شێخ ڕەزا و سێ شێعر بۆ یەک کەڵەشێر

دوازدەی مانگی فێوریەی ئەمساڵ (٢٠٠٤) فیستیڤاڵی شێخ ڕه‌زا له

سلێمانی كرایه‌وه. گه‌رچی من له نێوئاخنی باسه‌كان ئاگادار نیم، به‌ڵام حه‌زم كرد یه‌كه‌بارێ خۆم یادێك له حه‌زره‌تی شێخ بكه‌مه‌وه.

له قۆناخی كۆمه‌ڵایه‌تیی فێئۆداڵی له كوردستاندا، شێخه‌كان شان به شانی ئاغا و ده‌ره‌به‌گه‌كان، ڕۆڵی به‌رچاویان له چه‌وساندنه‌وه و ڕووتاندنه‌وه‌ی خه‌ڵكی هه‌ژار و نه‌داردا گێڕاوه. له هێندێك شوێن راسته‌وخۆ خه‌ڵكیان به‌ ڕه‌عیه‌ت ده‌گرت و بێگاریان پێ ده‌كردن و له هێندێك شوێنی تر به ناوی ئایین و به بیانووی نووسینی نوشته و ودم و شتی له‌و بابه‌ته سه‌رقه‌ڵه‌مانه‌‌یان له خه‌ڵك وه‌رده‌گرت. هاوكات گۆڕی باوك و باپیرانی خۆیان بۆ خه‌ڵك ده‌كرد به زیاره‌تگا و لەو ڕێگایەشەوە ساڵانه داهاتێكی زۆریان له خه‌ڵك و لە مریدان كۆ ده‌كرده‌وه. بەم جۆرە ساڵ به‌ ساڵ له سامانی خەڵکیان كه‌م ده‌كرده‌وه و به هی خۆیانه‌وه ده‌لكاند.

شێخ ڕه‌زاش شێخزادە و له بنه‌ماڵه‌یه‌كی ئاوادا په‌روه‌رده بووه. وه‌ك هه‌موو كوڕه شێخ و مشایخێك ده‌ستوپێ سپیلكه و كارنه‌كه‌ر. لە وەها حاڵەتێکدا سروشتییە مرۆڤ دەبێ بە سەرباری کۆمەڵگا و لەسەر شان و باهۆی خەڵک خۆی دەژێنێ. به‌ڵام شێخ به پێچه‌وانه‌ی باب و باپیرانی، ڕێگایەکی دیکەی بۆ خۆبەخێوکردن دۆزیوەتەوە.

ئه‌گه‌ر چاوێك به دیوانی شێخدا بگێڕین، گه‌لێك له‌و شێعرانه ده‌بینین كه داوای ماڵی لە کەسێک كردووه یان له سه‌ر ئه‌وه‌ی شتێكی پێنه‌دراوه، هه‌جوی کەسێکی كردووه. زۆربه‌ی هه‌ره زۆری ئەو کەسانەش ئاغا و كوێخا و شێخ و حاجی و ته‌نانه‌ت كاربه‌ده‌ستی حكوومه‌ت و شای وڵاتیشیان گرتۆتەوە. ده‌كرێ بڵێین شێخ به شێعر خۆی بەخێو کردووە و بە "تیغی زمان" باج و پیتاکی له‌و خه‌ڵكه وه‌رگرتووه. نموونه‌ی ئه‌و شێعرانه له ؛ تووتنه‌كه‌ی حاجی ئه‌سعه‌د ئاغا، مودیری قزڵجه، ئێستره‌كه‌ی میر، ماینه‌كه‌ی كوێخا عه‌لی، هه‌جوه‌كانی شێخ غه‌فووری مامی و ئه‌و شێعره فارسیانه‌ی‌ بۆ ناسره‌دین شای قاجاری ناردوون و... دا ده‌بیندرێن.

من لێره‌دا ده‌مه‌وێ باسی ئه‌و ڕیزە شێعرانه‌ بكه‌م كه شێخ له پێناو ئەستاندنی كه‌ڵه‌شێرێكدا بۆ ئه‌م و ئه‌وی ناردوون:

(1)

شێعری یه‌كه‌م شێخ ڕه‌زا بۆ "نه‌قیب‌زاده"یه‌كی نووسیوه. نه‌قیب بنه‌ماڵه‌ی خزمه‌تكاری مه‌رقه‌دی غه‌وسی ماڵ له به‌غدایه بوون و وادیارە بەربێژی شێخ ناوبەدەرەوەیەکی ئەو بنەماڵە بەناوبانگە بووە. 

شێخ ره‌زا له‌و شیعره‌دا داوای كه‌ڵه‌شێرێك له نه‌قیبزاده ده‌كا بەڵام هەر بەوەندە قەناعەت ناکا و بەڕواڵەت له به‌ر دڵی جه‌نابی كه‌ڵه‌شێر، داوا ده‌كا دوو مریشكیشی له گه‌ڵ بنێرێ تا کەڵەشێر پەکی نەکەوێ! لێره‌دا شێخ زۆر وه‌ستایانه تاریفی ئه‌و كه‌ڵه‌شێره ده‌كا کە بیستوویەتی قەرارە نەقیبزادە بۆی بنێرێ. ڕەنگە بۆ ئەوەی نەقیبزادە بەڕوودا بکەوێ و کەڵەشێرێکی خراپ و قرپۆکی بۆ نەنێرێ، تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی کەڵەشێرە بەڵێندراوەکە بۆ نه‌قیبزادە شی ده‌كاته‌وه و پێی ده‌ڵێ كه ده‌بێ كه‌ڵه‌شێرێكی شه‌ڕكه‌ر له جسنی كه‌ڵه‌شێری كرماشانی بێ، وه‌ك سه‌گی هه‌ورامان دڕ بێ، وه‌ك كه‌ری تاڵانی به‌هێز، به‌قه‌ت مه‌ولان به‌گی میری به‌یات درێژ و جه‌سته‌ی وه‌كوو كوێخای بێبانی زل بێ.

كه‌ڵه‌شێـرێ به‌ "ڕه‌زا" لازمه كرماشانی
زیره‌ك و چابوك و دم گه‌رم و دڕ و شــه‌ڕانی
كه‌ڵه‌شێرێ كه قه‌پی گرت له بناگوێی كه‌ڵه‌شێر
پڕ به ده‌م بیپچڕی؛ وه‌ك سه‌گی هــه‌ورامانی
كه‌ڵه‌شێرێ كه ئه‌گه‌ر شێری نه‌ڕی بێته مه‌ساف
ڕایڕفێنێ به شـه‌قێ ، میسلی كه‌ری تاڵانی
بۆ حه‌واڵه‌ی دوبری ئه‌و كه‌سه خۆم ئه‌یزانم؛
دوو گونی پێوه هه‌بێ، وه‌ك دوو جه‌ڕه‌ی له‌یلانی
به درێژی وه‌كوو مه‌ولان به‌گه‌كه‌ی میری به‌یات
به جه‌سامه‌ت وه‌كـوو كوێخا زله‌كه‌ی بێبانی
جنسی خۆی جووته مریشكێ به‌ری حه‌مله‌ی بگرێ
نه‌كـوو سوێی بێته‌وه بێچاره لەبه‌ر بێ گانی
ئه‌ی نه‌قیبزاده بنێره كه‌ڵه‌شێرێكی وه‌ها
بۆ "ڕه‌زا"كه‌ی سه‌گه‌كه‌ی قاپییه‌كه‌ی گه‌یلانی

(2)
له شێعری دووهه‌مدا وا دەردەکەوێ کە نه‌قیبزادەی ده‌ستقوچاو نە کەڵەشێری بۆ دەنێرێ و نە دوو مریشکەکە. بەو جۆرە شێخ شێعرەکەی بە خۆڕایی دەچێ. به‌ڵام "حه‌سه‌ن ئاغای كوڕی مه‌حمود ئاغای كۆیه" کە چیرۆکی ئەو بێ بەڵێنیەی نەقیبزادە ده‌بیسێته‌وه، بڕیار ده‌دا كه‌ڵه‌شێرێكی بۆ بنێرێ. به‌ر له وه‌ی حه‌سه‌ناغا كه‌ڵه‌شێره‌كه بنێرێ، هه‌واڵه‌كه و ته‌نانه‌ت تایبه‌تمه‌ندییه‌كانی كه‌ڵه‌شێری گۆرین به گوێی شێخ ڕه‌زا ده‌گاته‌وه. شێخیش به شێعرێك هەم پێشوازی له‌و بەڵێنەی حه‌سه‌ناغا ده‌كا و هەمیش هەڵدەکوتێتە سەر نەقیبزادەی بێ بەڵێن. لە  سۆنگەی حەسەناغادا تەنانەت پەسنی سه‌خاوه‌تی كۆییان لەبەرابەر دەستقوچاویی شارەکانی دیکەدا ده‌كا. ئەمجاریش بەختی خۆی تاقی دەکاتەوە کە بەڵکو وێڕای کەڵەشێر دوو مریشکیشی دەست بکەوێ. پێشی ده‌ڵێ كه بێ هه‌واڵ نیم له‌وه‌ی ئه‌و كه‌ڵه‌شێره‌ی كه بۆم ده‌نێری، لاچاوێكی كوێره، به‌ڵام دیاری تۆیه و شوكری ده‌كه‌م. به‌وه‌ڕا دیاره كه شێخ زیاتر پێویستی به مریشکی هێلکەکەر بووه تا كه‌ڵه‌شێری شه‌ڕێ. ئاخر كه‌ڵه‌شێرێک كه چاوێكی كوێر زەحمەتە کەلکی شەڕەکەڵەبابی پێوە مابێ: 

ئه‌و به‌ هه‌ڵمه‌ت كه‌ڵه‌شێره، به‌ هه‌یبه‌ت شێره
كه‌ره‌مت كردووه بیستوومه ، ده‌سا بینێره
دوو مریشكیشی له گه‌ڵ ده، كه فریشكی نه‌كه‌وێ
خه‌رتی چه‌ند ساڵه‌یه، هه‌ڵبه‌ت به‌مریشكان فێره
باره‌كه‌ڵڵا حه‌سه‌ناغای كوڕی مه‌حموودئاغا
كه‌فی فه‌ییازه ، دڵی واسعــه ، چاوی تـێره
نه‌وه‌كوو شاری سوله‌یمانیه كـۆیه به‌كه‌ره‌م
نه‌وه‌كوو تاوق و كه‌ركووكه، نه‌وه‌ك هه‌ولێره
ئه‌و هه‌موو شێعره كه ناردم، كه‌ڵه‌شێرێكی نه‌نارد
جه‌ددی ئه‌علایه، نه‌قیبزاده‌یه، خۆی بێخێره

دۆستان! ئه‌م كه‌ڵه‌شێره وه‌كوو ته‌عریفی ده‌كه‌ن
بۆ ڕه‌زا لازمه ، ئه‌م نێره‌كه‌یه ، ئه‌و نێـــره
هه‌دیه‌یه‌ك گه‌ر له ته‌ره‌ف دۆسته‌وه‌ بێ شوكری ده‌كه‌م
پێی ڕه‌زامه‌ندم ئه‌گه‌رچی ته‌ره‌فێكی كوێــــره
قافیه‌ی ته‌نگ نه‌زیری مـــه‌كه شاعیر ، زینهار
ئه‌وی له‌م قافیه بۆت ماوه‌ته‌وه هه‌ر کێـرە

(3)
له شێعری سێهه‌مدا وا دەردەکەوێ کە حه‌سه‌ناغا كه‌ڵه‌شێره‌كەی ناردووە و و دوو مریشكیشی لەگەڵ خستووە. به‌ڵام له به‌ختی به‌دی شێخ ، هەرسێ له رێدا نه‌خۆش ده‌كه‌ون. مریشكه‌كان له رێگادا ده‌مرن و كه‌ڵه‌شێره‌كه‌ش دوای گەیشتن، به قه‌ولی شێخ ئه‌مری خوا به‌ جێ دێنێ.
ئه‌و به‌شه كه چوارینه شێعرێكه، شینێكی كورته بۆ كه‌ڵه‌شێره‌كه‌ و ئاگادار کردنەوەی حەسەناغا لە مەرگی کەڵەشێر و دوو مریشکەکە:

ئه‌و مریشك و كه‌ڵه شــــــێره‌ی كه وتم بینێره
دووی له رێ مرد و یه‌كێكی به‌ نه‌خۆشی لێره
شه‌و هه‌موو ده‌س به‌ دوعا بووین، له‌وه‌ختی سه‌حه‌را
كه‌ڵه‌شێر ئه‌مری خودای كرد و وتم: وای شێره!

 

سه‌رده‌می پێوه‌ندیه‌كان و ئەرکی حیزبه‌كانی رۆژهەڵات

حیزب مرۆڤ نییه كه له سی ساڵیدا كه‌چه‌ڵ بێ و له چل ساڵیدا سه‌ری سپی بێ و له شێست ساڵی به‌دواوه‌ش پیر بێ و چاوه‌روانی مردن بكا، به‌ڵكو پێكهاته‌یه‌كه له مرۆڤه جۆرا و جۆره‌كان به ته‌مه‌نی جۆرا و جۆره‌وه. گرینگ نییه كه فڵان حیزب چه‌ند ساڵی ته‌مه‌ن بێ، به‌ڵكو ئه‌مه گرینگه كه ئه‌و حیزبه تا چ راده‌یه‌ك توانایی راكێشان و راگرتنی هێزی تازه‌ی هه‌یه.

ده‌زانین و ده‌بیسین كه؛ سەردەمی ئێمە به سه‌رده‌می پێوه‌ندییه‌كان به ناوبانگه. نامه‌وێ زۆر بچمه ناو ئه‌م باسه‌وه، به‌ڵام ده‌مه‌وێ باسی ئه‌وه بكه‌م كه حیزبه كوردییه‌كان له كوردستانی بنده‌ستی ئێران تا چ راده‌یه‌ك توانیویانه له‌ ئامرازه پێوه‌ندییه‌كان كه‌ڵك وه‌رگرن. بۆیه به تایبه‌تی باسی رۆژهه‌ڵاتی كوردستان ده‌كه‌م، چونكه هه‌ڵومه‌رجی سیاسی و هه‌نوكه‌یی ئێستای ئه‌م به‌شه‌ی كوردستان له گه‌ڵ به‌شه‌كانی تر تا راده‌یه‌كی زۆر جیاوازه. هه‌مومان ئاگاداری باشوری كوردستانین و ده‌زانین كه حیزبه كوردییه‌كانی ئه‌و به‌شه(یه‌كێتی و پارتی به تایبه‌ت) كه‌م و زۆر توانیویانه كه‌ڵك له‌م ئامرازانه وه‌رگرن. له باكووری كوردستانیش" پ.ك.ك. "ی جاران و "كۆنگره‌ی گه‌ل"ی ئێستا هه‌ر زوو قۆڵی بۆ پڕ كردنه‌وه‌ی ئه‌و بۆشاییه هه‌ڵماڵی و زۆر باشیش سه‌ركه‌وتوو بوو. با زۆر دره‌نگیش بێ، به‌ڵام حه‌قه ده‌سخۆشییان پێ بڵێم.

كه ده‌ڵێم هه‌لومه‌رجی رۆژ‌‌هه‌ڵاتی كوردستان له چاو به‌شه‌كانی تری كوردستان جیاوازه، مه‌به‌ستم ئه‌وه‌یه كه ؛ بۆ وێنه كۆماری ئیسلامی ئێران به درێژایی ته‌مه‌نی هاتنه سه‌ركاری خۆی سیاسه‌تی بایكۆت و بێده‌نگی له ئاست حیزبه كوردییه‌كاندا ئه‌نجام داوه. هه‌میشه له باسكردنیان ته‌نانه‌ت به خراپیش خۆی پاراستووه و ئه‌گه‌ر ناچار به باسكردنی درۆیه‌كیش بووبێ، هیچ كات ناوی نه‌بردوون و هه‌میشه به "هه‌ڵوه‌شاوه" و "دژی شۆڕش" ناوی بردوون. له‌م سیاسه‌ته‌شدا تا راده‌یه‌كی زۆر، ده‌سكه‌وتی باشی بۆ خۆی ده‌سته‌به‌ر كردووه. به جۆرێك كه سه‌ره‌ڕای چالاكی زۆر به‌ هێز، هیچ كات چ له ئاستی ئێران و چ له راده‌ی نێونه‌ته‌وه‌ییدا ، به شێوه‌ی پێویست ده‌نگدانه‌وه‌یان نه‌بووه. به جۆرێك كه بۆ وێنه له توركیا وا نییه. یان مه‌سه‌له‌ی قه‌ده‌غه كردنی سه‌ته‌لایت و سانسۆری رۆژنامه و فیلتێر كردنی سایته دژبه‌ره‌كان كه هه‌ر كام به سه‌نگی خۆیان توانیوییانه له سه‌ر خه‌باتی ئێمه له‌م به‌شه‌ی كوردستان شوێن دانه‌ر بن.

ره‌نگه پێتان وابێ مه‌به‌ستم ئه‌وه‌یه كه بۆ حیزبه كوردییه‌كانی رۆژ‌هه‌ڵاتی كوردستان سه‌ته‌لایتیان نییه؟ ئه‌وه پرسیارێكی خراب نییه و به‌ڵام ئه‌گه‌ر له بێ ده‌ست و باڵی ئه‌وان بڕوانین و چاوێك له ده‌ستی قوچاوی ئێمه‌ی ئه‌وروپا نشین بكه‌ین كه هه‌مو ده‌م بیر له كوتانیان ده‌كه‌ینه‌وه تا یارمه‌تی كردنیان، ئه‌گه‌رباشترین ئامرازیش بێ ره‌نگه چاوه‌روانییه‌كی بێ جێ بێ. بۆیه ده‌ڵێم باشترین ئامراز چونكه؛ خه‌ڵك پتر حه‌ز ده‌كه‌ن ببینن و ببیسن، نه‌ك ببینن و بخوێننه‌وه یان ته‌نیا ببیسن.

ئه‌وه‌ی كه من پتر له هه‌ر شتێك مه‌به‌ستمه ، كه‌ڵك وه‌رگرتن له ئینترنێته. چونكه هه‌م هه‌رزانه و هه‌م تا راده‌یه‌كی باس جێی خۆی له‌ ناو خه‌ڵكدا كردۆته‌وه. ئه‌گه‌ر به تۆڕی ئینتێرنێتدا بگه‌ڕێین ره‌نگه بۆ هه‌ر كام له حیزبه‌ كوردییه‌كانی رۆژهه‌ڵاتی كوردستان (حیزبی دیموكرات، كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشانی شۆرشگێری كوردستان، لقی كوردستانیی حیزبی كومونیستی ئێران "كۆمه‌ڵه") پتر له ده سایت و ماڵپەڕ ببینینه‌وه كه یا راسته‌وخۆ سه‌ر به‌‌و حیزب و رێكخراوانه‌ن یان لایه‌نگریانن. من نامه‌وێ له به‌رهه‌می كاری ئه‌وان كه‌م بكه‌مه‌وه، له ناو هه‌ر كام له‌وانه كه‌م و زۆر بابه‌ت هه‌یه، به‌ڵام هیچ كامیان سه‌رچاوه‌یه‌كی رێك و پێك بۆ گه‌یاندنی ده‌نگی گه‌لی كورد له‌م به‌شه‌ی كوردستان نین. هه‌روه‌ها هیچ كامیان شوێنێكی باش و پاراو بۆ خوێنه‌ر نین. هه‌واڵه‌كان به دره‌نگی بڵاو ده‌كه‌نه‌وه یان هه‌ر بڵاوی ناكه‌نه‌وه. زۆر به دره‌نگی بابه‌تی تازه‌یان تێدا ده‌بیندرێ، جگه له بابه‌تی ناو رۆژنامه مانگنامه‌كانیان به ده‌گمه‌ن وتار و لێكدانه‌وه‌یان تێدا ده‌بێ و پتر له هه‌مو شتێك راسته‌وخۆ بانگه‌شه بۆ خۆیان ده‌كه‌ن. ئێستاش بۆ ئێمه‌مانان كه خه‌ڵكی رۆژهه‌ڵاتی كوردستانین، باشترین سایته‌كان بۆ گه‌یاندنی رووداوه‌كانی ناوخۆی كوردستان، سایته فارسی زمانه‌كانن كه ئه‌وانیش هه‌میشه رۆژێك- دوو رۆژ دواتر هه‌واڵه‌كه بڵاو ده‌كه‌نه‌وه. ئه‌م بۆشاییه پتر ئه‌و كاته ده‌ركه‌وت كه گه‌لی كورد له كوردستانی بنده‌ستی ئێران به بۆنه‌ی چه‌سپانی فیدرالی بۆ گه‌لی كورد له باشووری كوردستان هاتنه مه‌یدان.

به بڕوای من بۆ پڕ كردنه‌وه‌ی ئه‌م بۆشاییه پێویسته حیزبه كوردییه‌كان ئه‌م كارانه بكه‌ن:

1- ئه‌وه كه ئه‌وان بتوانن به یه‌كه‌وه كار بكه‌ن بۆ دانانی سه‌نته‌رێك بۆ گه‌یاندنی ده‌نگی گه‌لی كورد له‌م به‌شه‌ی كوردستان، به بڕوای من، چاوه‌روانییه‌كی به جێ، به‌ڵام محاڵه. كه وابوو هه‌ر كامیان ده‌توانن به جێی ئه‌و په‌ڕش و بڵاوییه، تواناكانیان یه‌كبخه‌ن و هه‌ر كام له جێی خۆی سایتێكی ده‌وڵه‌مه‌ندتر دانێن.

2- پێویسته ئاڵوگۆڕ به‌سه‌ر ئه‌و شێوازه نووسینه ره‌ق و ویشكەدا بێنن كه به ناوی ئه‌ده‌بیاتی حیزبی به ناوبانگه. له گه‌ڵ پێشڤه‌چوونی زه‌مان، زمانیش ئاڵوگۆڕی به‌سه‌ردا دێ .

3- پێویست ناكا سایت به ناوی حیزبه‌وه بێ به‌ڵام پێویسته حیزب پشتیوانی بكا. ده‌كرێ له لایه‌نگران و دۆستان پتر كه‌ڵك وه‌رگرن. ره‌نگه ئه‌وه شێوازێكی زۆر گونجاوتر بێ بۆ بانگه‌شه‌ی حیزبایه‌تی. ئه‌مڕۆ كه‌س گوێ به دروشم بدا، به‌ڵام كرده‌وه پێناسه‌یه‌كی زۆر باشه.

4- پێموایه سه‌رده‌می ئه‌وه تێپه‌ڕ بووه كه بتوانن به مانگنامه‌یه‌كی 15-20 لاپه‌ڕه‌یی و رادیۆیه‌كی 1-2 سه‌عاتی جێگای خۆتان له ناو سه‌رده‌می پێوه‌ندییه‌كاندا بپارێزن. لانیكه‌م هه‌وڵ بده‌ن كاتی رادیۆكانتان زیاتر بكه‌ن و به‌رنامه‌كان ره‌نگینتر.

5- هه‌ر كه‌س كه 2-3 رۆژ له‌ سه‌ر یه‌ك سه‌ردانی سایتێك بكا و شتی تازه‌ی پێ نه‌درێ، سایته‌كه‌ له بیر ده‌كا و به سایتی باشتر جێگای پر ده‌كاته‌وه. ئاخر یه‌كێك له دیارده‌كانی ئینترنێت كێبه‌ركێی راكێشانی خوێنه‌ره.

ڕۆژنامه‌ی دیواری

ئه‌ودەم كه له قوتابخانه‌ له پۆلی ناوه‌ندی ده‌مخوێند، بۆ یه‌كه‌مجار ناوی ڕۆژنامه‌ی دیواریم بیست. پتر بۆ
رۆژانی ساڵهاتی دامه‌زرانی كۆماری ئیسلامی ئامادە و هەڵداوەسرا. ئەو ڕۆژانەی حكوومه‌ت ناوی نابوو" ده‌هه‌ی فه‌جر" و قوتابیانیش هه‌ر له سه‌ر ئه‌و وه‌زنە ناویان نابوو "ده‌هه‌ی زه‌جر". ئەوەندەی لە بیرم بێ، قوتابییە نووسەرەکان لەپێشدا خۆیان ناونووس دەکرد و پاشان بەسەر چەند گروپدا دابەش دەکران یان هەر پۆلەی دەستەی نووسەرانی خۆی هەبوو و ڕۆژنامەی دیواریی خۆی بە جیا دادەڕشت. دوای ئامادەکردن، هەر کام لەو گروپانە رۆژنامەی دیواریی خۆیان بە دیوارەوە دادەکوتا و لێژنەیەکیش کە نازانم چۆن دیاری دەکرا و لە کوێوە دەهات، وەک کێبەرکێ لە نێوان ئەو گروپانەدا. باشترینەکانی بە زەوقی خۆی، خەڵات دەکرد. کە ڕۆژنامەکان بە دیوارەوە هەڵدەواسران کەمتر قوتابییەک هەبوو دە نووسراوەکانی ناو رۆژنامە دیواریەکە بنووسێ و خۆی بە خوێندنەوەی وردە خەتەکانیانەوە ماندوو بکا. بابەتەکان زیاتر هەر پێداهەڵگوتن بە کۆماری ئیسلامی و ٢٢ی ڕێبەندان و ئەو شتانە بوو کە هیچ سەرنجڕاکێشییەکیان بۆ خوێنەر نەبوو. زیاتر کاریکاتۆرەکانیان سەرنجی رادەکێشا کە زۆربەی ئەوانەش هەر کاریکاتۆری "عەمو سام" بوون بە کڵاوە لێودارە قیتەکەیەوە.

 
لە پێشمه‌رگایه‌تی جارێکی دیکە تووشی رۆژنامەی دیواری بوومەوە. ئەمجار موسابقە و کێبەرکێ و خەڵات و ئەو جۆرە شتانە لە ئارادا نەبوو. تەنیا له دۆخی ده‌س نه‌رۆیشتووییدا، چه‌ند گه‌نجێكی ئه‌ده‌ب دۆست، به‌رهه‌مه‌كانی خۆیان و هه‌ڤاڵانیان وەک رۆژنامەی دیواری بە دیواری ساڵۆنی نانخواردن هەڵدەواسی و پێشانی هاورێكانیان ده‌دا. لەوێ هەم بابەتەکان جۆراوجۆریی زیاتریان تێدا بوو، هەم ناوەرۆکیان خۆماڵیتر بوو و هەمیش کات بۆ خوێندنەوەیان زیاتر بوو. بۆیە زۆرتر دەخوێندرانەوە. ئەم ڕۆژنامە دیوارییانە پێشتر بە شێوەی چاپکراو لە زۆربەی کۆمیتەی شارستانەکان هەبوون بەڵام دواتر کە کۆمیتەکان لەباری دارایی و بەڕێوەبەرییەوە ئەو دەستڕۆیشتوویی و دەسەڵاتەیان کەم ببۆوە، کرابوون بە ڕۆژنامەی دیواری. هەر بۆیە ڕۆژنامە دیوارییەکان ناوی کلاسیکی خۆیان پاراستبوو؛ لە کۆمیتەی بۆکان ناوی بەیان، لە سەردەشت ناوی گیاڕەنگ، لە مەریوان زرێبار و.. . ئەم گۆڤارانە کە دواتر ببوون بە ڕۆژنامەی دیواری و لە سەردەمی ئینترنێتیشدا هێندێکیان کراون بە ناوی سایت و ماڵپەڕ، توانیان زۆر نوێقەڵەمی پێشمەرگانە پەروەردە بکەن و پێبگەیەنن. 

دیارە ئەم ڕۆژنامە دیواریانە چونکە زیاتر هەوڵی قەڵەم بەدەستان بوون و بەپێی بڕیاری ئۆڕگان بەڕێوە نەدەچوون، نە شێوەی ڕێکوپێک و بەردەوامیش نەدەنووسران و هەڵنەداوەسران. بەردەوامی و ماوەی دەرچوونیان بەند بوو بە ڕادە و توانایی ئەو کەسانەی دەیانتوانی بۆی بنووسن و دایبڕێژن. لە کۆمیتەی مەهاباد کە من تێکۆشانی پێشمەرگانەم تێدا دەکرد، ڕۆژنامەی دیواری ناوی "چوارچرا" بوو. ماوەیەکی زۆر بوو بە هۆی گوێزەگوێزمان لە بناری قەندیلەوە بۆ دەشتی کۆیە، لە وەشان وەستابوو کە ساڵی ١٣٧٣ یان ١٣٧٤ی هەتاوی، بە هەوڵی کاک "ڕزگار ئەمین نەژاد" دەستی بە وەشان کردەوە. هیندەی لەبیرم بێ بۆ دوو - سێ ژمارەیم نووسی. یەکێک لە نووسینەکانم سەبارەت بە چاپی شێعر و وێنەیەکی مامۆستا هێمن لە یەکێک لە ژمارەکانی ڕۆژنامەی "کوردستان" ئۆرگانی حیزبدا بوو کە خۆشحاڵیی خۆمم لە ژێر ناوی "گەڕاندنەوەی هێمنانەی شێعری هێمن بۆ ناو ئەدەبیاتی حیزب" دەربڕیبوو. هەر له‌و سه‌روبه‌نده‌دا گاره‌ی شێعریشم ده‌هات کە پێشتر یەکەم شێعرم بە ناوی شەهید لە "لاوان"دا بڵاو کردبۆوە. 

هێزی پێشەوا و کۆمیتەی مەهاباد بۆ شۆخی و فشە بەنێوبانگ بوو. لەبیرمە بۆ یەکێک لە ژمارەکانی چوارچرا شەفیع محەممەدپوور (هەڵۆ) بە کاریکاتۆرێک، ڕەخنەی لە بەکاربردنی ماشێنی کۆمیتەی شارستان بۆ کاری تایبەتی گرتبوو. یەکێک لە سەرنشینانی ماشێنەکە وەک سەید مستەفا سەیدئەحمەدی دەچوو کە پێشمەرگەی کۆمیتەی شارستان بوو. لەسەر ئەوە هەڵڵا و بەزمێکی گەورە ساز بوو. هەر لەچوارچێوەی تەنزدا، به هاوكاری ئیدریس قادری كه وا دیار بوو له من برسی ترە چونکە بیرۆکەکە هی ئەو بوو، بۆ دەربڕینی تێر نه‌خواردنی خۆمان و گه‌یاندنی ده‌نگی برسێتی زگمان، شێعرێکی "حه‌زره‌تی وه‌فایی"مان ڕوو بە ئاشپەزەکەمان بەو جۆرەی خوارەوە تێكدا و لە ڕۆژنامە دیوارییەکەدا بۆیان بڵاو کردینەوە؛

له سه‌ر شان كۆته بۆری خۆت وه‌لابه
ده‌س ده كه‌وگیر، دره‌نگه، پیاوی چابه

زگ و زار هه‌رچی بوو قوربانـی تۆ بوو
به‌سه ئیدی، چێ ئه‌م چێشته خرابه

بڵا به‌و ئاوره بنكــــــــڕ نه‌سووتــــــێ
به مه‌رگی من سه‌ری دۆڵمه‌ت وه‌لابه

له به‌ر تیژی پیواز فرمێسكی چـــاوم
گوڵاوی ڕووته، هه‌م خوونابی نابـــه

ئه‌گه‌رچی هێلكه‌یه؛ هه‌ر شه‌وق و زه‌وقه
ئه‌گه‌رچی دۆڵمه‌یه؛ عه‌ینی كه‌بابـه

به ناڵینی زگی قرچاوی برســــــــــی
هه‌موو هه‌ر نه‌غمه‌یی چه‌نگ و روبابه

گوتم؛ با قیمه‌تی وه‌سڵم به‌ دڵ بێ
به كه‌وگیرێك له‌و برینجه‌ی ره‌زا به

كه‌چی فه‌رمووی دڵت نه‌شكێ برالـه
ئه‌وه سامیه‌یه، ده‌نكێكیش حیسابــه

----------------------------------------------------

لە ٢٠٢٣ پێداچوونەوە بەو بابەتەدا کراوە

هه‌ڕه‌شه‌كانی عێراق بۆ سه‌ر ئێران له نیو سه‌ده‌ی رابردوودا

ئه‌م رۆژانه گوێ بیسی سه‌رهه‌ڵدانی چه‌كدارانه‌ی تاقمێك له شیعه‌كانی عێراق بووین كه له لایه‌ن مه‌لای كه‌م ته‌مه‌ن و باوه‌رپێنه‌كراوی شیعه "موقته‌دا سه‌در" به دژی هێزه‌كانی هاوپه‌یمانان له عێراق، رێبه‌رایه‌تی ده‌كرێن. هاوكات ئه‌و قسه‌ و باسانه‌ش له نێو هه‌واڵه‌كاندا ده‌بیسرێن كه كۆماری ئیسلامی ئێران راسته‌وخۆ ده‌ستی له هاندان و یارمه‌تی كردنی نه‌ك ته‌نیا ئه‌وان، به‌ڵكو پاشماوه‌كانی به‌عسیش به تایبه‌ت له ناو شاری فه‌للوجه‌دا هه‌یه. نامه‌وێ بچمه نێو كه‌لێن و قوژبنه‌كانی ئه‌و رووداوانه، چونكه پێم وایه كه‌م و زۆر هه‌مو لێیان ئاگادارین. مه‌به‌ستی باسه‌كه ئه‌وه‌‌‌‌یه كه ؛ كۆماری ئیسلامی ئێران ئه‌وه‌نده‌ی خۆ به‌ شكانی ئه‌مریكا و هاوپه‌یمانانی له عێراق ماندوو ده‌كا، بۆ له ئه‌فغانستان نه‌یكرد و نایكا. له كاتێكدا ئێران ده‌یتوانی هه‌م له بواری ئایینی و هه‌م له بواری نه‌ته‌وه‌ییه‌وه له سه‌ر بارودۆخی ئه‌فغانستان به قازانجی خۆی یان باشتر بڵێم بۆ گێره‌شێوێنی شوێندانه‌ر بێ.

ئه‌گه‌رچی ده‌سه‌ڵاتی سه‌دام حوسێن له عێراق هه‌میشه بۆ سه‌ر ئێران هه‌ڕه‌شه‌ بووه و هێرشی ئه‌مه‌ریكا و هاوپه‌یمانانی بۆ سه‌ر عێراق بوو به هۆی گیرانی سه‌دام حوسێنی كۆنه دوژمنی ئێران و بكووژی سه‌دان هه‌زار سه‌ربازی و خه‌ڵكی بێ تاوانی ئه‌و وڵاته و هه‌زاران كه‌س له خه‌ڵكی شیعه‌ی عێراق وپه‌ناده‌ر و به‌خێوكه‌ری ئۆپۆزیسیۆنی ئێران، به‌ڵام به هیچ جۆر بوونی ئه‌‌وان بۆ مه‌لاكانی ئێران له بوونی سه‌دام باشتر نییه، چونكه ؛ 1--- سه‌دام ئه‌و كاته‌ی كه له‌و په‌ڕی ده‌سه‌ڵاتی خۆی دابوو و له لایه‌ن هه‌مو زلهێزه‌كانی دونیا و وڵاته‌ عه‌ره‌بییه‌كانه‌وه به هه‌مو جۆرێك پشتیوانی لێده‌كرا، نه‌یتوانی بستێك خاكی ئێران بۆ خۆی گل داته‌وه2---- سه‌دام به‌ری به" مرجعیت ‌شیعه" له عێراق و به تایبه‌ت نه‌جه‌ف كه پاكترین شوێنی ئایینی شیعه‌كانه گرتبوو، به جۆرێك كه ده‌نگیان به‌ هیچ كوێ نه‌ده‌گه‌یی. گه‌لێكی لێ كوشتبوون كه مرجعیت له قوم كردبوونی به كه‌ره‌سه‌ی پروپاگه‌نده و دروشم دان بۆ به‌رز كردنه‌وه‌ی هه‌ستی شیعه‌گه‌ری له ناو خه‌ڵكدا. " مرجعیت" له قوم خۆی به نوێنه‌ری هه‌مو شیعه له جیهان داده‌نا، به‌ڵام ئێستا ورده ورده ئه‌و" مرجعیت" ه بۆ شیعه‌كان كه‌وتۆته ژێر ره‌خنه‌ و پرسیاره‌وه‌و شیعه‌كانی ئێران هه‌ست به بوونی مه‌رجه‌عێكی گه‌وره‌تر له شوێنێكی "مقدس"تر له هی خۆیان ده‌كه‌ن. رۆژانه هه‌زاران كه‌س له خه‌ڵكی شیعه له ئێرانه‌وه به ئاشكرا و به قاچاخ بۆ زیاره‌ت روو ده عێراق ده‌كه‌ن و ته‌نانه‌ت له‌و رێیه‌دا گیان ده‌ده‌ن. مه‌لاكانی ئێران ده‌یانویست ئیمام ره‌زا له مه‌شه‌د و حه‌زره‌تی مه‌عسوومه له قوم ببن به رووگه‌ی سه‌ره‌كی موسوڵمانانی شیعه تا هه‌م له بواری ئابوورییه‌وه قازانه‌كه‌ی بخۆن و هه‌م له بواری سیاسییه‌وه باشتر ده‌ستیان پێیان رابگا به‌ڵام ئێستا ئه‌وان روو له نه‌جه‌ف و گۆری عه‌لی ده‌كه‌ن.

سه‌ره‌رای ئه‌وانه به بڕوای من به‌شێكی ئه‌و حه‌ساسییه‌ته ده‌گه‌رێته‌وه بۆ مێژووی لانی كه‌م ئه‌و په‌نجا ساڵه‌ی دوایی كه عێراق هه‌میشه راسته‌وخۆ و ناراسته‌وخۆ شوێنی به سه‌ر رووداوه‌كانی نێوخۆی ئێراندا هه‌بووه و مه‌كۆی نه‌یارانی ده‌وڵه‌ته ناوه‌ندییه‌كانی ئێران بووه، به‌ جۆرێك كه هیچ كام له دراوسێكانی دیكه‌ی ئێران ئه‌و رۆڵه‌یان نه‌بووه، كه من سه‌رپێیی ئاماژه به هێندێكیان ده‌كه‌م؛

---- له كووده‌تای 28 ی گه‌لاوێژی 1332(1953) دا كاتێك موسه‌دیق ده‌سه‌ڵاتی به ده‌سته‌وه گرت، شا له ئێران هه‌ڵات و یه‌كه‌م مه‌نزڵیشی به‌غدا بوو. هه‌ڵبه‌ت دواتر چوو بۆ رۆم. به‌ڵام هه‌ر له عێراقه‌وه به پێی پلانێكی دارێژراوی رێكخراوی "سیا" گه‌رایه‌وه بۆ ئێران. باشه بزانین كه ئه‌و كاتیش كۆماریخوازه‌كانی ئه‌مه‌ریكا له سه‌ر ده‌سه‌ڵات بوون.

---- وه‌ده‌رنانی خومه‌ینی له ئێران به هۆی دژایه‌تی له گه‌ڵ ئه‌و ریفۆرمه‌ی كه شا ناوی نابوو شۆرشی شا و خه‌ڵك یان دابه‌ش كردنی زه‌وی و زار1963. هه‌ڵبه‌ت خومه‌ینی سه‌ره‌تا بۆ توركیا دوورخرایه‌وه به‌ڵام دواتر چوو بۆ عێراق و بۆ ماوه‌ی چه‌ند ساڵان له وێڕ‌ا رێبه‌ری لایه‌نگرانی خۆی له ناوخۆی ئێران ده‌كرد.

---- هێرشی له‌شكری عێراق بۆ سه‌ر ئێران 1980.دوای هاتنه سه‌ر كاری كۆماری ئیسلامی له ئێران، هه‌موو زلهێزه‌كانی جیهان به گشتی كه‌وتنه یارمه‌تیدان و ته‌یار كردنی سه‌دام حوسێن بۆ هێرش بردنه سه‌ر ئێران به مه‌به‌ستی لاواز كردنی هه‌رچی زیاتری ده‌سه‌ڵاتی مه‌لاكان له ئێران. له ئاكامی ئه‌و شه‌ڕه‌دا ئه‌گه‌رچی هیچ كام له وڵاتانی به‌ره‌ی شه‌ڕی پێ نه‌شكا، به‌ڵام هه‌ردوكیانی به ته‌واوی لاواز كرد و ئابووری هه‌ردو لاشی تووشی قه‌یران كرد. هه‌ر له ئاكامی ئه‌و شه‌ڕه‌دا عێراق به‌م رۆژه‌ گه‌یی و كۆماری ئیسلامی ئێرانیش هێشتا له ژێر قه‌رزه‌كانی دا پشتی راست نه‌كردۆته‌وه.

بێجگه له‌وانه عێراق له‌م ماوه‌یه‌دا هه‌میشه مه‌كۆی ئوپوزیسیۆنی ئێران بووه. به درێژایی سه‌ده‌ی رابردوو كوردوستانی ژێر ده‌سه‌ڵاتی عێراق شوێنی په‌ره‌گرتنی شۆرشه‌كانی كوردی ژێر چه‌پۆكه‌ی ئێران بووه و له یارمه‌تی ده‌سه‌ڵاتدارانی به‌غدا بێ به‌ش نه‌بوون، ئه‌گه‌رچی گه‌لێك جار كه‌وتوونه‌ته به‌ر سات و سه‌ودای ده‌سه‌ڵاتدارانی به‌غدا و تاران.

هه‌روه‌ها رێكخراوی موجاهیدینی خه‌ڵكی ئێران كه به‌ر له هێرشی ئه‌م دواییه‌ی هێزه‌كانی هاوپه‌یمانان بۆ سه‌ر عێراق، به بێ له به‌ر چاوگرتنی هه‌ڵوێست و كرده‌وه‌كانی، گه‌وره‌ترین هێزی ئوپوزیسیۆنی ئێرانی بوو، دوای ئه‌وه‌ی كه‌وته به‌ر رق و تووڕه‌یی رێبه‌رانی كۆماری ئیسلامی(1981؟) به هه‌زاران كه‌سیان له خاكی عێراق دا گیرسانه‌وه‌ و تا كاتی رووخانی حكوومه‌تی به‌عس له عێراق(به‌هاری2003) به هه‌موو شێوه‌یه‌ك له لایه‌ن حكوومه‌تی عێراقه‌وه پشتیوانی ده‌كران و له بواری چه‌كدارییه‌وه گه‌وره‌ترین هه‌ڕه‌شه بۆ سه‌ر ده‌سه‌ڵاتدارانی ئێران بوون.

ئه‌مانه‌و گه‌لێك رووداوی ئاشكرا نه‌كراو و پلانی دارێژراو و جێ به جێ نه‌كراو له خاكی عێراقه‌وه بۆ سه‌ر ئێران، ره‌نگبێ مه‌لاكانی تووشی ئه‌و دڵه راوكه‌یه كردبێ كه؛ وێده‌چێ ئه‌مجاره‌ش ڕه‌شه‌با هه‌ر له رۆژئاواوه هه‌ڵبكا و عێراقی ئه‌مجاره پتر له پێشوو ببێته‌وه به مه‌كۆی پلان و پیلان به دژی ده‌سه‌ڵاتی خۆیان. به‌ڵام ئاخۆ ئه‌مجاره‌یان عێراق ده‌بێ به بنكه‌ی" سیا" بۆ وه‌گه‌ڕ خستنی مۆره‌كانی خۆی بۆ به‌ ده‌سته‌وه گرتنی ده‌سه‌ڵات له ئێران یاخود ده‌بێ به مه‌كۆی ئوپوزیسیۆنی ئازادیخواز و دیموكرات وبه سه‌رنجدان به چه‌سباندنی هه‌نگاوێك له مافه‌كانی به‌شێك له گه‌لی كورد له چوارچێوه‌ی حكوومه‌تێكی فیدراڵ دا تین ده‌داته‌وه به خه‌بات و تێكۆشانی گه‌لی كورد له به‌شه‌كانی تری كوردوستان؟