەکەی بە جێ بگەیەنێ؟
مەسەلە رەشبینی نیە. ئەم جۆرە شیکردنەوە دەتوانێ یارمەتی بە حیزب بدا کە سیمای گشتی ئەو سیاسەت و رێبازەی گرتویەتیە بەر ببینێ و بزانێ بەرەو کوێ دەروا. حدک ئیمکانی بۆ ریفۆرم لە بواری فکری و رێکخراوەیی لە زۆربەی حیزبەکانی دیکە زورتر بوو. لە سەرەتاشدا باش دەستی پێکرد بەلام بە داخەوە دواتر رێگایەکی دیکەی گرتەبەر. سیاسەتی ئێمەی کورد هەتا ئێستا کەمتر لە روی لیکدانەوە و بە وردبینی و پلانەوە بەرێوە چووە بەلکو زۆتر لە هەناوی کارتیکەری رووداوە کاتیەکانەوە هەڵوێستی سیاسی وەرگرتووە. من لەو بروایە دام کە حدک وەک هێزێکی سیاسی لە نێو گۆرەپانی خەباتی سیاسی لە رۆژهەڵاتی کوردستان دا هەروەک حیزبەکانی دیکەی ئیستای رۆژهەڵات درێژە بە خەبات دەدا ئەگەر رێفورمیش نەکا. بەلام حدک بەم سیاسەتەی هەروەک حیزبەکانی تر رۆڵێکی بەرتەسکی لە گەشەسەندنی بزوتنەوەی نەتەوەیی کورددا دەبێ.
مەسەلە رەشبینی نیە. ئەم جۆرە شیکردنەوە دەتوانێ یارمەتی بە حیزب بدا کە سیمای گشتی ئەو سیاسەت و رێبازەی گرتویەتیە بەر ببینێ و بزانێ بەرەو کوێ دەروا. حدک ئیمکانی بۆ ریفۆرم لە بواری فکری و رێکخراوەیی لە زۆربەی حیزبەکانی دیکە زورتر بوو. لە سەرەتاشدا باش دەستی پێکرد بەلام بە داخەوە دواتر رێگایەکی دیکەی گرتەبەر. سیاسەتی ئێمەی کورد هەتا ئێستا کەمتر لە روی لیکدانەوە و بە وردبینی و پلانەوە بەرێوە چووە بەلکو زۆتر لە هەناوی کارتیکەری رووداوە کاتیەکانەوە هەڵوێستی سیاسی وەرگرتووە. من لەو بروایە دام کە حدک وەک هێزێکی سیاسی لە نێو گۆرەپانی خەباتی سیاسی لە رۆژهەڵاتی کوردستان دا هەروەک حیزبەکانی دیکەی ئیستای رۆژهەڵات درێژە بە خەبات دەدا ئەگەر رێفورمیش نەکا. بەلام حدک بەم سیاسەتەی هەروەک حیزبەکانی تر رۆڵێکی بەرتەسکی لە گەشەسەندنی بزوتنەوەی نەتەوەیی کورددا دەبێ.
تا چ رادەیەک هیوای ئەوە هەیە کە حدک بە کەڵکوەرگرتن لە بەرنامەی پەسەندکراوی کۆنگرەی چواردە، ئەو ریفورمە بکا؟
رادەی ئەو هیوایە پەیوەستە بە ئاکامەکانی کۆنگرەی پانزدە و ئەو رێباز و سیاسەتەی کە لە دوای کۆنگرە بەرێوە دەچێ. من بە روانگەیەکی گەشبینیەوە دەروانمە ئەو پتانسیلە زۆرەی لە نێو حیزب دا بۆ ریفورمی بنەرەتی لە بواری فکری، سیاسی و سیستمی رێکخراوەیی دا هەیە. بەڵام نابێ لە بیرمان بچێ کە حیزب بەم سیاسەتەی لەم دوو ساڵەی دواییدا گرتویەتە بەر و بەو مودیریەت و شێوازی سیاسەت کردنەی رێبەریی ئێستاوە، هەرگیز ناتوانێ وەڵامدەری پێویستیەکانی ئێستا بێ و کاریگەریەکی بەرفرەوانی لە سەر بزوتنەوەی کورد هەبێ.
حیزب هێزێکی باشی هەیە کە خوازیاری ریفورم لە روانگەی بیری نەتەوەیی و مودیرنیزەکردنی سیستمی کاری حیزبن بەلام ریبەری حیزب نەیتوانیوە کەڵک لەم هێزە وەرگرێ و ئەم هێزەی لە پەراوێز دا راگرتوە. ئەوەی هەتا ئێستا حیزب بە هێندی وەرگرتوە ئەو هێزە، ئەویش نەک هەمووی، کە لە دەوروبەری خۆیەتی.
رادەی ئەو هیوایە پەیوەستە بە ئاکامەکانی کۆنگرەی پانزدە و ئەو رێباز و سیاسەتەی کە لە دوای کۆنگرە بەرێوە دەچێ. من بە روانگەیەکی گەشبینیەوە دەروانمە ئەو پتانسیلە زۆرەی لە نێو حیزب دا بۆ ریفورمی بنەرەتی لە بواری فکری، سیاسی و سیستمی رێکخراوەیی دا هەیە. بەڵام نابێ لە بیرمان بچێ کە حیزب بەم سیاسەتەی لەم دوو ساڵەی دواییدا گرتویەتە بەر و بەو مودیریەت و شێوازی سیاسەت کردنەی رێبەریی ئێستاوە، هەرگیز ناتوانێ وەڵامدەری پێویستیەکانی ئێستا بێ و کاریگەریەکی بەرفرەوانی لە سەر بزوتنەوەی کورد هەبێ.
حیزب هێزێکی باشی هەیە کە خوازیاری ریفورم لە روانگەی بیری نەتەوەیی و مودیرنیزەکردنی سیستمی کاری حیزبن بەلام ریبەری حیزب نەیتوانیوە کەڵک لەم هێزە وەرگرێ و ئەم هێزەی لە پەراوێز دا راگرتوە. ئەوەی هەتا ئێستا حیزب بە هێندی وەرگرتوە ئەو هێزە، ئەویش نەک هەمووی، کە لە دەوروبەری خۆیەتی.
مەبەستت لە دەوروبەری خۆی، بەدەر لە کۆیەیە؟ پێتوایە مانەوەی رێبەری حیزب لە کۆیە یەکێک لە هۆکارەکانی سەرنەکەوتنی ریفورمە لە حیزب دا؟
من هەرگیز بە روانگەیەکی نیگاتیڤەوە نەمروانیوەتە بوونی ناوەندێکی جۆگرافیایی بۆ حیزبە سیاسیەکانی رۆژهەڵات لە باشور. ئەم حیزبانە لە هەلومەرجی ئێستای خەباتیان دا پێویستیان بە بنکە بۆ ناوەندی خۆیان هەیە جا لە کۆیە بێ یان لە هەر شوێنێکی دیکە. ئەو خەلکەش کە بۆ نمونە لە بنکەی ناوەندی حدک لە کۆیەن هاوڕێیان و خەباتگێرانی دڵسۆزی حیزب و بزوتنەوەکەن و زۆربەیان خاوەن ئەزمونی خەبات و توانامەندی سیاسین. بە بروای من نە بوونی بنکەیەک لە کۆیە لە خۆیدا هەڵەیە و نە کەسایەتی و دڵسۆزی ئەو کەسانەش کە لە کۆیەن جێگای باسە بۆ من. گرفت ئەو روانگە فکریەی رێبەریە کە لە کۆیە رێباز و سیاسەت بۆ هەموو حیزب و بۆ هەموو کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان بە گشتی دیاری دەکا و خۆی بە بێبەری لە کارتێکەری دەرەوەی کۆیە دەبینێ. ئەم روانگەیە خەڵکانی دیکە تەنانەت ئەندامەکانی خۆشی لە دەرەوەی بازنەی ئەم جۆگرافیایە بەرتەسکە بە هێند وەرناگرێ. جەوهەری روانگەکە ئەوەیە کە سیاسەت لە کۆیەرا دیاری دەکرێ و هەر کەسیش بیەوێ کارتێکەری لە سەر حیزب و سیاسەتی حیزب دابنێ دەبێ لەوێ بێ. ئەمە کلتورێکی سەنتەرگەرایی و مەزنخوازیەکی فەرمانرەوایانەی سوننەتی و بە هەڵە تێگەیشتنە لە شێوازی کاری سیاسی بە تایبەت لە سەردەمی ئێستادا. ئەمە هەمان روانگەیە کە لە دەورانی خەباتی شاخیش بەهای بە خەڵکی دەرەوەی حیزب لە نێو شارەکان نەدەدا. هەر ئەم روانگەیە کە هەتا ئێستاشی لە گەڵ بێ نە تەنیا هەر هێزی دەرەوەی وڵات بە کەم دەگرێ بەلکو تەنانەت بە چاوێکی لاوەکیەوە دەروانێتە ئەو هێزە سەرەکیەی نێوخۆ لە رۆژهەڵاتی کوردستانیش. گرفتی کۆیە لە روانگەی بایی نەدان بە هێزی دەرەوەی کۆیەیە کە ئەویش لە کلتورێکی سەنتەرخوازیی رێبەری حیزب لە ئاست هیزی دەرەوەی خۆیەوە سەرچاوە دەگرێ. ئەم لە پەراوێز خستنە بەشێکی زۆر لە هێزی حیزب لە دەرەوەی بازنەی رابەری لە کۆیەش دەگرێتەوە. مەودای ئەم جیاوازیەی نێوان رێبەری لە کۆیە و دەرەوەی کۆیە بە تایبەت لە گەڵ ئەو نەسلە نوێیەی کە ئەمرۆکە سەرقافڵەی خەباتی سیاسی و مەدەنین لە نێوخۆی وڵات، بەردەوام بەرینتر دەبێ. زەمانی ئەوە بە سەر چووە کە حیزبەکان وا بیر بکەنەوە ئەوانەی لە نیوخۆ یان لە دەرەوەی وڵاتن سیاسەتکاری لاوەکین و "پرتەقاڵ دەخۆن و باس لە پێشمەرگە دەکەن"، "سەر ڕووت و منالە ورکەن" یان "لە جێگای گەرم و لە دوورەوە قسە دەکەن و وەک ئێمە دەرکی واقعیەت ناکەن". تێروانینی سوننەتی بە سیاسەت لە عەینەکی ئێلیتی بەرێوەبەری حیزبی و قەتیسمان لە کلتوری بە کەم گرتنی رای دەرەوەی ئەم ئەلیتە رۆڵی حیزبەکانی ئێمەی لە سیاسەتی کورد دا دابەزاندوە و تا رادەیەکی زۆر پاسیڤی کردووە. زاڵبوونی ئەم کلتورەیە کە رێبەری بە تایبەت لە ئاستی سکرتێر و سکرتاریەت دا ریگا لە هەر چەشنە ئاڵوگۆرێکی ساختاری و رێکخراوەیی دەگرێ کە دامودەزگای رێبەری دیسانترالیزە بکا و لە دەسەلاتیان بە سودی دیموکراسی نیوخۆیی کەم بکاتەوە.
لە هەناوی ئەم بیر و کلتورە خۆ میحوەریەیە کە رێبەری حدک لە کۆیە تەنانەت ئەو مافەی بۆ ئەندامەکانی خۆی لە دەوروبەری خۆی دادەنێ بۆ ئەندامەکانی لە دەرەوەی وڵات دانانێ.
حدک کە ئیدعای نوێگەری دەکا پێویستە ماڵئاوایی لەم کلتورە بکا و بە تێگەیشتنێکی دروست لە شێوازی کاری سیاسی مودێرن و بە سودی حیزب لە هەموو هێزی نێوخۆ و دەرەوەی خۆی کەڵک وەرگرێ و لەو قاپورە بەرتەسکەی بۆخۆی دروست کردووە، بێتە دەر.
من هەرگیز بە روانگەیەکی نیگاتیڤەوە نەمروانیوەتە بوونی ناوەندێکی جۆگرافیایی بۆ حیزبە سیاسیەکانی رۆژهەڵات لە باشور. ئەم حیزبانە لە هەلومەرجی ئێستای خەباتیان دا پێویستیان بە بنکە بۆ ناوەندی خۆیان هەیە جا لە کۆیە بێ یان لە هەر شوێنێکی دیکە. ئەو خەلکەش کە بۆ نمونە لە بنکەی ناوەندی حدک لە کۆیەن هاوڕێیان و خەباتگێرانی دڵسۆزی حیزب و بزوتنەوەکەن و زۆربەیان خاوەن ئەزمونی خەبات و توانامەندی سیاسین. بە بروای من نە بوونی بنکەیەک لە کۆیە لە خۆیدا هەڵەیە و نە کەسایەتی و دڵسۆزی ئەو کەسانەش کە لە کۆیەن جێگای باسە بۆ من. گرفت ئەو روانگە فکریەی رێبەریە کە لە کۆیە رێباز و سیاسەت بۆ هەموو حیزب و بۆ هەموو کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان بە گشتی دیاری دەکا و خۆی بە بێبەری لە کارتێکەری دەرەوەی کۆیە دەبینێ. ئەم روانگەیە خەڵکانی دیکە تەنانەت ئەندامەکانی خۆشی لە دەرەوەی بازنەی ئەم جۆگرافیایە بەرتەسکە بە هێند وەرناگرێ. جەوهەری روانگەکە ئەوەیە کە سیاسەت لە کۆیەرا دیاری دەکرێ و هەر کەسیش بیەوێ کارتێکەری لە سەر حیزب و سیاسەتی حیزب دابنێ دەبێ لەوێ بێ. ئەمە کلتورێکی سەنتەرگەرایی و مەزنخوازیەکی فەرمانرەوایانەی سوننەتی و بە هەڵە تێگەیشتنە لە شێوازی کاری سیاسی بە تایبەت لە سەردەمی ئێستادا. ئەمە هەمان روانگەیە کە لە دەورانی خەباتی شاخیش بەهای بە خەڵکی دەرەوەی حیزب لە نێو شارەکان نەدەدا. هەر ئەم روانگەیە کە هەتا ئێستاشی لە گەڵ بێ نە تەنیا هەر هێزی دەرەوەی وڵات بە کەم دەگرێ بەلکو تەنانەت بە چاوێکی لاوەکیەوە دەروانێتە ئەو هێزە سەرەکیەی نێوخۆ لە رۆژهەڵاتی کوردستانیش. گرفتی کۆیە لە روانگەی بایی نەدان بە هێزی دەرەوەی کۆیەیە کە ئەویش لە کلتورێکی سەنتەرخوازیی رێبەری حیزب لە ئاست هیزی دەرەوەی خۆیەوە سەرچاوە دەگرێ. ئەم لە پەراوێز خستنە بەشێکی زۆر لە هێزی حیزب لە دەرەوەی بازنەی رابەری لە کۆیەش دەگرێتەوە. مەودای ئەم جیاوازیەی نێوان رێبەری لە کۆیە و دەرەوەی کۆیە بە تایبەت لە گەڵ ئەو نەسلە نوێیەی کە ئەمرۆکە سەرقافڵەی خەباتی سیاسی و مەدەنین لە نێوخۆی وڵات، بەردەوام بەرینتر دەبێ. زەمانی ئەوە بە سەر چووە کە حیزبەکان وا بیر بکەنەوە ئەوانەی لە نیوخۆ یان لە دەرەوەی وڵاتن سیاسەتکاری لاوەکین و "پرتەقاڵ دەخۆن و باس لە پێشمەرگە دەکەن"، "سەر ڕووت و منالە ورکەن" یان "لە جێگای گەرم و لە دوورەوە قسە دەکەن و وەک ئێمە دەرکی واقعیەت ناکەن". تێروانینی سوننەتی بە سیاسەت لە عەینەکی ئێلیتی بەرێوەبەری حیزبی و قەتیسمان لە کلتوری بە کەم گرتنی رای دەرەوەی ئەم ئەلیتە رۆڵی حیزبەکانی ئێمەی لە سیاسەتی کورد دا دابەزاندوە و تا رادەیەکی زۆر پاسیڤی کردووە. زاڵبوونی ئەم کلتورەیە کە رێبەری بە تایبەت لە ئاستی سکرتێر و سکرتاریەت دا ریگا لە هەر چەشنە ئاڵوگۆرێکی ساختاری و رێکخراوەیی دەگرێ کە دامودەزگای رێبەری دیسانترالیزە بکا و لە دەسەلاتیان بە سودی دیموکراسی نیوخۆیی کەم بکاتەوە.
لە هەناوی ئەم بیر و کلتورە خۆ میحوەریەیە کە رێبەری حدک لە کۆیە تەنانەت ئەو مافەی بۆ ئەندامەکانی خۆی لە دەوروبەری خۆی دادەنێ بۆ ئەندامەکانی لە دەرەوەی وڵات دانانێ.
حدک کە ئیدعای نوێگەری دەکا پێویستە ماڵئاوایی لەم کلتورە بکا و بە تێگەیشتنێکی دروست لە شێوازی کاری سیاسی مودێرن و بە سودی حیزب لە هەموو هێزی نێوخۆ و دەرەوەی خۆی کەڵک وەرگرێ و لەو قاپورە بەرتەسکەی بۆخۆی دروست کردووە، بێتە دەر.
دەمهەوێ لێرەوە رەخنەیەک بەرەورووی خۆت بکەمەوە کە وەک یەکێک لە دارێژەرانی سەرەکیی بەرنامە و پێڕەوی پەسەندکراوی کۆنگرەی چواردەی حدک سمینار یان نووسینێکی ئەوتۆتان لە سەر گەیاندنی پەیامەکانی دروشمی ستراتژیکی حیزب بە تایبەتی نەبووە. بۆچی؟
ئەمن لە ماوەی ئەم چەند ساڵەی دوای کۆنگرەی ١٤ حدک دا چەندین جار بە نوسین و لە رێگای باسی تەلەفزیونی‌یەوە روانگە و لێکدانەوەی خۆم لە سەر گرینگی باری نەتەوەیی بزوتنەوەی کورد و ستراتیژی سیاسی حیزبە کوردیەکان دەربریوە. لەم باسانەدا ئاماژەم بە کۆماری کوردستان وەک ستراتیژی کردوە و شیکردنەوەی خۆم لە سەر داوە. لە نێو حیزبیشدا نامەی تایبەتیم سەبارەت بە لێکدانەوەی خۆم لە سەر ستراتیژی و بەرنامەی حیزب و ئەو سیاسەتەی کە رێبەری حیزب بەرێوەی دەبا هەم بۆ پلۆنومی حیزب نوسیوە و هەم بە حزوری لەگەل سکرتیری گشتی و ژمارەیەک لە ئەندامانی کۆمیتەی ناوەندی و کادر و ئەندمانی تەشکیلاتەکان باس کردوە. بەڵام ئێستا دەردەکەوێ کە من دەبوایە جگە لەو هەوڵانەی نێوخۆ و ئەو باسە گشتیانەی دەرەوە هەروەک ئێوە باسی دەکەن سمینار و نوسینێکی تایبەتی و راستەوخۆم لە سەر دروشمی ستراتیژی حیزب بۆ رای گشتی لەم ماوەدا ببوایە. لەم بارەوە رەخنەی دۆستان و هاوریان لە جیی خۆیدا دەبینم.
ئەمن لە ماوەی ئەم چەند ساڵەی دوای کۆنگرەی ١٤ حدک دا چەندین جار بە نوسین و لە رێگای باسی تەلەفزیونی‌یەوە روانگە و لێکدانەوەی خۆم لە سەر گرینگی باری نەتەوەیی بزوتنەوەی کورد و ستراتیژی سیاسی حیزبە کوردیەکان دەربریوە. لەم باسانەدا ئاماژەم بە کۆماری کوردستان وەک ستراتیژی کردوە و شیکردنەوەی خۆم لە سەر داوە. لە نێو حیزبیشدا نامەی تایبەتیم سەبارەت بە لێکدانەوەی خۆم لە سەر ستراتیژی و بەرنامەی حیزب و ئەو سیاسەتەی کە رێبەری حیزب بەرێوەی دەبا هەم بۆ پلۆنومی حیزب نوسیوە و هەم بە حزوری لەگەل سکرتیری گشتی و ژمارەیەک لە ئەندامانی کۆمیتەی ناوەندی و کادر و ئەندمانی تەشکیلاتەکان باس کردوە. بەڵام ئێستا دەردەکەوێ کە من دەبوایە جگە لەو هەوڵانەی نێوخۆ و ئەو باسە گشتیانەی دەرەوە هەروەک ئێوە باسی دەکەن سمینار و نوسینێکی تایبەتی و راستەوخۆم لە سەر دروشمی ستراتیژی حیزب بۆ رای گشتی لەم ماوەدا ببوایە. لەم بارەوە رەخنەی دۆستان و هاوریان لە جیی خۆیدا دەبینم.
با بچینە سەر باس لە گۆران لە ساختاری رێکخراوەیی. لەم بارەوە چ گۆرانکاریەکی بەرچاو لە ساختاری رێکخراوەیی لە پێرەویی نێوخۆی حیزب لە کۆنگرەی چوارەدا پەسەند کرا؟
گۆران لە پێرەودا چەند بوارێکی گرتەبەر. خالی سەرەکی گۆران بریتی بوو لە گۆڕان لە سانترالیزمی دیموکراتیک لە راستای بە هێزکردنی دیموکراسی نێوخۆیی. ئەویش بریتی بوو لە سنوردارکردنی دەسەڵاتی رەهای پێشووی سکرتیری گشتی و رێبەری لە ئاستی دەفتەری سیاسیدا. لە بەرانبەریشدا تاکی ئەندام و رێکخراوەکانی حیزب گرینگی زۆرتریان پێدرا. گرفتێکی پەیرەوی نێوخۆ لە رابردودا ئاواڵە هێشتنەوەی سنوری دەسەڵاتی سکرتێر و سکرتایاری حیزب بوو. لە پێرەوەی نێوخۆی نوێدا باس لە سنوری دەسەڵاتی سکرتێر و چۆنیەتی بریارەکان لە ئاستی سکرتێردا کراوە. خالێکی کۆنکرێت لەم بوارەدا هێنانە ئارای دوو جێگری سکرتێر بوو. لەم بارەوە دوو مەبەست لە بوونی دوو جێگر هەبوو؛ یەکەم ئەوەی کە سکرتێر وەک جاران بە تەنیا هەموو بریارێک نەدا بەلکو لەمەودوا بریارەکان لە لایەن سکرتاریا بە بەشداری هەیئەتێکی سێ کەسی لە ژێر بەرپرسایەتی سکرتێردا بدرێن. دووهەم مەبەست ئەوە بوو کە ئێتر وەک رابردوو رۆڵی سکرتێر پێراگەیشتن بە هەموو وردەکاریەکان لە بواری سیاسی و پرس و کێشەی رێکخراوەیی و ئیداری نەبێ بەلکو زۆرتر قورسایی کاری خۆی بۆ سیاسەتی گشتی و کۆوردیناسیونی ئورگانەکانی رێبەری تەرخان بکا. رۆڵی جێگرێک پێراگەیشتن بە هەواڵ و رووداوە سیاسییەکان و رۆڵی جێگری دووهەم پێراگەیشتن بە کاروباری ریکخراوەیی و ئیداری لە ئاستی ریبەری دایە.
بوارێکی دیکە بایەخدانان بە کاری لێکۆلینەوە و کاری بە بەرنامە بوو کە لە ناوەندی لێکۆلینەوەی ستراتیژی سیاسی و پلاندانان دا خۆی دەنواند. مەبەست لە دامەزرانی ئەم ناوەندە ئەوە بوو کە دەرئەنجامەکانی لێکۆڵینەوە ببیتە بنەما بۆ دارشتنی سیاسەت و هەلوێستی سیاسی حیزب. هەروەها سیستمی کاری حیزب لە شێوازی روالەتی و سوننەتی بەرەو شێوازی مودێرنی بە بەرنامە و پلان بگوێزرێتەوە.
سیستمێکی راوێژکاری هەم لە ئاستی رێبەری و هەم بە گشتی لە نێو حیزبدا لە ئالوگۆرەکانی پێرەودا سرنجی تایبەتی پێدرا. لایەنێکی دیکە بایەخدان بە کاری جەمعی و دانی بەرپرسایەتی فرەتر بە کۆمیسیونەکان بوو. ژمارەیەک کۆمیسیون و بواری نوێ بۆ کاری جەمعی پەسەندکران.
لەم ماوەدا دەفتەری سیاسی، بە تایبەت لە ئاستی سکرتاریادا بە بەهانەی ئەوەی کە ئالوگۆرەکانی نێو پێرەو لە پراکتیک دا جێبەجێ نابن، هەنگاوی جیددی لە هیچ یەک لەم بوارانەدا هەڵنەگرت. نە سکرتێر بە پێی ئەو تاریفەی بۆی کراوە لە پێرەودا، کاری کردووە، نە دوو جێگیریان جیگیر کرد، نە ریگایان دا ناوەندی لێکۆڵینەوەی ستراتیژی سیاسی بکەوێتە کار و نە کاری راوێژ نە تەنیا لە گەڵ دۆستانی حیزب لە دەرەوە بەلکو لە تەک کادرەکان تەنانەت لە ئاستی رێبەریش دا نەکرد.
بە کورتی رێبەری حیزب بە پێچەوانەی پەسەندکراوەکانی کۆنگرە لە بواری سیستمی نێوخۆیی جگە لە هێورکردنی هەڵسوکەوت لە ئاست ئازادی بیروراو رەخنەگرتن، کاری جیدی دیکەی نەکرد.
گۆران لە پێرەودا چەند بوارێکی گرتەبەر. خالی سەرەکی گۆران بریتی بوو لە گۆڕان لە سانترالیزمی دیموکراتیک لە راستای بە هێزکردنی دیموکراسی نێوخۆیی. ئەویش بریتی بوو لە سنوردارکردنی دەسەڵاتی رەهای پێشووی سکرتیری گشتی و رێبەری لە ئاستی دەفتەری سیاسیدا. لە بەرانبەریشدا تاکی ئەندام و رێکخراوەکانی حیزب گرینگی زۆرتریان پێدرا. گرفتێکی پەیرەوی نێوخۆ لە رابردودا ئاواڵە هێشتنەوەی سنوری دەسەڵاتی سکرتێر و سکرتایاری حیزب بوو. لە پێرەوەی نێوخۆی نوێدا باس لە سنوری دەسەڵاتی سکرتێر و چۆنیەتی بریارەکان لە ئاستی سکرتێردا کراوە. خالێکی کۆنکرێت لەم بوارەدا هێنانە ئارای دوو جێگری سکرتێر بوو. لەم بارەوە دوو مەبەست لە بوونی دوو جێگر هەبوو؛ یەکەم ئەوەی کە سکرتێر وەک جاران بە تەنیا هەموو بریارێک نەدا بەلکو لەمەودوا بریارەکان لە لایەن سکرتاریا بە بەشداری هەیئەتێکی سێ کەسی لە ژێر بەرپرسایەتی سکرتێردا بدرێن. دووهەم مەبەست ئەوە بوو کە ئێتر وەک رابردوو رۆڵی سکرتێر پێراگەیشتن بە هەموو وردەکاریەکان لە بواری سیاسی و پرس و کێشەی رێکخراوەیی و ئیداری نەبێ بەلکو زۆرتر قورسایی کاری خۆی بۆ سیاسەتی گشتی و کۆوردیناسیونی ئورگانەکانی رێبەری تەرخان بکا. رۆڵی جێگرێک پێراگەیشتن بە هەواڵ و رووداوە سیاسییەکان و رۆڵی جێگری دووهەم پێراگەیشتن بە کاروباری ریکخراوەیی و ئیداری لە ئاستی ریبەری دایە.
بوارێکی دیکە بایەخدانان بە کاری لێکۆلینەوە و کاری بە بەرنامە بوو کە لە ناوەندی لێکۆلینەوەی ستراتیژی سیاسی و پلاندانان دا خۆی دەنواند. مەبەست لە دامەزرانی ئەم ناوەندە ئەوە بوو کە دەرئەنجامەکانی لێکۆڵینەوە ببیتە بنەما بۆ دارشتنی سیاسەت و هەلوێستی سیاسی حیزب. هەروەها سیستمی کاری حیزب لە شێوازی روالەتی و سوننەتی بەرەو شێوازی مودێرنی بە بەرنامە و پلان بگوێزرێتەوە.
سیستمێکی راوێژکاری هەم لە ئاستی رێبەری و هەم بە گشتی لە نێو حیزبدا لە ئالوگۆرەکانی پێرەودا سرنجی تایبەتی پێدرا. لایەنێکی دیکە بایەخدان بە کاری جەمعی و دانی بەرپرسایەتی فرەتر بە کۆمیسیونەکان بوو. ژمارەیەک کۆمیسیون و بواری نوێ بۆ کاری جەمعی پەسەندکران.
لەم ماوەدا دەفتەری سیاسی، بە تایبەت لە ئاستی سکرتاریادا بە بەهانەی ئەوەی کە ئالوگۆرەکانی نێو پێرەو لە پراکتیک دا جێبەجێ نابن، هەنگاوی جیددی لە هیچ یەک لەم بوارانەدا هەڵنەگرت. نە سکرتێر بە پێی ئەو تاریفەی بۆی کراوە لە پێرەودا، کاری کردووە، نە دوو جێگیریان جیگیر کرد، نە ریگایان دا ناوەندی لێکۆڵینەوەی ستراتیژی سیاسی بکەوێتە کار و نە کاری راوێژ نە تەنیا لە گەڵ دۆستانی حیزب لە دەرەوە بەلکو لە تەک کادرەکان تەنانەت لە ئاستی رێبەریش دا نەکرد.
بە کورتی رێبەری حیزب بە پێچەوانەی پەسەندکراوەکانی کۆنگرە لە بواری سیستمی نێوخۆیی جگە لە هێورکردنی هەڵسوکەوت لە ئاست ئازادی بیروراو رەخنەگرتن، کاری جیدی دیکەی نەکرد.
باشە لەو بارەشەوە ئەو رەخنەیە هەیە کە خۆتان لە بەرپرسایەتی نەداوە لانیکەم بۆ ئەوەی لە مەیدانی عەمەلی دا کار بۆ جێگیر کردنی پەسەندکراوەکانی ناو پێرەوی نێوخۆ بکەن. ئەو رەخنەیە تا چەند لە جێگای خۆیەتی؟
کە دەگەرێتەوە سەر پرسیارەکە، پێویستە مەبەست لە بەرپرسایەتی روون بێ. ئەگەر مەبەست لە بەرپرسایەتی لە ئاستی ریبەری و بوون بە ئەندامی ناوەندی بێ، راستە من ماوەیەکی زۆرە خۆم لێ پاراستوە. بەلام من بەرپرسایەتی لە دنیای ئەمرۆی سیاسەت، تەنانەت لە کاری حیزبیشدا لە بوون بە بەرپرسی ئورگانێکی ئیجرایی لە حیزبێک دا نابینم. یەکێک لە تایبەتمەندیەکانی حیزبێکی سوننەتی کە زۆر جار باسی لێ دەکرێ ئەوەیە کە بایەخ بۆ کاری ستراتیژیک و فکری لە کاری حیزبەکەیدا دانانێ و بە کاری لاوەکی دەزانێ. ئەمە لە کاتێکدایە کە یەکێک لە هەرە کەمایەسیەکانی سیاسەتکردن لە فورمی حیزبی کورددا هەتا ئیستاش ئەوە بووە کە سیاسەتی لە بواری ئیحساسی، زهنگەرایی و روتینیەوە نەگواستۆتەوە بۆ کار لە سەر بنەمای تێوری، لیکدانەوە و پلان. ئێمە پێویستە کاری ستراتیژیک، واتە کارکردن لە سەر پلان، ئانالیز و لیکدانەوەی ستراتیژیمان لە گەل کاری ئیجرایی رۆژانەی سیاسی و رێکخراوەیی لێکجیابکەینەوە و لە هەمانکاتدا هەردوکیان بە گرینگ لە کاری حیزب دا دابنێن.
بەو مانایە کە حیزبی مودێرن پێویستە بەشێک لە ئەرک و سەرمایەی فکری، مرۆڤی و مادی بۆ کار لە بواری لێکۆڵینەوەی سیاسی و فکری دا دابنێ. ئەمە بەو مانایە نییە کە هەر کەس کاری فکری دەکا دەبێ ئەندامی ناوەندیش بێ.
ئەمن پێم وایە بە پێی زانیاری فکری و ئەزمونی کاری سیاسیم هەوڵ دەدەم کە جگە لەو ئەرکە نەتەوەیی گشتیە کە هەر تاکێکی کورد هەیەتی لە ئاستی نەتەوەییدا بەشداری پرسی سیاسی کورد بێ، لە قەدەر توانای خۆم لە بواری کاری فکری لە حیزبیشدا ئەرکی خۆم بگیرم. بۆ نمونە لە پاش کۆنگرە بەرپرسایەتی پێکهێنانی ناوەندی ڵیکۆڵینەوەی ستراتیژی سیاسی و پلاندان، کە لە کۆنگرەدا بڕیاری لە سەر درا..
کە دەگەرێتەوە سەر پرسیارەکە، پێویستە مەبەست لە بەرپرسایەتی روون بێ. ئەگەر مەبەست لە بەرپرسایەتی لە ئاستی ریبەری و بوون بە ئەندامی ناوەندی بێ، راستە من ماوەیەکی زۆرە خۆم لێ پاراستوە. بەلام من بەرپرسایەتی لە دنیای ئەمرۆی سیاسەت، تەنانەت لە کاری حیزبیشدا لە بوون بە بەرپرسی ئورگانێکی ئیجرایی لە حیزبێک دا نابینم. یەکێک لە تایبەتمەندیەکانی حیزبێکی سوننەتی کە زۆر جار باسی لێ دەکرێ ئەوەیە کە بایەخ بۆ کاری ستراتیژیک و فکری لە کاری حیزبەکەیدا دانانێ و بە کاری لاوەکی دەزانێ. ئەمە لە کاتێکدایە کە یەکێک لە هەرە کەمایەسیەکانی سیاسەتکردن لە فورمی حیزبی کورددا هەتا ئیستاش ئەوە بووە کە سیاسەتی لە بواری ئیحساسی، زهنگەرایی و روتینیەوە نەگواستۆتەوە بۆ کار لە سەر بنەمای تێوری، لیکدانەوە و پلان. ئێمە پێویستە کاری ستراتیژیک، واتە کارکردن لە سەر پلان، ئانالیز و لیکدانەوەی ستراتیژیمان لە گەل کاری ئیجرایی رۆژانەی سیاسی و رێکخراوەیی لێکجیابکەینەوە و لە هەمانکاتدا هەردوکیان بە گرینگ لە کاری حیزب دا دابنێن.
بەو مانایە کە حیزبی مودێرن پێویستە بەشێک لە ئەرک و سەرمایەی فکری، مرۆڤی و مادی بۆ کار لە بواری لێکۆڵینەوەی سیاسی و فکری دا دابنێ. ئەمە بەو مانایە نییە کە هەر کەس کاری فکری دەکا دەبێ ئەندامی ناوەندیش بێ.
ئەمن پێم وایە بە پێی زانیاری فکری و ئەزمونی کاری سیاسیم هەوڵ دەدەم کە جگە لەو ئەرکە نەتەوەیی گشتیە کە هەر تاکێکی کورد هەیەتی لە ئاستی نەتەوەییدا بەشداری پرسی سیاسی کورد بێ، لە قەدەر توانای خۆم لە بواری کاری فکری لە حیزبیشدا ئەرکی خۆم بگیرم. بۆ نمونە لە پاش کۆنگرە بەرپرسایەتی پێکهێنانی ناوەندی ڵیکۆڵینەوەی ستراتیژی سیاسی و پلاندان، کە لە کۆنگرەدا بڕیاری لە سەر درا..
