١٠١٤ی کۆچی مانگی - ١٦٠٦ی زایینی - نەخجەوان
لە سەرەتای جمادی الاخر کوڕی چۆلاق ئەمیرخان حاکمی ورمێ و شنۆ شەرەفی پابۆسی پێ درا
ساڵی ١٠١٤ی کۆچی مانگی - ١٦٠٦ی زایینی - سەڵماس
لەو دەمانەدا چۆلاق ئەمیرخانی برادۆست کە "جێگری سەگی دەرگای عەلی" (مەبەست شا عەباسە) دەستێکی زێڕی بۆ ساز کردبوو، هاتە پەڵاس ماچ کردن... رۆژی دواتر بە خەڵاتی گرانبایی لە کەوا و باڵاپۆشی بە نرخ و تاج و مەندیلی تەواو زێڕ و بە پەڕی رازاوە بە خشڵ و ئەسپی و زینی رازاوەو بە چواردە بەردەستەوە بە خەڵاتی بەرز سەربەرز کران و رۆژی دواتر مەرەخەس کرا و بەرەو ورمێ و شنۆ کە بنکەی دەسەڵاتەکەی بوو، گەڕایەوە.
١٠١٧ی کۆچی مانگی - ١٦٠٨ی زایینی - نەهاوەند
لەو رۆژەدا بەردەستێکی چۆلاق ئەمیرخان هات و چرایەکی گەلێک باشی هێنا. دوو دمی هەبوو.... تا ئاستێک کە سەر راوچیەکان سوێندیان خوارد قەتیان شتی وا نەدیوە.
بەڵام بەشێک لە تایبەتمەندیەکانی قەڵای دمدمەی هەڵکەوتو لە ورمێ و گەمارۆدرانی چۆلاق ئەمیرخانی برادۆست و داگیرکردنی ئەوێ بە یارمەتیی خوای بەخشندە
لە جەمادی الاولی ساڵی هەزار و هەژدە (ئاگوستی ١٦٠٩) جەهان مەتاع (شا عەباس) حوکمی دا کە کۆمەڵی جەلالی بە فەرماندەیی قەرەحەسەنخانی ئستاجلو حاکمی هەرێمی عەلیشەکەر بچن بۆ ئازەربایجان و لەوێ لە گەڵ چۆلاق ئەمیرخان و قوبادخانی موکری و ئەمیرانی ئەو هەرێمە بۆ تێکدانی وان و سنووری ئەرزەرۆم بڕۆن. کاتێ گەیشتنە مەراغە و دەوروبەری ورمێ، چۆلاق ئەمیرخان خۆی لێ نەبان کردن و وتی من لە گەڵ جەماعەتی (جەلالی) کێشەی لەمێژینەم هەیە و نایەم. کاتێ ئەو هەواڵەیان بە شاعەباس دا، فەرمانی دەرکرد کە چوڵاق ئەمیرخان جەماعەتێک لە گەڵ کوڕەکەی خۆی بنێرێ بۆ ئەوەی ئەمیرەکان هێرش بۆ سەر ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی رۆم بەرن و چۆلاق خۆی لە ورمێ بێ و کەس کاری پێی نابێ. ئەگەریش بەو دەستوورەی نەکرد، ئەوە دەستبەسەری بکەن و بینێرنە لام. کاتێ چۆلاق ئاگاداری ئەم فەرمانە نوێیە بوو، دەرهەڵبوو و ملی بەو بڕیارە نەدا. لە مانگی رەجەبی ئەو ساڵەدا، لە قەڵای ناوبراو دانیشت و ئەمیرەکان قەڵاکەیان گەمارۆ دا. کاتێ ئەم هەواڵە بە ئاگاداریی شاعەباس گەیی، عەشوور بەگی چگینی، پارێزەری دارالارشادی ئەردەبیلی راسپارد کە بچێتە بەردەم قەڵا. ئەویش پاش ئەوەی بارودۆخ و دژایەتی و یاغی بوونی دانیشتوانی قەڵای بۆ روون بۆوە، دوای دوازدە رۆژ گەڕایەوە لای شا و راستی‌یەکانی بۆ باس کرد. شا، فەرمانی بە ئیعتمادالدولە حاتەم بەگ دا تا بچێتە قەڵای دمدم و ئەگەر توانی بە رێککەوتن چۆلاق لە قەڵا بێنێتە دەر ئەوە باشە دەنا گەمارۆی بدا و دەستبەسەری بکا. پاشان سەفەرقوڵی بەگی چگەنی کە پیاوی شارەزا و شەڕدیتوو بوو، نارد تا چەندۆچۆنیی قایمەتیی قەڵا و سەرچاوەی ئاو و زانیاریی دیکەی بۆ کۆ بکاتەوەو بێتەوە. سەفەرقوڵی بە خێراییەکی تەواو بە دوایدا رۆیشت و لە سەڵماس گەیشتە ئیعتمادودەولەو بە یەکەوە چوونە داوێنی قەڵا. تا چوونی ئیعتمادودەولە هەموو رۆژێ ئەم شەڕ و بەربەرەکانیە لە نێوان دوو لایەندا لە ئارادا بوو و گەمارۆ دوایی نەدەهات. کاتێ ئیعتمادودەولە گەیشتە داوێنی قەڵا، چۆلاق ئەمیرخان ئاگادار کرا و وەلەدولمولکی تەسوج لە لایەن ئیعتمادودەولەوە نادرایە لای ئەمیرخان و پێی راگەیەندرا کە تا ئیستا قسەی تۆ ئەوە بوو دەتگوت لە جەماعەتی جەلالی دەترسم ئەگینا سەگی بەر دەرگای شام. ئەگەر راست دەکەی و سەر وەبەر باری شا دێنی، هەستە وەرە بچینە خزمەت شا و ئەوەی خواستی تۆ بێ، بەڵێنت پێ دەدەم. ئەگەریش نەیەی ئیدی جێ بۆ قسە نامێنێ و بۆ خزمەت رادەوەستم. کاتێ ئەم قسانەی لە خاوەنی تەسوج بیست، باوەڕپێکراوێکی خۆی نارد و بە سپاسەوە گوتی دەوڵەت بە پێی خۆی هاتووەتە بەر دەرگا. بەڵام داوا دەکەم ئیعتمادودەولە تەشریف بێنێ کە چەند وشەم هەیە پێی بڵێم و دوای ئەوە چی پەسندی دەوڵەت بێ، ئەوە دەکەم. ئیعتمادودەولە لە گەڵ سەفەرقوڵی بەگ و سەید ئەحمەد بەگ و نیزیکێکی قەرەحەسەنخان و شاوێردی بەگ، پاسەوانی خۆی و سەر میرئاخوڕی لە گەڵ خۆی هەڵگرت و چوونە بەر دەروازەی قەڵا. چۆڵاق ئەمیرخانیش بە دوازە کەس لە ئاغایانی خۆی هاتنە دەرێ و دیدار لە پێنسەد هەنگاویی قەڵا پێکهات. پاش داوای لێبوردنی زۆر گوتی ترسی من لە جەماعەتی جەلالی بوو بەڵام چونکە ئێوە بەڵێنتان داوە دەچمەوە ناو قەڵا و سبەینێ بە دیارییەوە بە خزمەت دەگەم تا بە یەکەوە بڕۆین. رۆژی دواتر نەهات و پێمل نەبوون و سەرکێشیی خۆی نیشان دا. بە پێی بڕیاری شاعەباس، لە کۆتایی مانگی شەعباندا(نۆڤامبر) ئیعتمادودەولە گەمارۆی دەست پێ کرد و دەورەی قەڵای لە نێوان ئەمیرەکاندا دابەش کرد. رۆژهەڵاتی قەڵای بە قەرەحەسەنخانی ئستاجلو و نیعمەتوڵڵا سوڵتان سۆفی و ئەسکەندەر سوڵتانی میرموقەدەم و خوسرەو سوڵتانی پازۆکی و ئیمام قوڵی سوڵتانی ئاجورلو و میرفەتاحی تفەنگچی باشیی ئیسفەهانی سپارد. بەری رۆژئاوای بە پیربوداقخانی تورکمان و ئەمیرانی تابین کە خان ئەمیر کوڕی قازی خانی کوردی پەهنانشین و ئەولیاسوڵتانی وەلەد کوردی سەیفەدین بن، و مەلازادەی بافقی و مەجنوون بەگی تۆپچیی تایبەتیی شا و بەرەوڕووی دەروازەش قەڵاش مراد خانی چەگەنی و خەلیل سوڵتان و ساروتەقی سوڵتانی تەورێزی لێ داندرا. لەم بەرەوە دوو هەزار هەبوو کە نەدەتواندرا سیپە بەرەوپێش بچێ و دەرفەتی هەڵاتن و هاتوچۆی دانیشتوانی قەڵای تێدا بوو. (بۆیەش) خەندەقێکیان لێ هەڵکەند بە قوڵایی شەش گەز و پانایی چوار گەز کە سوار نەتوانێ لێی دەرباز بێ. لە پشت خەندەقەکەوە چەند سوار دەبوو بگەڕێن و ئاگایان لێی بێ. کاتێ گەنجعەلیخان هات، ئەو جۆگە و خەندەقە بەو سپاردرا. لای باکووری قەڵایان بە کەس نەسپارد چونکە هاتوچۆ پێیدا لە خەیاڵیش بەدەر بوو. لەوێ ئەرکی پاراستن و ئاگاداری لە وشتر و ئەسپی قزڵباشانیان بە خەلیل سوڵتان سپارد. سەفەرقوڵی بەگی چەگەنی دوای بەراوردی قەڵا و دۆخی شەڕ و گەمارۆ، چوو بۆ خزمەت شاعەباس و پێی راگەیاند کە ئەو قەڵایە دەکرێ بە تۆپ و بازووکە و بالیمز داگیر بکرێ. لە باری ئاوەوە کە لە لای باکوورە، جێی ئاستەمە. شا دەستووری دا کە جەماعەتی مازەندەرانی، نووری و جەلالی بە فەرماندەیی یەحیا عەرەب گزلو لە لای باکوورەوە ئاو لە سەر دانیشتوانی قەڵا هەڵبڕن. هاوکات بۆ داڕشتنی تۆپ راسپێردران. حەوت هەزار مەن مس نادرا کە سێ تۆپ داڕێژن. لە ماوەی چل رۆژدا سێ تۆپی گەورە و بالیمزێک داڕێژران. یەکیان چل مەن بەرد، ئەویدی سی مەن و سێهەمیان بیست و هەشت مەن بەردی دەهاویشت. بۆ پاراستن و پارێزگاری لە تۆپخانە و کەلوپەلی پێوەندیدار، قەبان سوڵتانی بیگدێلی و جەماعەتەکەی دیاری کران کە لە گەڵ بەرخوردار بەگی ئەنیس تۆپچی باشی بن و هەموان لە سەر تۆپخانە ئامادە بن. سەرەڕای ئەوە دانیشتوانی قەڵا چەند جار بە سوار و پیادە هەڵیانکوتایە سەر تۆپخانە و خۆیان نیشان دا. بەڵام قزڵباش لێیان کۆ بوونەوەو زۆرێک لە کوردەکانیان کوشت و ئەوانی دیکە خۆیان گەیاندەوە قەڵا. بە حوکمی شاعەباس سەفەرقوڵی بەگی چەگەنی لە هۆردوو بەرەو قەڵا ناردرا و دەستوور درا کە لە بردنە پێشی سیپە و پرەنسیپی شەڕ و تێکەڵچوون لە قسەی دەرنەچن. لە ناوەڕاستی مانگی شەوالی ئەو ساڵە، سێسەد کورد لە قەڵا هاتنە دەر و هەڵیانکوتایە سەر سیپەی قەرەحەسەنخان و ئەو ئەمیرانەی لە گەڵ ئەو بوون. تا نیزیک نیوەڕۆ مەردانە جەنگان و لە هەر دوو لا زۆر کوژران. لە کوردان سەری چل کەس بڕدراو زۆریش بریندار بوون کە خۆیان دە قەڵا هاویشتەوە و لە ماوەی سێ رۆژدا شەست و پێنج کەس لە ناو قەڵا مردن. بیست برینداری قزڵباشیش گیانیان لە دەست دا. کاتێک سەفەرقوڵی بەگی چەگەنی هاتە ناو ئۆردو، بە فەرمانی ئیعتمادودەولە کرا بە بەرپرسی ئەو جەماعەتەی خەریک بوون رەهەندیان بۆ ناو قەڵا لێ دەدا. کاتێک لە سەرچاوەی ئاوەکە نیزیک بوونەوە و رەهەندەکەش بە ژێر کانیەکەدا چووبوو، ئاو لە سەرەوەو لە هەموو لاوە دەڕژا و کار بەرەو پێش نەدەچوو. ناچار سی لاوی کارزان و لەخۆبوردووی چەگەنی کراس و ژێرکراس و کڵاوی چەرمیان دەبەر کرد و تەنانەت سەفەرقوڵی بەگ و یەحیا بەگ ماوەی بیست و دوو رۆژ بەو بەرگەوە مانەوە تا سەرەنجام ئاویان لە سەر قەڵا هەڵبڕی. دانیشتوانی قەڵا زانیان و هێرشیان دەست پێ کرد و شەڕ گەیشتە ئەوپەڕی خۆی. ئیعتمادودەولە لە سەر قسەی سەفەرقوڵی بەگ خێوەتەکەی لە جێی پێشوو هەڵکەند و روو بە رەهەندەکە دایکوتا. فەرمانیان بە ئەمیرەکان دا کە لە هەموو لایەکەوە سیپە بەرەو پێش راگوێزن تا بەردبڕەکان بتوانن کاری خۆیان جێبەجێ بکەن. بۆ وێنە نیعمەتوڵڵا سوڵتان و خوسرەو سوڵتان بۆ لای چەپی سۆڵەخانە دیاری کران. پیربوداقخان و ئەمیرانی تابین لای راستیان پێ سپێردرا. کوردان کاتێ بە دۆخی رەهەندیان زانی، کۆمەڵێکیان لە قەڵا هاتنە دەر و پشت بە شاخەوە، دوو سیپەی پتەویان دامەزراند. بەردەوامیش دووسەد لاوی چاک لەوێ ئامادە بوون و بۆ پاراستنی ئاو خەباتیان دەکرد. قەرەحەسەنخان لای خۆی دەپاراست و قزڵباش بۆ پاراستنی ئەشکەوت و رێگای ئاو، مەشخەڵیان دادەگیرساند و لە کونەکانەوە دەیانهێنا دەرێ. هەرکە رۆژ دەبۆوە، کوردان هەڵیاندەکوتایە سەر مەشخەڵەکان و دوو مەشخەڵیان لە گەڵ خۆیان برد کە بە ئاسانی لە دارەکە دەکرانەوە. لە سەر ئەو کارە گەلێک لە کوردەکان کوژران. بەشێک لە کوردەکان لە دەوری قەڵاوە بەردیان تاوێر دەکرد و کەلوپەلەکانیان پێ دەشکاندن و کارکەرەکانیان لێک بڵاو دەکرد. ئیمام قوڵی سوڵتانی ئاجورلو دیاری کرا کە لە ناوقەدی کێوەکە بەرامبەر بە کارکەرەکانی ئاو دابمەزرێ و نەهێڵێ بەردیان بە سەردا جاڵە بکەن. کوردان لە کاتی بەرەبەیاندا هەڵیانکوتایە سەر ئیمام قوڵی سوڵتان و شەڕ دەستی پێ کرد. جەماعەتی ئاجورلو هەڵاتن. ئیمام قوڵی پێی بە عەرزی دادا و بە دەنگی بەرزەوە گوتی: ئەی جەماعەتی ئاجورلو! ئەمن بە جێ دەهێڵن بەڵام لە دەست شای دین پەنا بۆ کوێ دەچن؟! بەو قسەیە گەڕانەوەو کوردەکانیان شکاند و جێی خۆیان پاراست. کاتێ قزڵباش پیاوەتی و ئازایەتیی ئاوایان لە کوردان دیت، بە پێی فەرمانی ئیعتمادودەولە چونکە تۆپخانە جێی قایم بوو، قەبان سوڵتان بە هاوکار و جێگری ئیمام قوڵی سوڵتان دیاری کرا. دوای ئەوە ئیدی دەرفەتیان بە کوردەکان نەدا بێنە دەرێ. چونکە کوردان هەموو شەوێ بۆ پاراستن و پارێزگاری لە سۆلەخانە دەهاتنە ناو ئەو ئەشکەوتەی کە لە سەر سولق هەڵکەوتبوو و دەگەڕانەوە بۆ ناو قەڵا. سی کەس دیاری کرا بۆ ئەوەی لە ئەشکەوتەکەدا بمێننەوەو بەرەنگاری کوردەکان ببنەوە. شەوێ نیزیک بە حەفتا کورد روویان لە ئەشکەوتەکە کرد و لە ئەشکەوتدا شەڕی گران هاتە ئاراوە. ئەوانەی لە ناو ئەشکەوتدا بوون، بەشێکیان خۆیان فڕێدا خوارەوەو بەشێکیان کوژران. ئەو شەوە یازدە کورد و بیست و سێ قزڵباش کوژران و ئەشکەوت لە دەست کورداندا مایەوە. بۆ بەیانی ئیعتمادودولە تووڕە بوو و خاوەنی سیپەی گۆڕی و قەرەحەسەنخان پاڕایەوەو بەڵێنیی دا کە ئەمن ئەشکەوت دەپارێزم. چل و دوو کەس لە خەڵکی خۆی و پێنج ئیسفەهانی و سێ کەس سۆفی بۆ ئەشکەوت نارد و سەفەرقوڵی بەگ بە دووسەد کەسەوە چاویان لە دەروازەی قەڵا بوو و چاوەڕوانی فیتنەو ئاژاوەیان دەکرد. ئەو شەوە بارانێکی بە خوڕ دەباری و کەس لە کوردان نەهاتە دەر و لەوە بە دوا ئەشکەوت لە دەست قزڵباشدا مایەوە. بەڵام بە هۆی لێدانی تۆپ لە لای سۆلەخانە لێک بڵاو بوون و بەو بەرد و گەچەی کە بەو هۆیە دادەڕووخا، نیزیک بە پەنجا کەس لەو کوردانەی لە لای سۆلەخانە سیپەیان دامەزراندبوو، کوژران و ئەوانەی مانەوە، رێگای هەڵاتنیان گرتە بەر.
خۆشە ئەو کاتە کە بە یەک کریشمە دوو کار دەکرێ
بە فەرمانی ئیعتمادودەولە شەوێک سیپە و سەوەیان بۆ سەرچاوەی ئاوەکە برد و مەودای نیزیک بە پەنجای نێوان ئەو دوو سیپەیە پێک گەیشتن. جەماعەتی کوردانی مەکردادی ناو قەڵا وەدەرکەوتن تا سیپە لێک هەڵوەشێنن. جەماعەتی تورکمان سەرە رێیان لێ گرتن و سی کەس لە کوردان و چواردە کەس لە قزڵباش کوژران. زۆرێک لە کوردەکان بە برینداری چوونەوە ناو قەڵا بەڵام ئەو سیپەو سەوەتەیە وەک خۆیان مانەوە. بەرامبەر بە رەهەندی سەفەرقوڵی بەگ، کوردەکان بودڕێکیان لێ دا و کاتێ ئەم دوو رەهەندە پێک گەیشتن و کون بوو، شەڕ هاتە ئاراوە. بە زەبری تفەنگ کوردان لە رەهەند وەدەرنران و قزڵباش دەستیان بە سەر بوودڕ و ئاودا گرت. ئاوەکە بە جەماعەتی پازوکی و مازەندەرانی سپێردرا و جەماعەتی قزڵباش چوونەوە سەر سیپەی پێشوو. ئیعتمادودەولە چۆوە سەر جێگای خۆی و تۆپ و بالیمز بەرەو بورجی "کوذعجی؟" دابەستران و تۆپخانەیان ساز کرد کە سەری تۆپی گەورەیان لەوێ دەنا. لە سەر تۆپخانە و دابەستەی ئەوێ گەلێک شەڕ کران. چونکە کوردان زەواڵی خۆیان لەو تۆپ و تۆپخانەیەدا دەدیت. لە سەر ئەو تۆپخانەیە نیزیک بە پێنسەد کورد کوژران. لە قزڵباشیش بەشێک بریندار و بەشێکیش کوژران. ئەو تۆپخانەیە بە فەرماندەیی سەفەرقوڵی بەگی چەگەنی و یەحیا بەگی عەرەب کرلو و ملازادەی بافقی و نیعمەتوڵڵا سوڵتان و ئەسکەندەر سوڵتان و تفەنگچیەکانی ئیسفەهان ساز کرا.
لەو سەروبەندەدا هەواڵ هات کە نەسوح پاشا و میرشەرەفی بۆتانی و ئەمیرانی کوردستان بە هانای دانیشتوانی قەڵاوە دێن. لە بەر ئەوە ئیعتمادودەولە باوەڕپێکراوێکی ناردە لای شاعەباس و راستیی ئەم بابەتەی پێ راگەیاند و ئەویش ئیمام قوڵی والیی لار و محەممەد بەگ کوڕی قۆرچی باشی و بەردەستانی عەلیقوڵی خانی ئێشک ئاغاسی باشی بە سەرکردەیی سۆفی خانی کەرامانلوی بە دوازدە هەزار رمبدار و تفەنگدارەوە نارد. کە گوێبیسی هاتنی لەشکرێک بۆ سەلماس بوو، نسوح پاشا رۆیشت و لێک بڵاو بوون. لە سەر خواستی ئیعتمادودەولە لەشکرێک لە سەڵماس مایەوە. ئا لەم سەروبەندەدا ئیعتمادودەولە بە هۆی نەخۆشیی خەفەقان(نەخۆشیی دڵ) کە بەردەوام ئازاری دەدا، کۆچی دوایی کرد. ئەمیرەکان بە نامەیەک هەواڵی مەرگی ئەویان بە شا گەیاند. سەفەرعەلی بەگ نامەکەی نووسی و ناردی کە سەرکردە بۆ ئەو کارە گرینگە دەبێ لە پێشدا ئاگای لە خۆی بێ و ئەگەر کەسێک لە قەڵاوە بێتە دەرێ بیلاوێنێتەوەو بە لوتفی خۆی سەربەرزی بکا و دۆست و دوژمن بتوانن لە سەر سفرەکەی دابنیشن. کاتێ ئەم نامەیە گەیشتە دەست شاعەباس، فەرمووی سەفەرقوڵی بەگ نەخۆشە و راستی نووسیوە. محەممەد بەگی بیگدێلی بانگ کرد و پێی گوت کە؛ محەممەد بەگ تۆ دەبێ بچی و بۆیەش تۆ دەنێرم تا ئەو خەڵکە تێدا نەچن. کاتێ محەممەد بەگ گەیشتە دەوری قەڵا، خانی چۆلاق، محەممەد زەرزا کە باوەڕپێکراوی خۆی بوو، بۆ پاڕانەوە هات و (داوای کرد) محەممەد بەگ بێتە نیزیک قەڵا تا لە خزمەتیدا قسە بکەین و ئەوەی چاکەی دەوڵەت بێ، وا بکەین. محەممەد بەگ چوو بۆ لای قەڵا و لە گەڵ سەفەرقوڵی بەگ، لە پەنایەکدا لە ژێر سیپەی قەرەحەسەنخان، دانیشتن. بە دوای ئەواندا خوسرەوبەگی یوزباشیی پازوکی و نەقی سوڵتانی تەورێزی و ئەلوخان سوڵتانی خەربەندەلو چوون و قسەی زۆر بۆ داوای لێبوردن گوترا. داوای کرد کە محەممەدبەگ بباتەوە بۆ ماڵەکەی و کوڕ و ژنەکەی خۆی بە دیاریی زۆرەوە بنێرێتە خزمەت شا عەباس تا بەڵکو لە تاوانی چۆلاق خۆش بێ. بەو مەرجەی قزڵباش دەست لە قەڵا هەڵگرن. سەفەرقوڵی بەگی چەگەنی گوتی ئەگەر بۆخۆت لە گەڵی دەچی، محەممەد بەگ بەرەوە بۆ ماڵەوە دەنا لێی گەڕێ. چونکە قزڵباش بێ هاتنی تۆ لە سەر قەڵا لاناچن و ئەو سووک مەکە. محەممەد بەگ گوتی قسەی دروست ئەوەیە و ئەگەر دێی، دێم دەنا دەڕۆم. هەستا هاتەوە ماڵێ. بۆ سبەینێ میرحوسێن بەگ، ئامۆزای ئەمیر چۆلاق، جنی بەگ کوڕی چۆلاق هاتە لای محەممەد بەگ و گوتی شا ئەمنی بە دوای چولاق میرخان نارد بۆ لەلەگی کوڕەکەی ئەو. محەممەد زەرزا و میرحسین بەگ و حەتی بەگی راگرت و گوتی بە چولاق بڵێن ئەگەر دێی ئەوە باشە دەنا بە زۆری دەتبەم. لە دوو لای تۆپخانەوە سیپەی زۆریان بۆ ئەم مەبەستە دامەزراند. لە لای چەپەوە گەنجعەلی خان حاکمی کرمان و خوسرەو سوڵتان و جەماعەتی تفەنگچیانی مەرەند و نوور و ئەلیاس خەڵیفەی قەرەداغی و قەرەحەسەن خان لە گەڵ ئەمیرانی تابین و میر فەتاح و تفەنگچیانی ئیسفەهان، لە لای راستەوە سەفەرعەلی بەگی چەگەنی و یەحیا بەگی عەرەب کرلو و نیعمەتوڵڵا سوڵتان سۆفی لو و ئەسکەندەر سوڵتانی موقەدەم و جەماعەتی بەردەستەکانی ئیمام قوڵیخان حاکمی لار بە فەرماندەیی بەگ وێردی و بەردەستەکانی عەلیقوڵیخان ئێشک ئاغاسی بە فەرماندەیی سۆفی خان بەگی کەرامانلو دەروازەی قەڵایان بەوان سپارد. حەواڵە(سەکۆ)یان بە چل گەز درێژی و دوازدە گەز پان و بیست و هەشت زەرع بەرز هەڵبەست. ئەم سەکۆیە دانیشتوانی قەڵا و خەڵکی شێرحاجی جاڕز کرد. چونکە بەردەوام تۆپیان بە بورجە گەورەی بەرامبەری سیپەکانەوە دەنا، دیوار رووخابوو. دانیشتوانی قەڵا لەو دیوارە رووخاوە سیپەیان ساز کردبوو و کاری شەڕ بەو ئاستە گەیشتبوو. چونکە سیپەی کوردەکان کەوتبووە راستی سیپەی شایی و سیپەی ئیمام قوڵیخان و سیپەی ئەوان پشتی بە دیواری قەڵا و بورجەوە بوو، جەماعەتی چەگەنی بێ مۆڵەتی سەفەرقوڵی بەگ شمشێریان هەڵکێشا و لە گەڵ تاوهەڵات سپەریان لە سەر خۆیان دانا و هەڵیانکوتایە سەر سیپەی کوردەکان. بە زەبری شمشێر دەستیان بە سەر سیپەدا گرت. کوردان هەڵاتن و چوونە ناو قەڵا. ئەگەرچی بیست و حەوت کەس بریندار بوون لەوانە سێ چگینی، یەک مازەندەرانی. یەک بافقی و دوو جەلالی کوژران. کاتێ سیپەیان گرت، دەرگای قەڵا کە ئاسن بوو، هەڵکەند و ناردیانە خزمەت محەممەد بەگی بیگدیلی و شوێنی خۆیان قایم کرد. ئەوانەی لە گەڵ ئیمام قوڵیخان بوون بەو رووداوە تووشی رق بە رقە بوون و بێ ئەندێش هێرشیان کرد و دوو بورجیان داگیر کرد. ئاگری شەڕ بە هاویشتنی تیر و تۆپ و تفەنگ بەرز بۆوە. لە هەموو لاوە گوشاریان بۆ دەهات. چونکە ئەو بورجە چەند تۆپی وێکەوتبوو و چەگینی و ئەوانی دیکە کونیان دە دیوار و بورجەکان کردبوو، لە رووخان نیزیک ببۆوە. بە زویی نیوەی بورجەکە تێکڕووخا. لە بەختی شا جگە لە یەکێک، هیچکەس لە قزڵباش نەکەوتە ژێر دیوارە رووخاوەکە. لەو رۆژەدا بەگ وێردی بەگ لە پەنا ئەو بورجە بە دار و تەختە سیپەیەکی هەڵبەست. کوردەکان هەرچەندی ئاگربارانیان کرد، قزڵباش بە فێڵ و تەڵەکە ئاورەکەیان لە خۆیان دوور دەکردەوە. سیپەکە بە تەواوی هەڵبەسترا و بەگ وێردی بەگ رۆژی دواتر لە گەڵ جەماعەتەکەی هێرشی برد و سەرجەم بورجەکەی داگیر کرد. بەڵام چونکە بارووت لە بورجەکەدا هەبوو، کوردەکان ئاگریان تێبەردا و ڕایانکرد. جەماعەتی بەختیاری سەرەڕای ئەوە کە چل کەسیان لێ سووتا، دەستیان لە بورجەکە بەر نەدا و تا کارەکەیان یەکلایی نەکردەوە، لە بورجەکە دانەبەزین. بەڵام سیپەی قەرە حەسەن خان چونکە نیزیک ببۆوە و پڕکردنەوەی بەندەکە ئاستەم ببوو، بە تەختەیەک کە نیوگەز دەبوو، دوو لایەیەکیان ساز کردبوو، دەیانکردە سپەر و بەندەکەیان پێ پڕ دەکردەوە و دیسان دەچوونە پێش. ئەم فکرە بوو بە دەستووری کاری سیپەکانی دیکەو دوولایی ئاوا زۆر ساز کرا. جا چونکە فیشەک ئەو تەختە دووبەرەی نەدەبڕی، کوردان ناچار بوون تۆپێکی زەنبورەکی کە لە سەر بورج بوو و فیشەکی مەفرەقیی بە قورسایی یەک سیر(حەفتاو پێنج گرەم) دەخوارد، بێننە خوارێ و پێی دووکەڵ لە خۆیان دوور بکەنەوە. ئەم زەنبورەکە سەرێشەی زۆری بۆ جەماعەتی قەرەحەسەن ساز کرد. سەرەنجام لێی کۆ بوونەوەو بە تێکڕا هێرشیان برد و دەستیان بە سەر زەنبورەکەکەدا گرت. کوردان دیسان بە هاویشتنی ئاور و سوتاندن هەوڵیان دا شەڕ لە خۆیان دوور بکەنەوە و دیسان جەماعەتی قەرەحەسەن کۆبوونەوەو دەستیان بە سەر دوو "انزدمی؟"دا گرت. پیربوداقخان لە گەڵ جەماعەتی بافقی و مەجنوون بەگ بۆ داگیرکردنی قەڵای خواروو ناردران. لە تۆپخانەوە تۆپێکیان بۆ ئەوێ گواستەوەو دوای ئەوەی چەند تۆپیان لە بورج و دیواری قەڵا دا، رێگایەک کرایەوە. هێرشیان برد و حەوت رۆژ بەر لە داگیرکردنی قەڵای سەرەکی، ئەم قەڵایە داگیر کرا. هیچکام لە پارێزەرانی ئەم قەڵایە بە ساغی دەرنەچوون. بیست لاوی باشی قزڵباشیش کوژران و بریندار بوون. کاتێک محەمەد بەگی بیگدێلی هات، بەردەستەکانی عەلیقوڵیخان بەو جۆرەی باس کرا، سیپەیان بەرەو سەهۆڵخانەی قەڵا ساز کردبوو. ماوەی دوو مانگ بوو کە ئاو لە سەر قەڵا هەڵبڕابوو و دانیشتوانی قەڵا بە بەفر و سەهۆڵی "قارلق" دەژیان. بەردەوام تۆپ بە بورج و بارۆی قارلقدا دەدراو چیان بۆ لێ نەکرابوو. فەرمان درا کە جەماعەتی شاملو لە لایەن عەلی قوڵی خانی ئێشک ئاقاسی باشی بە فەرماندەیی سەفی قوڵی بەگ و مرادخانی چیتی و نەقی سوڵتانی تەورێزی و خەلیل سوڵتان لافاوی سپەری سیپە بەرەو پێش ببەن. کاتێک قەڵا کەوتە دەست یارانی دەوڵەت، خاوەنانی ئەم سیپانە لە قارلق چوونە سەر و کاتێک لە لاوە سیپەکانیان بەرەو پێش برد، دانیشتوانی قەڵا کەوتنە تەنگانەوە. بە جۆرێک کە خەڵک نەیاندەتوانی لە ماڵێکەوە بچنە ئەویدی. خان بەگی کورد هات و قورئانی کرد بە ئامرازی لێبوردنی خۆی و گوتی؛ سەفەر قوڵی بەگ و محەممەد بەگ وەرن قەڵاتان پێ دەسپێرین. دوای ئەوە دەروازەیان کردەوەو محەممەد بەگ و سەفەرقوڵی بەگ هەر کام بە جەماعەتی خۆیانەوە بەرەو پێش چوون. چۆلاق ئەمیرخان کاتێک لە هەموو لایەک ناهومێد بوو، لە رێگای رەهەندی چەگینی و سیپەی شایی وەدەرکەوت و بردیانە ماڵی محەممەد بەگی بیگدێلی. قەڵایان بە میرفەتاح و تفەنگچیەکانی ئیسفەهان و مەلازادەی بافقی و یوزباشان و نۆکەرەکان سپارد. ئەمیر چۆلاق بە دووسەد کەس لە کوردان و جەلالی بۆ خێوەتی محەممەد بەگی بیگدێلی برد. دوای نان خواردن، خان ئەمیر، کوڕی شێخ حەیدەری کوردی موکری لە گەڵ جەماعەتەکەی بۆ ماڵی ئەلیاس خەلیفە ناردران.خان ئەمیر لەو ماڵە باسی لە سپاگەری و ناسۆفی بوون کرد. دەستی بە قسەی زل و خراپ کرد. ئەلیاس خەلیفە بە ئامۆژگاری پێی گوت کە ئێمە قەرەداغی و سۆفین و ئەو قسانە مەکە کە دەکوژرێی و لە مەجلیسەکە هەستا. خان ئەمیر بە گومانی ئەوە کە کاتێ بچێتە دەرەوە، دەستووری کوشتنی من دەدا، هەڕای کردە ئەلیاس خەلیفەو بە خەنجەران کوشتی. جەماعەتی قەرەداغیان پەلاماریان دا و ئەمیریان لە گەڵ ئەو جەماعەتە کوردەی لە گەڵی بوو، کوشت. باوکی خان بەگیان لە لای سەفەرقوڵی بەگ بە جێ هێشت و جەماعەتی جەلالیان بۆ ماڵی خوسرەو بەگی یوزباشی نارد. لەوێ بەشێک لە خزمانی چۆلاق ئەمیرخان لێی جودا نەبوونەوە و لە خێوەتی محەممەد بەگی بیگدێلی دا مانەوە. کاتێک چۆلاق لە گەڵ یارانی لە قەڵا هاتبوونە دەر، لە گەڵ یەکتر پەیمانیان دابوو کە هەر کامیان یەکێ لە فەرماندەکانی قزڵباش بە خەنجەران بکووژن. کاتێک ئەلیاس خواجە خەڵیفە کوژرا، ئەو کوردانەی لە خێوەتی محەممەد بەگ دا بوون ویستیان بەو جۆرە بکەن کە پێشتر بڕیاریان لێ دابوو. جەماعەتی شاملوو بە سەریاندا رژان و هەموانیان کوشت. کاتێک کێشەی قەڵا دوایی هات، لە کۆتایی مانگی رەبیع الثانی شا بڕیاری دا کە ئەمیران و لەشکری بناری قەڵای دمدم ئەو موکریانە بکووژن کە لە ورمێ و ئەو دەڤەرەن. سەد و سی و حەوت کەللە سەر لە گەڵ یەخسیر و ئەسپ و گا و مەڕێکی بێ ئەژمار لە سامانی ئەو تاقمە هێنایە روخی رووباری رەش (سیاە رود). ئەمیرانی مەزن کە بۆ گەمارۆی قەڵا چووبوون، لە مەراغە پەیوەست بە ئۆردوو بوونەوە. بێجگە لە گەنجعەلیخان و تفەنگچیە تایبەتیەکانی شا کە بۆ پاراستن و پارێزگاری لەو مڵکە مانەوە. هەروەها بەرخوردار بەگی سەر تۆپچی کە بۆ راگرتنی کەلوپەلی تۆپخانە و هێنانی تۆپێک کە تازە دارێژرابوو و جەماعەتی ئەسیرلو کە بۆ پاراستنی رێگاکان دیاری کرابوون. پێیان راگەیەندرا کە تاکو داوا نەکرێن، نەگەڕێنەوە. بۆ وێنە ئیمام قوڵیخان حاکمی لار سەد و حەفتا و حەوت کەللە سەری لە گەڵ یەخسیر و گاو و مێگەلێکی بی ئەژمار و ئەمیرانی دیکەش کەللە سەر و دیل و ماڵێکی لە حیساب بەدەریان هێنا. لە ناو دارایی چۆلاق ئەمیرخانی برادۆست تەسبیحێکی خاریجیی فرە باش لە مەرجان هەبوو کە بۆ ئالاوێردی کەشیشیان نارد و ئەو بەیتەیان بۆ گوت:
تەسبیحی خاریجی کە زیکری حەیدەر نەکات لە ملی سەگانی جەهەننەم دا بیکە بە پەت
لە مانگی رەبیع الثانی ئەو ساڵەدا قەبان سوڵتان لە ورمێوە هات و سەری چۆلاق ئەمیرخانی برادۆست و سەری ئەبداڵی موکری و زرێی برای تۆبل عەلیی جەلالی و کلیلی قەڵای دمدمە وهەشت کەسی زیندووی لە گەڵ خۆی هێنا. سێ لەوانە ببوون بە شاسەوەن. چۆلاق ئەمیرخان ژن و منداڵی ئەوانی لە قەڵا سەر بەرەو ژێر هەڵواسیبوو. ئازادیان کردن و خەڵات کران و مڵک و ماڵ و ناسناوی خانیان پێ درا بە قەبان خان ناسرا. مڵکەکانی کە پێشتر سەر بە ساروفرقان بو درا بە سارۆ بەگی برای و قشڵاق لە ئیسفەهان رووی دا.
