دیمانە لە گەڵ رەسوڵ سوڵتانی

رۆژهەڵات تایمز - جه‌مال نه‌جاری: ئه‌ده‌بی کلاسیکی کوردی ئه‌ده‌بێکی ده‌وڵه‌مه‌نده‌ و شاعیرانی کورد به‌ رابردوو و ئێستاشه‌وه‌ هه‌موو ئه‌و به‌شانه‌ی په‌یوه‌ندییان به‌ ئه‌ده‌به‌وه‌ هه‌یه‌ تاقیکردۆته‌وه‌ و له‌و نێوه‌دا ئه‌ده‌بێکی به‌ پیت و به‌ره‌که‌ت له‌به‌رده‌سته‌ که‌ ده‌توانین شانازی پێوه‌ بکه‌ین. به‌ڵام له‌ نێو ئه‌و ئه‌ده‌به‌ دا هه‌جو له‌ چ ئاستێکدایه‌؟ ره‌نگه‌ شێخ ره‌زای تاڵه‌بانی له‌ نێو هه‌موو شاعیرانی کورد دا پتر له‌م به‌شه‌ به‌تواناتر و به‌کارامه‌تر بووبێ که‌ ناوی وا که‌وتۆته‌ سه‌ر زاران‌، ئه‌گه‌رچی هه‌موو ئه‌و شاعیرانه‌ی شیعری کلاسیکیان نووسیوه توانای نووسینی هه‌جویان هه‌بووه‌ و نموونه‌یان دیاره‌، به‌ڵام ره‌نگبێ له‌به‌ر هۆکاریگه‌لی جۆراوجۆر درێژه‌یان پێ نه‌دابێ و خه‌ڵکی گوته‌نی: وه‌ک ئه‌وه‌ی شێخ ره‌زا کردی، ئه‌وان نه‌یانکردبێ!! 

ئه‌مێستا له‌ سه‌رده‌می مودێرنیته‌ و زانست و راگه‌یاندندا له‌ نێو ئاڵۆزی سیاسه‌ت و بازاری ئابووری و کێشه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کاندا، جارێکیتر له‌ سه‌ر لاپه‌ره‌کانی فه‌یس بووک چاومان به‌ هه‌ندێ هه‌جوی کوردی ده‌که‌وێ که‌ به‌ زمانێکی ئه‌ده‌بی نووسراون و بزه‌ و خه‌نده‌ و خۆشی ده‌خه‌نه‌ سه‌ر لێوان و له‌ هه‌مان کاتیشدا له‌به‌ر شه‌رم وعه‌یبه‌ی دونیایه‌، تاڵییه‌ک و ترسێک له‌لامان درووست ده‌بێ..
ره‌سووڵ سووڵتانی شاعیری لاو که‌ ماوه‌ی چه‌ندین ساڵه‌ هه‌جوه‌ چاپ نه‌کراوه‌کانی لێره‌ و له‌وێ له‌سه‌ر زاری خه‌ڵکه‌ و هه‌جوه‌کانی رازێنه‌ره‌وه‌ی کوڕی هاوڕێیانێتی و ماوه‌ی سالێکه‌ وێبلاگێکی به‌ناوی "گون ته‌ماته‌" کردۆته‌وه‌ و هه‌جوه‌کانی تێدا بڵاو ده‌کاته‌وه‌ و له‌هه‌مان کاتدا لاپه‌ڕه‌ی فه‌یس بووکه‌که‌ی ته‌رخانکردووه‌ به‌ بڵاوکردنه‌وه‌ی ئه‌و هه‌جوانه.‌ ئەوەی خواره‌وه‌ دیمانەیه‌که‌ له‌گه‌ڵ ره‌سوول سوڵتانی کە تاهیر قاسمی لە گەڵی پێک هێناوە:

حەزدەکەم لە سەرەتا دا باسێک سەبارەت بە هەجو بکەی، هەجو چییە؟
هەجو لە راستیدا وشەیەكی عەرەبییە و بە واتای جوێندان و خراپەگوتنی كەسێك یان كەسانێكە. لە ناو عارەب و فارسدا پێشینەیەكی دوورودرێژی هەیە. شاعیرانی كلاسیكی فارس هەندێكیان نەبێ، بەشی هەرە زۆریان هەجوی جوان و شاعیرانەیان زۆر نووسیوە. بەو پێیە هەجو جنێوێكی شاعیرانەیە. هەروەها هەجو پەنجە لەسەر هەستیارترین لایەنەكانی ژیانی بەرامبەرەكەی دادەنێ و بە گشتی لە هیچ شتێ ناپرینگێتەوە.

هەجو زیاتر جنێوە یان شێعر؟
لە راستیدا ئەوەی لە ئەولەوییەت دایە لە هەجودا جنێوەكەیە. دواتر بە كەرەستەی شێعر دەڕازێنرێتەوە. خۆی ئەو كەرەستە شێعرییەیە وا لە هەجو دەكات ئەگەر خەڵك خوێندییانەوە كەیفیان بێتێ و پێبكەنن. چونكە خۆی لە شێعردا بڕێك لادان هەیە لە زمانی ئاسایی قسەكردنی رۆژانە. ئیغراق و موبالەغە و وردەكاریی زۆری تێدایە. بۆ وێنە "مامۆستا نوێنەرگێ" لە هەجوەكەی "مەلای یەكشەوە"دا كە دێ جوێن بە مەلاژن بدا، ئاماژە بە شتێكی زۆر هەستیار دەكا. ئەویش ئەوەیە كە مەلا ناهێڵن مەلاژن ئارایشت بكەن و سووراو و سپیاو بكەن و لێویان سوور بكەن. جا لێرەدا شاعیرە هەجو نوسەكەی ئێمە ئەوەی هێناوە كردوویەتە كەرەستەیەك بۆ هەجوەكەی و هۆكاری ئەوەی بۆچی "ناوەوەی كوزی مەلاژن سوورە" دەڵێ:
نایەڵی لێو و دەمی سوور كا مەلا
بۆیە كوزی ناوەتە سووراوەوە
كە خوێنەر ئەوە دەخوێنێتەوە بە دەستە خۆی نییە دەبێ لە قاقای پێكەنینێ بدات. لێرەدا ئیدی توخمە شێعرییەكان و سەنعەتە شیعرییەكان وەپێش جوێن دەكەون.
یان كاتێ خۆم لە هەجوی ئەو بەڕێزەدا بە ناوی شادمان حەیدەریان كە جنێوی پێ دەدەم بۆ ئەوەی هەموو كەس و كاریم وەبەر دابێ و له‌ هه‌مانکاتدا درێژدادڕیم نه‌کردبێ جوێن بە مێروولەی قەڵەشتی دیواری ماڵەكەیان و چۆلەكەی سەربانی ماڵی خاڵوانیشی دەدەم و دەڵێم:
لە مێروولەی قەڵەشت دیواری ماڵی
تەنانەت چۆلەكەی سەربانی خاڵی...
كەوابوو دیارە هەجو بە جنێو دەست پێدەكا بەڵام زمانی شاعیرانە وای لێدەكا لە جنێوێكی ئاسایی بچنە دەرەوە و ببنە شەوچەرەی مەجلیسان

هەجوی مەلای یەکشەوە هی تۆیە؟
ناوەڵا زۆر زۆر بەداخم ئەو هەجوە جوانە هی من نیە. برادەرێكی خۆم كە لە شێعردا مامۆستامە هی ئەوە و ناکرێ ناوی بێنم، من بەخێری خۆم و بۆ دەوڵەمەندكردنی وێبلاگەكەم بۆم بڵاو كردووەتەوە.

هەجو بوارێکە کە لە دێر زەمانەوە بە دەگمەن شاعیران توانیویانە و وێراویانە خۆی لێ بدەن. بەڵام چەند ساڵێکە هەجوەکانی تۆم بەرگوێ کەتووە و خوێندۆتەوە. یەکەم هەجوت بۆ نووسی و بە گشتی چۆن دەستت بە شێعری هەجو کرد؟
حەز دەكەم بزانی كە جنێو خۆی لە بنەمادا نیشانەی بێ دەسەڵاتییە. چەكی دەستەوەستانییە. خۆی شاعیریش لاشەڕە و لە شەڕیشدا لەهەموو كەس بێ دەسەڵاتترە. بۆیە دەستی داوەتە ئەو چەكە. ئەمنیش خۆی یەكەمجار لە رقێكەوە دەستم پێ كرد. كاك رەحمانی نامجو نوێنەری خەڵكی بۆكان بوو لە مەجلیسی شورای ئیسلامی. بڕوات بێ ئەوەندەی لە فكری تریاك كێشان و خانم بازی دا بوو ئەوەندەی خەمی خۆی بوو خەمی كەسی نەبوو. دیارە لەوەیاندا لەگەڵ بەشی هەرەزۆری بەناو نوێنەرە كوردەكانی ئەوێ هاوبەش بوو. جا ئەمن رۆژێكیان بە ناوێكی خوازراوەوە هەجویم كرد. (نوێنه‌ری جێ رێزی ئێسته‌ی شاری بۆکان نامجووه....)
دواتر لەگەڵ پوورم لێم بوو بە شەڕ. پێشم وایە جوانترین و ناسكترین هەجوەكانمم بۆ پوورم نووسیوە. حەقی خۆشییەتی وەڵاهی وەباڵ بەستۆم پوورم هەر خۆی ناسك و لەبارە. ئیدی فێر بووم و ئێستاش هەرچی دەكەم دەرەقەت زمانم نایەم و دەشزانم سەرم بەبادا دەدا. چونكە وەك دووپشكم لێ هاتووە. ئەگەر كەسم وەگیر نەكەوێ بەخۆمەوە دەدەم. هەر بەحاڵ بمبزێون هەجو و شتی وام هەڵدەستێ.

لە بابەت هەجوەکانی پوورت، باس لەوە دەکرێ کە دەرەنجامی پێک نەگەیشتنێکی دڵدارانەیە، هەڵبەت نەک لە گەڵ پوورت. واتە دەڵێن پوورت بە باعیسی ئەو پێک نەگەیشتنە دەزانی بۆیە هەجوت کردووە. ئەوە تا چەند راستە؟
له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا، شەڕێكی خراپیشیان پێ فرۆشتم و دواتر لە دادگای میاندواو شتەكەیان لێ كردمە شتێكی سیاسی و لەگەڵ مێردەكەی گوتیان ویستوویەتی كچەكەمان بەرێ بۆ دیموكرات. نەشیاندەهێشت كچەكەیان بێتە دادگا. بەڵام من دەستخۆشانەی پێ دەڵێم كە ئەو نەبوایە نەدەبوومە هەججاو. بەڵام ئەویش دەبێ مەمنوونی من بێ مەشهوورم كردووە وای لێ هاتووە ئێستا ئه‌و له‌ گوندێکی چۆمی مه‌جیدخان دانیشتووه‌ به‌ڵام ئێوه‌ له‌ ئه‌وروپاش ده‌یناسن و ناوبانگیتان بیستووه‌. ئه‌وه‌ له‌ سایه‌ی هەجوی منه‌وه‌یه‌.
سه‌یر بوو خاڵم که‌ بیستبووی پێکه‌نیبوو. کامیل بۆی خوێندبۆوه‌. هه‌مووی له‌ وێبلاگه‌که‌مدا هه‌ن.

بە راستی مەمنوونی ئەوی یان ئیستا دۆخی ژیانت گۆڕانی بەسەردا هاتووە و ناچاری وا بڵێی؟
من باسی باری ژیانم ناكەم. من دەڵێم ئەو وای لێكردم متمانەم بە زمانی هەجونووسینم هەبێ. من دوای هەجوەكەی نوێنەری شاری بۆكان وازم هێنابوو. بەڵام كە بۆ پوورمم نووسی زانیم بەراستی توانام هەیە لەوبارەدا. ئەمن لە هیچ كام لەو هەجوانەی نووسیومن پەشیمان نیم. تەنانەت ئەوانەش كە بۆ نزیكترین خزم و برادەری خۆمم نووسیون. تەنیا لەوانەم پەشیمانم كە زۆر سادەن و نەمتوانیوە بە زمانێكی شاعیرانە بیانهۆنمەوە. دیسان دەڵێم ئەوە هەمووی لەسایەی سەری پوورمەوەیە. لەبیرمە لە سنەوە دەگەڕاینەوە بۆ بۆكان. من و جەمال نەجاری و جەوادی حەیدەری بووین. لە فیستیڤاڵێكی شیعرەوە دەگەڕاینەوە. لە رێگا هەروا بیرم لە پوورم دەكردەوە. كتوپڕ وەك ئاوی بیر كە هەڵدەقوڵێ ئەو شێعرە هات:"
کیرێكی دڕ و بێ ئەدەبم پێوەیە پوورێ...
هاوارم كرد كاك جەمال خێرا خودكارێكم بدەیە تا هەڵنەفڕیوە. یادی بەخێر

ئیشارەت بە هەجوی نوێنەری بۆکان کرد کە دەکرێ وەک هەجوی سیاسی یان هەجوی کەسێک کە لە سیاسەت دایە، چاوی لێ بکرێ. بە گشتی تا چەند هەجوت بۆ مەبەستی سیاسی بە کار بردووە؟
زۆر زۆر! بۆ وێنە هەجوی كابرایەكم كرد بە ناوی سەلاحی ئەحمەدی كە لە نامەیەكی فارسیدا گوتبووی (ئاژاوەگێڕییەكانی نێو حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران خەتای پیر و پاتاڵەكانە و خەتی خوار لە بن سەری گای پیر دایە) هەجوی برادەرێك بەناوی رێبوار سەفەری (دیارە ئەو ناوانە هەموویان ناوی خوازراو بوون) كە دوای لەتبوونی حیزب شتێكی لەسەر ئێمە نووسیبوو. وەك لادەر ناوی هێنابووین. لەوێشدا دەڵێم:
"عەهدی وەها كردووە تا سەر بدا
تۆ بڵێی گانێکی بە لادەر بدا)
هەجوی كەسێك بە نازناوی فەرزادی مینبەری كە لەوێشدا پێی دەڵێم:
(تیشكی خۆری رێی خەباتن شێرە پیاوانی نیەر
دڵنیام تۆ خزمی ئەو شێرانە نیت، نەسلی كەری)
من رقم لە هەركەس هەستابێ هەجوم كردووە. نەیكەم دەمرم. هەر كەسیش چیی پێ خۆشە با بیڵێ. ترسم لەكەس نییە. لە شەڕی زماندا لەكەس ناترسم. باكم پێیان نییە.

قەت بووە لە سەر هەجوی کەسێک شەڕت بۆ ساز بووبێ؟
نا، له‌به‌ر چه‌ند هۆیه‌ک:
یه‌که‌م: ئه‌وانه‌ی زۆر توند هه‌جوم کردوون زۆربه‌یان ئه‌و که‌سانه‌ بوون که‌ خۆیان به‌ ناوی خوازراو شتیان نووسیوه و رقیان هه‌ستاندووم و وایان لێکردوومه‌ هه‌جویان بکه‌م‌ و له‌راستیشدا هه‌جوه‌که‌ی منیش بۆ خۆده‌رخستن و خۆ ئاشکراکردنیان بووه‌ (وه‌ک کاک شادمان حه‌یده‌ریان و کاک رێبوار سه‌فه‌ری و فه‌رزادی مینبه‌ری و سه‌لاحی ئه‌حمه‌دی) ئه‌وانه‌ خۆیان ئاشکرا نه‌کردووه‌ به‌تایبه‌تی زۆرم حه‌ز لێ‌یه‌ کاک شادمان خۆی ئاشکرا بکات چونکه‌ ئه‌وکات کۆد و ره‌مزی باشترم وه‌ده‌ست ده‌که‌وێ بۆ هه‌جوێکی باشتر و ده‌وڵه‌مه‌ندتر و ئه‌گه‌ر پیاو بێ و ئه‌و پیاوه‌تییه‌ بکا خۆی ئاشکرا بکا قه‌ولی پێ ده‌ده‌م تا ئاخری عومرم هه‌موو هه‌جوه‌کانم بۆ ئه‌و ته‌رخان ده‌که‌م و کارم به‌که‌س نابێ. به‌ڵێن بێ دیوانه‌ هه‌جوێکی له‌سه‌ ده‌نووسم.
هۆیه‌کی دیکه‌ش که‌ تووشی کێشه‌ نه‌بووم ئه‌وه‌یه‌ به‌شێکیشیان دۆست و براده‌ری خۆمن و دڵیان نایه‌ هیچم پێ بڵێن. به‌شێکیشیان ده‌ستیان پێم راناگا ده‌نا تۆڵه‌م لێ ده‌که‌نه‌وه‌. به‌س ئه‌وان بشمکوژن گرنگ ئه‌وه‌یه‌ هه‌جوه‌که‌ دوای منیش هه‌ر ده‌مێنێ.
بۆ وێنه‌ له‌ دۆسته‌کانی خۆم هه‌جوی کاک سمایل زارعیم کردوه‌ و رووی لێ گرژ نه‌کردووم. هه‌جوی مادح ئه‌حمه‌دیم کردووه‌ هه‌روه‌تر... ئه‌وانه‌ به‌ گه‌وره‌یی خۆیان به‌خشیویانم. به‌شی هه‌ره‌ زۆری ئه‌و هه‌جوانه‌ له‌ وێبلاگه‌که‌ی (http://guntemate.blogfa.com) دا هه‌ن. با خوێنه‌ران بچن له‌وێدا بیانخوێننه‌وه‌. گه‌ردنیشیان ئازاد بێ چ ده‌ڵێن با بیڵێن.

ئەی بووە بە هەجو وڵامت بدەنەوە؟
به‌ڵێ کاک کامیل نه‌جاڕێ هه‌جوێکی زۆر زۆر به‌هێزی له‌ وه‌ڵامئ هه‌جوێکی مندا نووسیوه‌ته‌وه‌ به‌راستی ئه‌وه‌نده‌م پێ جوان بوو به‌س پێکه‌نیم. به‌و زووانه‌ له‌سه‌ر وێبلاگه‌که‌می داده‌نێم. هه‌م هه‌جوه‌که‌ی خۆم و هه‌میش هه‌جوه‌که‌ی ئه‌و. به‌س به‌راستی هه‌جوه‌که‌ی ئه‌و زۆر جوانه‌. ئه‌وه‌ی حه‌سه‌نی دانیشفه‌ریش که‌ خۆی تایبه‌ت جوانه‌. به‌ڵام هه‌جوه‌که‌ی کامیل که‌یفم پێی کرد.

تۆ بە هەجو رەنگە زۆرت خەڵک توڕە کردبێ، بووە هەجوت بکەن و توڕە بی؟
شه‌وێکیان له‌ کۆیه‌ تا به‌یانی ئه‌و کات من له‌وێ بووم و کامیل (خۆرهه‌ڵات نیوزی) به‌ڕێوه‌ ده‌برد، هه‌تا به‌یانی شه‌ڕه‌ هه‌جومان کرد. ئاخرییه‌که‌ی کامیل که‌ فشاری بۆ هات جنێوی به‌ هاوڕێیه‌کی زۆر خۆشه‌ویستم دا (زۆر ئازیزمه‌) ده‌یزانی به‌و زۆر تووڕه‌ ده‌بم (ناوی ناهێنم) چونکه‌ کەسێکی زۆر بەڕێزە، ئیدی ناچار بووم بێده‌نگ بم. چونکه‌ ئه‌و هاوڕێیه‌مم زۆر خۆش ده‌وێ، بۆیه‌ش ناوی ناهێنم چونکه‌ ئه‌ویش کامیلی خۆش ده‌وێ با دڵی له‌ کامیل نه‌یه‌شێ.

بەر لەوەی هەجو بنووسی، تا چەند ئاشنایەتیت لە گەڵ ئەو شاعیرانەی کورد هەبوو کە شێعری هەجویان نووسیوە؟
تەنیا شێخ رەزام خوێندبۆوە. بەس فارسیم زۆر دەخوێندەوە. فارس هەجونووسی باشیان هەیە.

جگە لە شێخ رەزا، کام شاعیری دیکە لە ناو ئەدەبیاتی کوردیدا هەیە کە هەجوی هەبووبێ؟
هەبوون. بۆ وێنە شوكری فەزڵی لە وەڵامی شێخ رەزادا شێعرەكانی زۆر دەوڵەمەندترن لە هی شێخ رەزا. لەموكریان بەداخەوە زۆر نەناسراوە و شتەكانی هەر بەسەر زار و زمانانەوە ماون، دەنا ئەو سەید رەشیدەی خانەقا كە شتەكانی دەبیستی شتێكی زۆر سەیر بووە. مامۆستا هێمن هەجوی هەیە و بلاو نەبۆتەوە. هیوادارم مامۆستا ع.ح لەبیری نەچووبنەوە چونكە وەك بزانم هەجوێكی جوانی هێمنی لەبەر بوو. مامۆستا هێدی هەجوی جوانی هەیە و بڵاوی نەكردوونەتەوە. بە داخەوە رەنگە كەسانی دیكەش بووبێتن و من نەیانناسم. بەڵام لەو شاعیرە نوێیانەدا هەجو نووسی باش و بەتوانامان هەیە. ناكرێ ناویان بێنم. نەكا حەزیان لێ نەبێ. ئەوانەی هەن لە رۆژهەڵاتی كوردستانن. لە باشووریش حەسەنی دانشفەر جوان دەنوسێ. كامیل نەجاڕی خۆی لێ نادا ئەو كافرە، دەنا شتێكی سەیرە. ئەوەی هەیە منم خۆم ئاشكرا كردووە. پێم وایە ئەجەلم هاتووە.

لە بواری شێعری تەنزیش دا کارت کردووە؟
زۆر بە كەمی. حەزم لێ بووە تەنزەكانم بە نەسر (پەخشان) بنووسم. وەك هێلكەمریشكەكانی بن قازی ئێمە كە لەسەر كێشی (هێڵە گشتییەكانی رێبازی ئێمە) نووسیم. دواتر تەنزی (بوختان)ـم نووسی تەنزی (قەلی نێو جۆگە) و (دادپەروەر) و شتی دیكەش. ئەوانەم بۆ ئەو كەسانە نووسی كە پێم خۆش نەبوو جنێویان پێ بدەم. پێم باش بوو وەبەر پلاریان بدەم. هەجو نەقیزەیە، تەنز پلارە.

لە سەردەمێک دا کە باوی غەزەل نەماوە و شێعرە هەر رۆژە و لە شێوازێکی تازەدا خۆی دەنوێنێ، غەزەل لە تۆ دەبیسین. روانگەت بە گشتی لە سەر جۆرەکانی شێعر چۆنە؟
با شاعیرە نوێخوازەكان تەكفیرم بكەن. فۆرمی نوێ بۆ شێعری كوردی غەزەلە نەك ئەوەی سوارە و گۆران دایانهێنا. كورد لە شاعیرانی فارسەوە فێری عەروز و قافیە بوو. كەوابوو شێعری ئەو قاڵبە نوێیە. فۆرمی ئەوەی گۆران و سوارە لە حەیران و بەیتەكاندا هەر لە كۆنەوە هەبووە. ئەوان سەرلەنوێ دایانهێنایەوە. زیندوویان كردەوە. ئەوجار كێ دەڵێ باوی غەزەل نەماوە؟ ئەوە پەیوەندیی بە دەسەڵاتی شاعیرەوە هەیە. ئێستا جەلالی نەجاڕی غەزەلێكی نووسیوە لە ئەدەبیاتی كوردیدا نموونەی نەبووە. كۆن و نوێ بە عەروزی و ناعەرووزی ناپێورێ. بەڵكو ئەوە داهێنانە دیاریی دەكا.
من پێم وایە غەزەلی كوردی هیچی نەگوتووە هەتا بڵێین شتی پێ نەماوە بۆ گوتن. هێشتا غەزەلمان ساوایە. زۆریش ساوایە.
بەڵام ئەوەی هەیە دەبێ توخمەكانی غەزەلی ئەمڕۆ لە سەردەمی هێمن و ئەحمەد هەردی جیاواز بن. راستە ئەمڕۆ باسی پیاڵەی شەراب و شەمع و گوڵ و پەروانە شتێكی كۆنن. خۆی ئەوە بنەماییترین هەوێنی شێعرە. داهێنان و خوڵقاندن.
هەر سەردەمەی زمانی خۆی هەیە بۆ نووسین. لەوانەیە ئەوەی ئەمڕۆ وەك "خوازەیەكی داهێنەرانە سەیری بكرێ و خوێنەر و بیسەر راچڵەكێنێ دووای دەیەیەكی دیكە بسوێ و كۆن بێ. هەر شاعیرەو دەبێ لە ناخی خۆی و لە رۆچنەی روانینی خۆیەوە بنووسێ. ئێمە نابێ ئێستاش كەڵًك لەس ئیستیعارە و وێكچواندنەكانی شاعیرانی پێشوو وەرگرین.
بەلای منەوە غەزەلی كوردی هێشتا ساوایە. ئەو برادەرانەی پێیان وایە غەزەل باوی نەماوە، با بێن كۆڕێكی شیعر خوێندنەوەیان لەگەڵ غەزەلنووسێكی داهێنەری وەك ئەمین گەردیگلانی بۆ پێك دێنین و با نەشڵێن رەشۆك حەزیان لە عەرووز و قافیەیە، بەشداربوانیش با هەر هەموویان دەرچووی بەشی ئەدەبیاتی كوردی بن. بزانین خەڵك چێژ لە كامیان وەردەگرن. بەرای من كۆن و نوێبوونی شێعر ئەو چێژە دیاریی دەكا كە خوێنەر و بیسەر لێی وەردەگرن. ئەوە پێوانەی منە بۆ شێعر.

بە پێی وتەکانی تۆ دەکرێ بڵێین بە پێچەوانەی ئەو هەوڵانەی کە بە تایبەت لە دەیەی حەفتای هەتاوی، دەیەی نەوەدی زایینی زۆریان پەرە گرت، ئیستا شاعیرانی کورد بە جۆرێک گەراونەتەوە سەر ئەو رێبازە شێعرییەی کە شاعیرانێکی وەک نالی، مەحوی، حەریق، هێمن و هەژار بە کاریان دێنا و دەکرێ بڵێین دوا سەنگەری ئەو رێبازەش لە لایەن مامۆستا هێدی‌یەوە پارێزراوە. تا چەند لە گەڵ ئەو بۆچوونە هاوڕای؟
نا شاعیران نەگەڕاونەتەوە سەر ئەو رێبازە. خۆی شاعیران بە راستی وازیان لەو رێبازە نەهێنا. بە تایبەتی لە رۆژهەڵاتی كوردستان. لە باشوور دوای ئەحمەد هەردی ئەو شێوازە لە نووسین بڕایەوە. بەڵام لە رۆژهەڵات مامۆستا هێدی هەر ماوە و دواتریش لە نەوەی نوێ مامۆستا ئاسۆ و ئەمین گەردیگلانی و لوقمانی پیربادینی و جەلالی نەجاڕی و هادیی حەبیبی بەردەوامن و ئەمنیش هەر وا بە شوێنیاندا دەڕۆم نازانم چم پێ كراوە یان نا. ئەوەی راستی بێ، شاعیرانی نوێخوازی كوردی هەر لەسەر رێچكەی نوێخوازیی خۆیان و شاعیرانی پاش نوێخوازیشمان بەو دوایانە هەركامەیان رێچكەی سەیر و سەمەرەی دیكەشیان تاقی كردەوە و پێیان وایە ئیدی باوی ئەوە نەماوە شیعر بۆ خەڵكی نەخوێندەوار بڵێی و پێیان وایە ئەگەر خەڵكی ئاسایی لە شێعرێك تێ گەیشتن ئەوە ئیدی شێعر نییە و شێعر باشترینه‌که‌ی ئه‌وه‌یه‌ که‌س لێی تێنه‌گا، دواتریش که‌ خه‌ڵک کتێبه‌که‌یان ناکڕن یان نایخوێننه‌وه‌ گله‌یی ده‌که‌ن و خه‌ڵک به‌ گه‌مژه‌ ناو ده‌به‌ن و ده‌ڵێة قه‌یناکا ئێمه‌ بۆ نه‌وه‌ی 2000ساڵی داهاتوومان نووسیون. ئەوەش بۆچوونێكی تایبەتە. نازانم لە كوێی دیكەش شتی وا هەیە. لە نێو ئەدیبی چ میللەتێكی دیكەشدا شتی وا هەیە. من هەر فارسی دەزانم. ئەوەندەی ئاگادار بم باشترین و گەورەترین شاعیرانی فارس بە كۆن و نوێیانەوە ئەوانەن كە ئەگەر نەڵێم هەموو كەس لانیكەم زۆرینەی خەڵكەكەیان چێژ بە شێعرەكانیان وەردەگرن. تەنانەت ئەو شاملووەی كە پێیان وایە تەنیا شیعری بۆ "خواص" نووسیوە، زۆرینەی خەڵكی چیژی لێ وەردەگرن.
ئەمن دەڵێم غەزەل هێشتا قسەی بۆ گوتن پێیە. ئەمن ناڵێم ئەو هەوڵەی دراوە خراپ بووە یان نەزۆك بووە. نەخێر بەرهەمی زۆر گەورە و نەمری وەك دەربەندی پەپوولەی شێركۆ و كۆبەرهەمە نەمرەكەی عەبدوڵا پەشێو و قوبادی جەلیزادە و جەمال غەمباری لێ كەوتووەتەوە. ئەوەی راستی بێ بەرهەمی باشی داوەتەوە. بەڵام ئەوەی لێی چاوەڕوانكراوە نەبووە. دیوانە شێعرەكانی شاعیرانی نوێخواز زۆر دەگمەنیان لەوانەن كە خوێنەر پێی خۆش بێ دووجار و سێ جار سەردانیان بكاتەوە.

وەک دوا پرسیار تۆ لە زۆر بواری شێعریی دا کار دەکەیت و هیندەی من بزانم هەجو، غەزەل، شێعری بەرگری و تەنانەت شێعر لە سەر وەزنی خۆماڵی و رەنگە بوارگەلی تریش شان بە شانی یەکتر لە کارەکانی تۆ دا رەنگیان هەیە و دەچنە پێش. پێت وا نییە ئەگەر لە ناو هەموان دا یەک بواری تایبەتت گرتبا بەر، سەرکەوتووتر دەبووی؟
نا، ئێستاش پێم وانییه‌ هیچ کامیان وزه‌ی بواره‌که‌ی دیکه‌ی لێ وه‌رگرتبێمه‌وه‌. ئه‌وانه‌ هه‌رکام له‌ لایه‌که‌وه‌ که‌لێنێک پڕ ده‌که‌نه‌وه‌ که‌ ئه‌ویتر پێی پڕ ناکرێته‌وه‌. بۆ وێنه‌ شتی حه‌ماسی به‌ فۆرمی غه‌زه‌ل خۆش نییه‌ به‌ کێشی خۆماڵی خۆشتره‌ وه‌ک شێعره‌که‌ی مزگێنی که‌ تێیدا باسی ئازایه‌تیی پێشمه‌رگه‌کانم کردووه‌ غه‌زه‌ل به‌س خودا دایناوه‌ بۆ باس و مه‌زموونی ئه‌ڤینداری. غه‌زه‌ل پیر نابێ.
ناردن بۆ تۆڕه‌ کۆمه‌ڵایه‌تی‌یه‌کان
Facebook| My Yahoo| Twitter| google| Balatarin
جه‌مال نه‌جاری|10 Feb 2011 - 13:41
هه‌جو و قسه‌ی خۆش و نوکته‌ و ته‌نز و گاڵته‌ و گه‌پ که‌ ده‌که‌ونه‌ خانه‌ی ئه‌ده‌بیاته‌وه‌ و ناوگه‌لێکن بۆ گاڵته‌ کردن و گوتنی ته‌نز وهه‌جویش وه‌ک بابه‌تێک له‌ قاڵبی ته‌نز ده‌ربڕین و به‌ مه‌به‌ستی پێکه‌نین و خۆشی به‌خشین ده‌نووسرێت.
له‌ راستیدا ئێمه‌ی کورد قه‌ت ته‌حه‌موولی بیستنی ته‌نزیشمان نه‌بووه‌ چ بگا به‌وه‌ی که‌سێک بێت و هه‌جومان بکات..
بۆیه‌ هه‌موو ئه‌و ته‌نزنووس و هه‌جونووسانه‌ی کورد که‌ تا ئه‌مڕۆ بابه‌تیان نووسیوه‌ که‌وتوونه‌ته‌ به‌ر تانه‌ و ته‌شه‌ری خه‌ڵک و له‌ کۆمه‌ڵگه‌ی خۆیان دووره‌ په‌رێز خراون به‌ڵام له‌ نێو کۆڕی ئه‌دیبان دا رۆژ به‌ رۆژ باڵایان کردووه‌ و بوونه‌ته‌ هه‌وێنی خۆشی دڵه‌کان.
سه‌باره‌ت به‌ نووسینی هه‌جو هه‌میشه‌ هه‌جو نووسان هێرشیان کراوه‌ته‌ سه‌ر و تووشی کێشه‌ و گرفتی کۆمه‌ڵایه‌تی هاتوون، هه‌ر بۆیه‌شه‌ شاعیرانی رابردوو پاش مه‌رگیان هه‌جوه‌کانیان بڵاو ده‌کرده‌وه‌ و ئه‌وانه‌ی ئێستاش به‌ نهێنی و به‌ ناوی خوازراو هه‌جوه‌کانیان بڵاو ده‌که‌نه‌وه‌.
ئه‌و خه‌ڵکانه‌ی هه‌جو ناناسن و ئاشنایه‌تیان به‌ لایه‌نه‌کانی هه‌جو و توخمه‌ پێکهێنه‌ره‌کانی هه‌جو نییه‌ پێیان وایه‌ ئه‌وه‌ی ده‌نووسرێت جنێوه‌ و بێرێزی کردنه‌ به‌ که‌سێک و شکاندنی مرۆڤه‌کانه‌، که‌چی به‌داخه‌وه‌ نازانن ئه‌مه‌ له‌ قاڵبی زمانێکی شێعریدا و به‌کارهێنانی سه‌نعه‌تگه‌لی شیعری و لایه‌نی جوانیناسی ده‌قێکی شیعری به‌رهه‌م دێت که‌ ناوی هه‌جوه‌.
بڕوانه‌ ئه‌م هه‌جوانه‌ی شیخ ره‌زا تاڵه‌بانی:

ئه‌و به‌ تڕ گوێز ئه‌شکێنێت و ئه‌میش قنگ ئه‌دڕێ
هه‌ر دو عاسین له‌ خودا کێری من و ئه‌م کوێره‌
......
ماری ره‌شه ‌ خنکاوه‌ له‌ گێژاوی خه‌لادا
کێرمه‌ له‌ قنگی کاکه‌ ‌حه‌مه‌ی حاجی مه‌لا دا
.......
کێر که‌ هه‌ستا نه‌ له‌ بێگانه‌ ده‌پرسێ نه‌ له‌ خوێش
گورزی خۆی هه‌ر ده‌وه‌شێنێ ، چ له‌ پاش و چ له‌ پێش
.......
کێر ئه‌گه‌ر مه‌یلی کونی کرد سه‌ره‌که‌ی بگره‌ له‌ مشت
همه‌ جا خانه‌ عشق است چه‌ مسجد چه‌ کنشت
......
هێنده‌ به‌ ته‌عریف و کینایه‌ت له‌ بنی سینگت به‌م
به‌گ ئه‌فه‌ندی به‌ سه‌راحه‌ت له‌ کونی قنگت به‌م

بڕوانه‌ ئه‌م هه‌جوانه‌ی ره‌سووڵ سوڵتانی:
ده‌بێ بیگێم و ده‌ربێنم دوو چاوی
به‌ منداڵی ئه‌وی خۆی پێوه‌ ناوی
....
پیر و پاتاڵ نین ئه‌وانه‌ی تۆ وه‌هایان نا‌و ده‌به‌ی
قوونی تۆ بۆ كیری ئه‌و پیرانه‌ وه‌ك دێوجامه‌یه‌
خۆ به‌ قه‌ت پیت و وشه‌ی رۆمانه‌كه‌ی یاشار كه‌ماڵ
تۆی به‌ شه‌و گا، ئه‌و مه‌لای خاوه‌ن كتێب و خامه‌یه
.....
ئه‌گه‌ر ویستت كه‌رێتیت تیا نه‌مێنێ‌
له‌ تاڤگه‌ی‌ ئاوی‌ كیرم بگره‌ ده‌سنوێژ
ئه‌گه‌ر ئێستاكه‌ گانێكم بده‌یتێ‌
وه‌كوو ماری‌ به‌هاری‌ به‌رده‌ده‌ی‌ توێژ
.....
هێنانه‌وه‌ی ئه‌م نموونه‌ گه‌له‌ بۆ ئه‌وه‌ بوو که‌ له‌ هه‌جودا جنێودان توخمی سه‌ره‌کی ده‌قه‌که‌ پێک دێنێت و جاری وایه‌ لایه‌نی پێکه‌ناوییه‌که‌ی ئه‌وه‌نده‌ زۆره‌ که‌ ده‌بێته‌ هۆی تووڕه‌بوونی لایه‌نی به‌رانبه‌ر و ره‌نگه‌ کابرای هه‌جو نووسیش له‌ نێوه‌دا زه‌ره‌ری گیانی به‌ر بکه‌وێت.
سه‌ید ئیبراهیم نه‌به‌وی ته‌نزنووسی به‌ناوبانگی ئێرانی ده‌ڵێت: " من مطمئــنم که شـما دارید به این فــکر می کنــید که تعریف " هجو" چیست و این توضیح که من بگویم نمی دانم هجو چیست ،شما را عصبی می کند. بنابراین علیرغم تمایلم به اینکه چیزی را که می دانم به کس دیگــری یاد بدهم ،مجبورم بگویم که " هجو" نوعی بیان خنده آور نقاط ضعف یا مشخــصه های ظاهری و شخــصی است . درهجو ما شخص یا وضعیتی راتمســخرمی کنیم و البته معـمولاً دراین کارخیلی هم قصد آگاه کردن دیگران را نداریم . معمولاً کسانی که هجو می کنند یا ازدست هجو شونده خیلی ناراحتند ، یا معتقدند که با آن هجو شوندۀ مادرقحبه هیچ کاردیگری نمی شود کرد، یا خیلی آدم های بد ذات و بی ادبی هستند که فقط عیب و بدی دیگران رامی بینند و آنرامســخره می کنند . شاید یکی ازمـهمترین تفاوت های هجو و طنزهمــین است که هجو دیدن اشــکالات ظاهری و شخـصی یک فرد است و جهت آن هم مســخره کردن اوست ، امّا طــنزبیان نقایــص و اشکالات انســانی است که به معــایب ظاهری و شخــصی نمی پردازد ".

که‌ وابوو با سینگمان ئاوه‌ڵا بێت و پێشوازی له‌و قه‌ڵه‌مه‌ به‌ جۆرئه‌ته‌ بکه‌ین که‌ راسته‌وخۆ به‌ ناوی خۆی هاتۆته‌ گۆڕه‌پانی ئه‌ده‌بیاته‌وه‌، ئه‌گه‌رچی ده‌زانم خۆی تووشی سه‌رێشه‌ش ده‌کات به‌ڵام پێی ده‌لێم: قه‌ڵه‌مت هه‌ر وا به‌ بڕشت بێت و به‌رده‌وام بی له‌ هه‌جوه‌کانت.
هه‌وڵ ده‌ده‌م دواتر وتارێک له‌سه‌ر هه‌جوه‌کانی کاک ره‌سوڵ سوڵتانی بنووسم.
له‌ه‌گڵ ریزمدا
جه‌مال نه‌جاری
سالم|10 Feb 2011 - 12:01
بۆ کاک ئه‌یوب سوری ، کاک کامیل نه‌جاری و عه‌لی

کاک ئه‌یوب شێخ ره‌زام چاک خوێندۆته‌وه ، ناشترسم و ده‌ڵێم که له گه‌ڵ ئه‌وه‌ی که هه‌جوی جوانی هه‌یه ، به‌ڵآم جنێو و قسه‌ی قۆریش زۆره و ئه‌سله‌ن پێم کاری ئه‌ده‌بی نین ، کاک کامیل ، قانع و ئه‌وانی دی به گشتی ره‌خنه و یان دژایه‌تی له گه‌ڵ چین و توێژه‌کانی وه‌ک شێخه‌کان ده‌که‌ن به‌ڵآم قامک له سه‌ر نێوی که‌س دانانێن وه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌وانیش وایان کردبێ ده‌لیل ناکا ئه‌و کاره دروست بێ و بیکه‌ین به مودێک بۆ خۆمان کاری ناحه‌ز هه‌ر که‌س بیکا هه‌ر ناحه‌زه و هه‌موو کاره‌ ئه‌دبیه‌کانی ئه‌و که‌سانه‌ش کاری به‌رز و سه‌رکه‌وتو نین ، ئه‌و شته‌ی تۆ باسی ده‌که‌ی ده‌بێته رێباز ، که له کاری ئه‌ده‌بی هه‌ر مه‌عنای نیه ، چونکه خه‌لاقیه‌ت ده‌خاته ژێر پرسیار ،کاک عه‌لی باس له پوری نیه ، پوریم بۆ نمونه هێناوه ، من باس له نێو زڕندان و کێشه‌ی شه‌خسی ده‌که‌م که هێنانی بۆ نێو دونیای جوانی ئه‌ده‌بیات کارێکی ناحه‌زه ، کاک ره‌سوڵ ده‌ڵێ که رقی هه‌ڵده‌ستێ هه‌جویان ده‌کا ، جا بۆ ئه‌وه‌ی رقی کاک ره‌سول هه‌ڵنه‌ستێ و هه‌جومان نه‌کا ده‌بێ پێیدا هه‌ڵبڵێین و باجیشی ویست بیده‌ینێ ده‌نا توشی کێشه ده‌بین ، من پێم وا نیه قسه‌ی قۆڕ و جنێو ئه‌گه‌ر وه‌زن و قافیه‌ت بۆ دانا ببێته شێعر و جوان بێ ،
کامیل نه‌جاڕی|10 Feb 2011 - 05:24
به‌هار خانم خۆت باش ده‌زانی که‌ من ته‌حسیلاتی ئه‌ده‌بیم نییه‌ به‌ڵام ئه‌وه‌ش ده‌زانی که‌ شاره‌زاییم له‌ شیعر و ئه‌ده‌بییات دا هه‌یه‌. تۆ باسی سه‌نایعی نوێی ئه‌ده‌بیت کردووه‌. با له‌ پێشدا ئه‌وه‌ت پێ بڵێم که‌ شتێک به‌ ناوی سه‌نایعی نوێی ئه‌ده‌بی له‌ ئه‌ده‌بیاتی کلاسیک دا بوونی نییه‌. ئه‌وه‌ی که‌ هه‌یه‌ سه‌نایعی ئه‌ده‌بییه‌ و ژماره‌ی سه‌نایعی ئه‌ده‌بیش تۆزێک له‌ په‌نجه‌کانی هه‌ر دوو ده‌ست زیاتره‌ و سه‌نایعی نوێشمان نییه‌. ئه‌گه‌ریش مه‌به‌ستت تازه‌گه‌ری و داهێنانی ئه‌ده‌بییه‌ ئه‌وه‌ به‌ پێچه‌وانه‌ی رای جه‌نابت که‌ پێت وایه‌ به‌رهه‌مه‌کانی کاک ره‌سووڵ به‌ هیچ پێوه‌رێک ناچنه‌ خانه‌ی ئه‌ده‌بیات و هه‌جو، به‌ رای من ئه‌و به‌رهه‌مانه‌ نموونه‌ی جوان و سه‌رکه‌وتوو و داهێنه‌رانه‌ی هه‌جوی کوردین.
به‌ر له‌وه‌ی بێم باسی چه‌ند نموونه‌یه‌کت بۆ بکه‌م له‌ ئه‌ده‌بی فارس و کورد دا با ئه‌و خاڵه‌شت بۆ روون که‌مه‌وه‌ که‌ من باسم له‌وه‌ کردووه‌ ئه‌گه‌ر به‌ پێوه‌ری ئه‌خلاق و به‌ پێی یاسا و رێسا ئه‌خلاقییه‌کانی کۆمه‌ڵگا سه‌یری هونه‌ر بکه‌ین له‌ سه‌ر له‌ به‌ری شیعر و گۆرانی و به‌یت و حه‌یرانی کوردی دا که‌متر به‌رهه‌مێکمان ده‌ست ده‌که‌وێ که‌ له‌گه‌ڵ بایه‌خه‌ ئه‌خلاقییه‌کانی کۆمه‌ڵگای ئێمه‌ یه‌ک بگرێته‌وه‌ و به‌و پێوانه‌یه‌ش ده‌بێ هه‌موویان له‌ خانه‌ی هونه‌ری کوردی ده‌باوێژین. لێره‌ دا که‌ باس له‌ ئه‌خلاقی کۆمه‌ڵگا ده‌کرێ مه‌به‌ست ته‌نیا ده‌کار کردنی وشه‌ی کیر و کوس نییه‌ به‌ڵکوو من باس له‌ هه‌نجاره‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان ده‌که‌م. بۆ وێنه‌ تۆ سه‌یری ئه‌و به‌شه‌ له‌ به‌ندی نیوه‌شه‌وه‌ بکه‌ که‌ به‌ ده‌نگی خله‌ ده‌رزی بڵآو بۆته‌وه‌:
ره‌بی خودایه‌ هه‌ڵیکه‌یه‌ بایه‌کی له‌ باده‌وه‌
تاکوو گولێکی له‌ گوله‌ مێردانم
سه‌ره‌نده‌رێ له‌ ماڵ و مزڵی خۆ نه‌کاته‌وه‌
چونکه‌ هه‌تیوه‌ لاوه‌که‌ی
له‌ سه‌ر سنگ و مه‌مکی قه‌له‌نده‌ر و بابان وێرانێم راده‌کاته‌وه‌.
ئه‌و ده‌قه‌ که‌ هاوشێوه‌ی له‌ فۆلکلۆری ئێمه‌ دا گه‌لێک زۆره‌، دروسته‌ باسی ئه‌ندامانی نێرینه‌ و مێیینه‌ی پیاو و ژن ناکا، به‌لام ره‌وایی به‌ شتێک ده‌دا که‌ به‌ یاسا و رێسا ئه‌خلاقییه‌کانی کۆمه‌ڵگای ئێمه‌، بێ ئه‌خلاقانه‌ترین کاره‌، واتا خه‌یانه‌تی ژن به‌ مێرده‌که‌ی. له‌م رووه‌وه‌ ناکرێ ئێمه‌ به‌و پێوه‌ره‌ ئه‌خلاقییانه‌ له‌سه‌ر ئه‌و ده‌قه‌ بدوێین. نموونه‌ی وه‌ها له‌ ئه‌ده‌بی زاره‌کی ئێمه‌ دا گه‌لێک زۆرن.

ئه‌و نموونانه‌ی خواره‌وه‌شم له‌ وێبلاگی کاک جه‌عفه‌ری حوسێنپوور (هێدی) وه‌رگرتووه‌:

گۆڕانیی فۆلكلۆر:

ناوێرم بیمژم، بیكوشم، لیمۆكه‌ی كاڵه
ده‌ستیان لێ مه‌ده‌ن سه‌ریان به خاڵه

گۆڕانیی فۆلكلۆر:

جووتێک شه‌مامه‌ی نیمڕه‌سم ده‌یه
ده‌وری په‌رژینه، ڕێی ده‌سم نییه

گۆڕانیی فۆلكلۆر:

هه‌رچه‌ند ده‌كه‌م دڵ پیر نابێ
ده‌ستم له مه‌مكی گیر نابێ
یار منداڵه بۆم ژیر نابێ

----------------------------------------
--------------------

فۆلكلۆری ناوچه‌ی ئه‌رده‌ڵان:

هه‌ر له ‌سه‌ر سه‌رین تا پاژنه‌ی عه‌ین
عه‌یبۆ تێیا نییه‌ به‌ گه‌رده‌نم ده‌ین
یاران بێنه‌ دیار ئه‌م ته‌خت و «توێڵ»ه‌
ئه‌یژی نشینگای شای ئه‌رده‌بێڵه‌
له‌ «توێڵ»ه‌و خوارتر برۆی په‌یوه‌سه‌
له‌ برۆوه‌ خوارتر دوو دیده‌ی مه‌سه‌
له‌ دیده‌و خوارتر لووتی قه‌ڵه‌مه‌
له‌ لووته‌و خوارتر نه‌واته‌ ده‌مه‌
له‌ ده‌مه‌و خوارتر شمشێر چه‌نه‌ی زه‌ڕ
له‌ چه‌نه‌و خوارتر گه‌رده‌ن مینای ته‌ڕ
له‌ گه‌رده‌ن خوارتر سینه‌ی سوڵتانی
لێیه‌و به‌ن بووگه‌ به‌ی ئه‌سفه‌هانی
له‌ سینه‌و خوارتر نافه‌ به‌ وێنه‌
له‌ نافه‌و خوارتر گه‌نجه‌ و خه‌زێنه‌
جفته‌ ڕانه‌كه‌ی وه‌ک لۆكه‌ نه‌رمه‌
ساتێ بۆ یه‌كێ مه‌جازی گه‌رمه
هه‌ر وه‌ها ئه‌گه‌ر سه‌یری 8 به‌رگه‌که‌ی رشته‌ی مرواری بکه‌ی، له‌ سه‌ر له‌ به‌ری ئه‌و کتێبه‌ دا حه‌کایه‌تگه‌لێک ده‌خوێنیه‌ته‌وه‌ که‌ باسی ئه‌ندامه‌ بڤه‌کانی له‌شی ژن و پیاو و سێکس کردنی مرۆڤ و حه‌یوانیشی تێدایه‌. و ناکرێ چونکه‌ باسی ئه‌م شتانه‌ کراوه‌ عه‌لائه‌دینی سه‌جادی ته‌کفیر بکه‌ین و کتێبه‌که‌شی له‌ خانه‌ی ئه‌ده‌بی کوردی ده‌رهاوێژین.
به‌ڵام وا دیاره‌ جه‌نابت له‌ روانگه‌ی ئه‌خلاقییه‌وه‌ سه‌یری ئه‌و به‌رهه‌مانه‌ی کاک ره‌سوول ناکه‌ی و ئیدیعا ده‌که‌ی به‌ پێی پێوه‌ره‌ ئه‌ده‌بییه‌کان وه‌ها قه‌زاوه‌تێک له‌سه‌ر ئه‌و به‌رهه‌مانه‌ ده‌که‌ی.
من چه‌ند نموونه‌یه‌کت له‌ هه‌جوه‌کانی شێخ ره‌زا و وه‌حشیی بافقی و مامۆستا هێمن بۆ ده‌نووسم و ئاماژه‌ به‌ چه‌ند نموونه‌یه‌کیش له‌ هه‌جوه‌کانی کاک ره‌سوول ده‌که‌م. جه‌نابت پێم بڵێ به‌ کام پێوه‌ر هی شێخ ره‌زا و وه‌حشیی بافقیت پی هه‌جوه‌‌ و هی ره‌سووڵ سوڵتانی به‌ جنێوی رووت ده‌زانی.
شێخ ره‌زا له‌ هه‌جوی خزمه‌کانی خۆی دا ده‌ڵێ:
1: ماماه‌که‌م قه‌حبه‌ ژنه‌ ده‌وڵه‌تی شه‌ددادی هه‌یه‌
تالعی ره‌هبه‌ر و به‌ختێکی خودادادی هه‌یه‌
گه‌ر سه‌ر و ریشی پیاوانه‌یه‌ باوه‌ڕ مه‌که‌ پێی
باتینی جوله‌که‌ و زاهیری زوههادی هه‌یه‌
خۆی به‌ هه‌ر سووره‌ت ئومێدی که‌ره‌مم لێی هه‌یه‌ لیک
رقی زۆرم له‌ ره‌سیدی کوڕی گه‌ووادی هه‌یه‌
ره‌نگی که‌ر ده‌نگی به‌قه‌ڕ هه‌یئه‌تی سه‌گ خوویی چه‌قه‌ڵ
چاوی کوێر مه‌خزه‌نی کێر مه‌قعه‌دی پێ بادی هه‌یه‌
زیکر و ئه‌ورادی له‌سه‌ر کێر و زه‌که‌ر مونحه‌سیره‌
سه‌یری ئه‌و حیزه‌ قورمساغه‌ چ ئه‌ورادی هه‌یه‌
تف له‌ کوز دایکی له‌ لای خۆی کوڕی هێناوه‌ته‌ ده‌ر
گوو به‌ ریش بابی له‌ کن خۆی ئه‌میش ئه‌ولادی هه‌یه‌
له‌ گرووهی حه‌ره‌ما کاره‌که‌ر و دایک و خوشک
فاتم و عاسم و حامان و په‌ریزادی هه‌یه‌
شه‌و و رۆژ چه‌پڵه‌ به‌ کوز لێده‌ده‌ن و هه‌لده‌په‌ڕن
فه‌ره‌جیان تاب و ته‌بی کووره‌یی حه‌ددادی هه‌یه‌
بێ حه‌یان جومله‌ خوسووسه‌ن ژنه‌ سۆزانییه‌که‌ی
ره‌وشی دێڵه‌سه‌گ و قه‌حبه‌یی به‌غدادی هه‌یه‌

2: شێخ عه‌لی خۆ تۆ منت ئاواره‌ کرد و ده‌ربه‌ده‌ر
چاکه‌ هه‌جوێکت بکه‌م ئه‌مما موفید و موخته‌سه‌ر
بۆ حه‌مه‌ی وه‌ستا فه‌تاح ئێمه‌ت هه‌موو ئاواره‌ کرد
ئه‌ی حه‌مه‌ی وه‌ستا فه‌تاح دایکت به‌ کیری نێره‌که‌ر
(ده‌روێشه‌کانی شێخ عه‌لی به‌ ژنی شێخ عه‌لییان ده‌کوت دایه‌. که‌ ده‌ڵێ حه‌مه‌ی وه‌ستا فه‌تاح دایکت به‌ کیری نێره‌که‌ر مه‌به‌ستی له‌ دایک، ژنی شێخ عه‌لی مامێتی.)

له‌ هه‌جوی خه‌ڵکی تر دا ده‌ڵێ:
1: ماری ره‌شه‌ خنکاوه‌ له‌ گێژاوی خه‌لا دا
کیرم له‌ قنگی کاکه‌ حه‌مه‌ی حاجی مه‌لا دا

2: ئه‌حمه‌قم نه‌مکرد هه‌تا ریشم نه‌بوو گانی بده‌م
مسته‌فا به‌گ چاکی کرد تا ریشی هات هه‌ر گانی دا

3: پووره‌ شوکری به‌سسه‌ با نه‌تگێم و سمتت له‌ق نه‌که‌م
دایکه‌ کیر خۆرت حه‌واڵه‌ی سووری سه‌ر ئه‌بله‌ق نه‌که‌م
کۆنه‌ حیزی شاری به‌غدا لێم حه‌رام بێ شاعیری
گه‌ر کوزی خوشکت وه‌کوو ئه‌یوانی که‌سرا شه‌ق نه‌که‌م

4: مه‌عرووفی بێ ده‌رایه‌ت گووت کرده‌ نێو بدایه‌ت
چت پێ بڵێم قوڕمساغ هه‌ردوو گونم به‌ دایه‌ت
گونمی به‌ تڕ شه‌هید کرد کیرم ده‌کا ره‌عایه‌ت

5: شوکری له‌ داخی تۆ ئه‌وه‌ ساڵێکه‌ یا دووه‌
کیرم نه‌خۆشه‌ حاڵی په‌رێشانه‌ خه‌وتووه‌

6: من به‌ ئاشووبم به‌ جارێ خان و بانووتان ئه‌گێم
ئیبنی مه‌شهوورتان ده‌یوس و پیاوی به‌دخووتان ئه‌گێم
هه‌ر له‌ کوڕ تا کچ له‌ ساڵێ سه‌د هه‌تا دووتان ئەگێم