وشەی کەڵەگا Kalaga لە زمانی کوردی دا بۆ کەسێک بە کار دێ کە بیهەوێ لە رێگای بەکار هێنانی زۆر و تۆبزی خۆی بە سەر ئەویدی دا بسەپێنێ. ئەو کارەش پێی دەگوترێ کەڵەگایی یان کەڵەگایەتی. بە پێی رەواڵیش لە گەڵ کرداری "کردن" گەردان دەکرێ.لە هەنبانەبۆرینەدا دوو مانای بۆ نووسراوە؛
١- گایەک کە سواری چێل دەبێ بۆ ئاوس کردن
٢- برێتی لە مرۆی زۆری‌کەر
پێشگری کەڵ لە زۆر وشەی دیکەی زمانی کوردی‌دا هەیە کە سەرجەمیان بۆ بەیان و دەربڕینی بە هێزی لە توانایی دا وەک زاڵم، بەڕێزی لە هەڵسوکەوت و ئازایەتی، یان بەرزی لە باڵا دا بە کار دێن؛
کەڵ: نێرینەی گامێش، بەهێزترین گیانداری ماڵی لە کوردستان
کەڵە: گیایەکە وەک مڵۆزم لە سەر رەگی بڕکەی بێستان (خیار، تەماتە، شووتی و..) دەڕوێ و وشکی دەکا
کەڵەپیاو: پیاوی ئازا و بەڕێز و جوامێر
کەڵەژن: ژنی باڵا بەرز و بەڕێز - کەیخوداژن
کەڵەشڤان: شوانی زۆر کارامە
ئەو وشەیە هەروەها بە گۆڕانی پیتی "ک"ێی سەرەتا بە پیتی "ق" لە کۆمەڵێک وشە دا هەیە وەک؛ قەڵا، قەڵات و باڵەخانە(خانووی بەرزی چەند نهۆم)، قەڵاتە کردن و... دا هەیە کە سەرجەمیان ئاماژەن بە بەرزی و بڵیندی.
کەڵەگا لە بنەڕەت دا وشەیەکی سۆمەریە و هەر بەو شێوەیەش لە سەر خشتە نووسراوەکانی سۆمەری ئاستە کراوە. لە لایەن شارەزایانی ئەو زمانەشەوە بە پاتشای زۆر بە توانا و بە هێز مانا کراوەتەوە. هەرچی ناوی پاتشایە، لەو زمانەدا بە "گال" Gall تۆمار کراوە. وای بۆ دەچم کە "کەڵ" وەک پێشگری گەورەیی، بە هێزی، بەرزی و هەروەها وەک وەسف بۆ جوامێری و کارامەیی مرۆڤ لەو وشە و مانا سۆمەریەوە داکەوتبێ.
کەڵ وەک پێشگر بۆ پەسنی بەرزی و بەتوانایی تایبەت بە نێرینە نییە و بۆ مێوینەش بە کار دێ لێ بە پێی سروشت، هێزی باهۆ زیاتر لای نێرینەیە تا مێوینە.
