۸/۰۷/۱۴۰۲

شێرە و شێراو

 

شێرە، شێراو، یان شێرەی ئاوێ لوولەیەکە کە لەسەر لوولە یان دەفر و عەمباری ئاوێ قایم دەکرێ و بە هۆی پێچ یان برغوویەک گۆنگەی ئاوەکە دەبەسترێ یان دەکرێتەوە. لە باشوور ناوەکەیان ‏لە زمانی عەرەبی وەرگرتووە و بەلووعە یان حەنەفی پێ دەڵێن. لە باکووریش شموسلووخ یان ‏موسلوخ لە تورکی وەرگیراوە. لە ئێران فارسەکانیش "شیر" و "شیر آب"ی پێ دەڵێن و بەسەرهاتێکیان ‏بۆ ساز کردووە کە گۆیا بازرگانێک لە تاران یەکەم جار لە شێوەی سەری شێردا ئەوەی هاوردە کردووە ‏و بەو جۆرە ناوی "شیر آب"ی لەسەر داندراوە بەڵام ئەوە ڕاست نییە. وشە یان ناوی "شێرە" و ‏‏"شێرەی ئاو" لە ئۆستوورەی کۆنی کورد و ناوچەکە کە بە ئۆستوورەی ئاو بە ناوبانگە، وەرگیراوە. ‏ئۆستوورەکەش دەڵێ شێر بەری ئاوی لە ئاوەدانی گرتبوو و لاوێکی ئازا دەبوو بچێ بیکوژێ و ئاوەکە ئازاد بکا و بەم جۆرە خەڵکی شار لە تینوایەتی و قڕبوون ڕزگار بکا. لە بەیتی لاس و خەزاڵدا باوکی لاس ئەو کارە دەکا و بەوەش دەبێ بە پاڵەوانی گەلی خۆی. لاس لە سەر کەوڵی ئەو شێرە گوورا و بە پاڵەوانی لەدایک بوو. ئۆستوورەکە لەڕێی ئایینی میترایی‌یەوە پەلی بۆ ڕۆژئاواش هاویشت و لە شارەکاندا زۆر جار پەیکەری شێر بەرچاو دەکەوێ کە ئاو لە دەمیەوە قەڵبەزەی بەستووە و ئەوە ئاماژە بەو ئۆستوورەیەیە.




یەغدان

یەغدان یان یەخدان سندووقێکی بڕێک گەورەی لە دار و تەختەیە کە دوای هەڵبەستران، تەنەکەی گاڵوانیزەکراوی نەخشێندراو لەسەر دەدر‌ا. زۆر جار دیوی ژوورەوەشی ڕۆژنامە و کاغەزی لێدەدرا. لە هێندێک شوێن باوەڵیشی پێ دەگوترێ. یەغدان لە موکریان ئەو جلوبەرگە تازە و خاوێنانەی تێدا هەڵدەگیرا کە بۆ ڕۆژانی جێژن و شایی دەبەر دەکران. جاری وابوو بۆ بۆنخۆشی چەند ڕۆژێک شەمامەی تێدا دادەندرا یان پاییزان بەهێیەکیان تێداویشت. سندووقێکی هەر لەو گوێنە بەڵام بچووکتریش هەبوو کە پتر بۆ هەڵگرتنی کاغەز و ناسنامە و بەڵگە و شتی لەو بابەتە کەلکی لێ وەردەگیرا و ئەوە مجری"یان پێ دەگوت.

سەبارەت بە بنەمای وشەی یەغدان، ئەگەرچی یەغ لە زمانی تورکیدا واتای ڕۆن و چەورییە بەڵام یەغدان ناتوانێ وشەیەکی تورکی بێ. لانیکەم پاژی دووهەمی وشەکە کە لە پێکهێنانی زۆر وشەی وەک خوێدان، قەندان و..دا دەوری هەیە، پاشگری هەڵگرتن و پاراستنە و کوردییە. لە بواری بەکارهێنانیشدا یەغدان پێوەندیی بە ڕۆن و شتی لەو جۆرە نییە. هەروەها پێوەندی بە یەخ و سەهۆڵیشەوە نییە وەک هێندێک کەس پێیان وایە. یەغدان زیاتر جێگای هەڵگرتن و بە خاوێنی ڕاگرتنی جلوبەرگ و قوماشی خاوێن و تازەیە. بەو پێیە وشەکە دەبێ پێوەندی بە جلوبەرگ و پارچە و قوماش و پەڕۆ و شتی لەو بابەتە هەبێ. لەو پێوەندییەدا نیزیکترین وشە لە ناوەکە، ئاغەری یان ئاغارییە کە ئەویش بریتی لە کووتاڵ یان پارچەی لە هەوریشم یان لە خورییە و جلوبەرگی پیاوانە و ژنانەی لێ دەدروا. پێوشوێنی ئەم وشەیە لە پێکهاتەی یەغدان و لە پاژی یەکەمی وشەکەدا دەوری هەیە. ئاغاری لە پێکهێنانی وشەکەدا سواوە و بووە بە ئاغ و ئا لە سەرەتای وشەکەدا بووە بە یا یان یە. بەو پێیە ئاغاریدان بووە بە ئاغدان یان یەغدان و یەغدانیش ئەو سندووقەیە کە کووتاڵ و قوماشی بە نرخی لە پەشم و ئاوریشمی تێدا هەڵدەگیرێ. 






۷/۰۹/۱۴۰۲

پاییز

لێرە پاییز؛

وەک ئەو شەنگە ژنە دەچێ

بسکی بە مۆد هەڵدەپاچێ

چاوانی پڕ دەکا لە کل

تۆقی زێوین دەکاتە مل

جلی واڵا دەکاتە بەر

تاجی زێڕین دەخاتە سەر

زوڵفی بە مۆد دادەهێنێ

سەر بۆ تەمەن دانانوێنێ


لێرە پاییز؛

وەک ئەو شەنگە ژنە دەچێ

کە بە دوایین جبەی جوانی

بەگژ پیریی خۆیدا دەچێ




بابەتی نوێ:

سوججەی سوور

لە کوردستان جۆرێک ماری ڕەنگ سووری کاڵ یان ئاڵ هەیە کە ماری سجە، سوجە یان سوججەی سوور و هەروەها "شیلە" ماریشی پێ دەگوترێ. مارەکە بێ...