۱/۱۳/۱۳۹۲

سوهەیلا قادری: زۆرتر فکرەکانمان بەوە مەشغول بووە لە کارەکانمان‌دا لە هاورێ پیاوەکان نەمێنینەوە


avatar
دیدار لەگەڵ سوهەیلا قادری
ئامادەکردنی: تاهیر قاسمی
لەر ماڵپەری رۆژهەلات تایمز وەرگیراوە

رۆژهەڵات تایمز - دیمانە: لە چوارچێوەی ئەو دروشمانەی کە حیزبی دێموکراتی کوردستان بەر لە کۆنگرەی چواردەی خۆی بۆ پێکهێنانی گۆڕانکاری لە ناو حیزبەکەدا بەرزی کردبۆوە، بڕیاری دا تا لە رێگای میکانیزیمی هەڵاوارادنی پۆزەتیڤ، رێگا بۆ بەشداریی زیاتری ژنان لە بەڕیوەبەریی حیزبەکە دا خۆش بکا. ئەو میکانیزمەش کە بۆ یەکەم جار بوو لە ناو حیزبێکی کوردی دا سەبارەت بە ژنان هاتە ئاراوە، بوو بە هۆی ئەوە کە ژنان رێژەیەکی بەرچاو لە ئەندامانی کۆنگرەی چواردەی حیزبەکە پێک بێنن و دواتر هەر لە رێگای ئەو میکانیزمەوە ژمارەیەکی زیاتر لە ژنان بۆ رێبەرایەتیی حیزبەکە هەڵبژێردران.
بە مەبەستی تاتوێ کردنی ئاکامەکانی ئەو میکانیزمە و چاوخشاندن بە سەر کارنامەی تێکۆشانی ژنانی ناو رێبەریی حدک لە مەودای نێوان کۆنگرەی چواردەوە تا ئێستا، رۆژهەڵات تایمز کۆمەڵێک پرسیاری بەرەوڕووی ئەو ئەندامانەی رێبەریی کردەوە. ئەوەی خوارەوە وڵامەکانی سۆیلا قادری، ئەندامی جێگری کۆمیتەی ناوەندی و بەرپرسی یەکێتی ژنانی دێموکراتی کوردستانە.

لە کۆنگرەی چواردە دا لە رێگای پەیرەوکردنی ئیمتیازی هەڵاواردنی پۆزەتیڤ، ئێوە گروپێک لە ژنانی ناو حیزب توانیتان بچنە ناو کۆنگرەوە و دواتریش بەشێکتان بۆ کۆمیتەی ناوەندی هەڵبژێردران. ئێستا دوای تێپەڕبوونی نیزیک بە سێ ساڵ بەرهەمی ئەو ئیمتیازە چۆن هەڵدەسەنگێنی؟
سەبارەت بە میکانیزمى هەڵاواردنى پوزێتیڤ کە بۆ یەکەمجار بۆ کۆنگرەى 14 هاتە بەرباس، لە کۆنفرانسى پێشمەرگەکان دا نارەزایەتى خۆم لە پشتى تریبونەوە دەربرى. بەو هۆیەوە کە پێم وابوو بەو کارە توانایەکانى ژنان دەشاردرێنەوە و شایستە سالارى لە نێو ژناندا بوونى نابێ و بە هەر چونێک بێت چەند ژنێک دەبێ بچنە ریزى رێبەریەوە. بەڵام بە ئاوڕدانەوە لە فەرهەنگى کۆمەڵگاکەمان کە حیزبى ئێمەش هەڵقوڵاوى ئەو کۆمەڵگایەیە و بەردەوام سیستمى پیاوسالارى زاڵ بووە، هاتمە سەر ئەو قەناعەتە کە بۆ پڕ کردنەوەى ئەو بۆشاییە زۆرەى کە لە نێوان رادەی دەسەڵاتى پیاوان و چوونە پێشیان لە هەر بوارێک کە پێیان خۆش بووە، هەیە، دەبێ رێگایەک هەر بدوزرێتەوە. هەڵاواردنى پۆزێتیڤ، یەکێک لە رێگا هەرە پێشکەوەتووەکان بوو کە زۆربەى سیستمە دێموکراتى‌یەکانى دونیا کە دێموکراسى تێیان دا بەرقەرار بووە یا هەوڵی بۆ دەدەن، لەم میکانیزمە کەڵکیان وەرگرتوە و تا ئێستاش بەردەوامە. هەر بۆیە حیزبى دێموکراتیش بە دەکار کردنى ئەو میکانیزمە هەنگاوێکى بۆ هێنانە ریزى رێبەریى و کارى سیاسى بۆ ژنان هەڵێناوە کە من پێم وایە تا رادەیەک سەرکەوتوو بووە. بەڵام پێویستە فەرهەنگسازىی بۆ بکرێ کە لە داهاتوویەکى نە زۆر دووردا پێویستى بەم هەڵاواردنەش نەبێ و بەدەنەى حیزب بەو ئاستە گەیشتبن کە تا بەشدارى ژنان نەبێ، ئەو ئاستە لە سەرکەوتن و دێموکراسى کە ئامانجمانە، دابین نابێ. دیارە دەبێ لەو نیوەدا ژنانیش خۆیان پى بگەیەنن تا لەم رەوتە دوا نەکەون و دان بە تواناییەکانیان دابندرێ.

لەو ماوەیەدا ئێوە وەک ئەو گروپە لە ژنان تا چەند توانیتان کار بۆ چەسپاندنی زیاتری خواستەکانی ژنان لە ناو سەرکردایەتی حیزب دا بکەن؟
ئەوەندەى بۆمان کراوە کارمان بۆ بەرزکردنەوەى رۆڵى ژن لەم رێگەیەوە کە گرتومانەتە بەر، کردووە. ئەوەندەى ئاگاداریش بم لە دواى کۆنگرەى 14ى حیزبى دێموکراتى کوردستان دا هیندەی پرسى ژنان و گرنگى پێدان بە ڕاو و بۆچوونەکانیان دراوە تا ئێستاش لە مێژووی حیزبدا بێ وێنە بووە. ناشڵێم بە حەدى کافى گەیشتووە، بەڵام بە شاهیدیى زۆر کەس، پێشتر تەنانەت لە کۆبونەوەکانى کومیتەى ناوەندی دا پرسی ژنان یان هەر نەبۆتە باسى کۆبوونەوەکان یان زۆر بە دەگمەن بووە. بەڵام هەر دواى یەکەم پلینۆمى کومیتەى ناوەندی و لە تەقسیمى کاردا من ئەم جیاوازیەم لە نێوان کارى پێشنارکراو بۆ ژنان و پیاوان کە کادرى رێبەریى حیزبن نەبینى. دەکرێ بڵێم تا ئەو جێگایەى بۆمان کرابێ خواستى ژنانمان هێناوەتە بەرباس و پشتگیریمان لێ کردوە. تەنانەت ئەگەر زۆریش جێى نەگرتبێ، بۆتە باسى کۆبوونەوەکان تا بیرى لێ بکرێتەوە. دیارە لەمەوبەر لە رێبەریى حیزبدا تاک و تەرا نەبێ، ژنانێک نەبوون تا پرسى ژن بکەنە باسێک لە رێبەریى دا، تەبیعیشە کە تۆ رەنگت نەبوو، دەنگیشت نابى.

ئێوە وەک ئەو گروپە لە ژنان، تا چەند یەکگرتووییتان لە ناو دا بوو, ئایا وەک گروپ یان فراکسیۆنی ژنان لە کۆمیتەی ناوەندی دا کارتان کرد یان هەر یەک بە شێوەی تاک؟
دیارە ئێمە وەک گروپ یان فراکسیۆنێک کارمان نەکردوە و تا حەدێک بۆچوون و فکرەکانمان سەربەخۆ و جیاواز راگەیاندوە. دیارە ئەو یەک نەگرتوویەش دوو هۆى هەیە:
١- رێژەى ژنان لە رێبەرى دا کەم بووە و ئەو کەمەش کە بوون لە لاى یەک نەبوون کە بتوانن لەم بوارەدا ئاڵ و گۆڕى بیروڕا بکەن.
٢- یەکەم ئەزموونى ژنانیش بووە کە چەند کەسێک لە رێبەرى حیزبدا جێ بگرن و زۆرتر فکرەکانمان بەوە مەشغول بووە کە لە کارەکانمان و بەرپرسایەتێکانمان دا لە هاورێ پیاوەکانمان نەمێنینەوە.
بەڵام بە خۆشیەوە دواى ئەزمونى زیاتر لە دوو ساڵمان لەم ئۆرگانە بەرزەى حیزبدا وەک گروپى ژنانى نێو ریزى کومیتەى ناوەندیى دانیشتنێکى تایبەتیمان هەبى و بە یەک دەنگ و یەک قسە لەگەڵ کومیتەى ناوەندیى بدوێین و داواکاریەکانى خۆمان بە شێوەیەکى گەلاڵە کراو و لە چەند خاڵدا رابگەیەنین. هەروەها دەمانهەوێ بەردەوام بین و لە داهاتوودا کە ئەزموونى ژنان لەو بوارەوە زۆرتر دەبێ، تەبیعیە کە لە یەکەم ئەزموندا کە چەند ژن لەو ئاستەدا دەبیندرێ بەو شیوە فکرەکانیان کۆکراوە نەبى و ئەو چاوەروانیەش کە ژنان بە تایبەتى هەیانە بەراوردە نەکرێ. بە تێپەڕِینى زەمان و زیاتر چالاک بوونى ژنان و ڕۆڵ گێرانیان لە هەموو بوارەکانى ئەم خەباتەدا هەم ئەزموونە کۆکراوەکە زیاتر دەبێ، هەم دەکارکردنى ئەم ئەزموونەش بە بەرنامەتر دەبى.
ئەگەر ئەم بڕیارەى حیزبى دێموکرات سالانێکى زووتر درابا و بوارى بۆ ژنان خۆش کردبا، ژنى زۆر بە توانا لە ریزى ئەم حیزبەدا هەبوون کە رەنگە زۆریش سەرکەوتوو دەرکەوتبان.

پێتوایە تا چەند توانیتان تواناییەکانی ژنانی ناو حیزب پێشانی سەرکردایەتی و بەدەنە و بە گشتی خەڵک بدەن؟
ئەم پرسیارە هاوسەنگەران و هاوکارانمان دەتوانن وەڵامى بدەنەوە و قەزاوەتى لەسەر بکەن. ئێمە چ لە ئاستى رێبەریى و چ لە ئاستى کادر و پێشمەرگەدا ئەوەى بۆمان کرابێ کردوومانە. رازیى بوونیش شتێک نیە موتڵەق بى. بە بڕواى من وەک یەکەم ئەزموونى حیزب ئەوەى لە دەستمان هاتبێ کردوومانە و هەوڵى تەواویشى بۆ دەدەین کە ژنان لەو ئاستەدا سەرکەوتن بە دەست بێنن.

ئایا بەرنامەیەکتان بە دەستەوە بۆ ئەوەی رێژەی ژنان لە ناو سەرکردایەتی حیزبەکەتان لەوە زیاتر بکەن؟
زیاد کردنى رێژەى ژنان لە سەرکردایەتى دا گرنگ نی‌یە. چونکە چۆنیەتى گرنگە نەک چەندێتی. رەنگە بەشداریى کردنى ژنان لە کۆنگرەدا ئەو مەرجە ببەستێ کە ئایا رێژەى ژنان لە کومیتەى ناوەندیى دا زیاد بکرێ یا خێر، تەقویەت بکرێ لە بوارى توانایی‌و دەسەلات پێدان و فەرهەنگسازیى کە سەلاحیەتەکان وەک یەک دابەش بکرێن و ژنان لە ریزى پۆستى بریار بەدەست دابن و لە چارەنووسى سیاسى ئەو حیزبەدا ڕۆڵ بگێڕن.

جگە لە ناو سەرکردایەتی، لەو ماوەیەدا چیتان کرد بۆ ئەوەی رێژەی ژنانی ئەندام لە حیزبدا بەرز بێتەوە؟ تا چەند سەرکەوتوو بوون؟
بۆ جوابى ئەم پرسیارەت دەکرێ بڵێم لەو بوارەوە ئێمە هیچ بەرنامەیەکمان پێ نەبووە کە ئەم رێژەیە بەرز بکرێتەوە. بەڵام بە خۆشیەوە ژنان وەک ئەندام لە حیزبدا رێژەیان کەم نی‌یە. ئەوە کە تا چەند خۆیان ئامادە دەکەن بۆ وەها هەنگاوێکى گرنگ، ئەوە مەسەلەیە. گلەییەک بێ لە ژنان بە داخەوە کەمتر هەوڵى خۆ پى گەیاندن دەدن. ژنان دەبێ هەستى بڕوا بە خۆبوون لە خۆیاندا بە هێز بکەن و خۆ ڕابێنن کە رەنگە جارێک هەڵە لە کارەکانیان دا بکەن، ئەوە بۆ پیاوانیش دێتە پێش، گرینگ ئەوەیە بە ئیرادەى خۆت هەڵەکە راست بکەیتەوە.

وەک دوا پرسیار، بە سەرنجدان بە زاڵبوونی کولتوری پیاوسالاری لە ناو کۆمەڵگا و هەروەها لە ناو حیزبە کوردیەکان دا بە گشتی، سەرکردایەتی و بەدەنەی حیزبی ئێوە تا چەند ئێوەی وەرگرت و بۆ سەرکەوتن هاوکارتان بوون؟
حیزبى ئیمە زۆر دەمێکە دروشمى نەهێشتنى پیاوسالارى کردۆتە یەکیک لە دروشمە سەرەکیەکانى خۆی. دەکرێ بڵێم ئەو شێوە کە کارى بۆ کردووە کافى نییە و دەبێ هەموو کەلەبەرەکانى کۆمەڵگا پڕ بکاتەوە و قەناعەتیان پێ بێنێ.
لە سەرکردایەتى و لە بەدەنەى حیزبدا ئێمە ئەو هەستەمان کردووە کە ئەگەر ژنان قۆڵى هیمەت هەڵماڵین و نەترسن لە وەرگرتنى بەرپرسایەتى لە گەڵمانن و سەرکردایەتى حیزب ئەو کراوەییەیى تێدا بەدى هاتووە کە تا ژنان نەیەنە ریزى تیکۆشان و لە ریزى هەرە پێشەوەى ئەم خەباتە نەبن و لە سیاسەتگوزارى ئەو حیزبە دا بەشدار نەبن، وەک حیزبێکى ئەمڕۆیى و پێشکەوتنخواز سەیرى ناکرێ و لەگەڵ دروشمەکانى خۆى کە لە بەرنامەو پەیرەوى حیزبدا و لە هێڵە گشتىیەکاندا هاتووە یەک ناگرێتەوە. حیزبى ئیمەش دەبێ ئەو کەلێنە سیاسیە پڕ بکاتەوە..

۹/۱۱/۱۳۹۱

مستەفا شەڵماشی: ئێمە لە هەر تریبونێک بە قازانجی گەلەکەمان کەڵک وەردەگرین


avatar
دیمانە: تاهیر قاسمی
لە رۆژانی ١١ تا ١٣ی ژوئەنی ٢٠١٠، ئێوە وەک نوێنەری حیزبی دێموکراتی کوردستان بەشداریتان لە کۆبوونەوەی لیبراڵ ئەنترناشناڵ دا کرد. ئامانجتان لە پێوەندی لە گەڵ لیبراڵ ئەنترناشناڵ چییە؟
لیبڕاڵ ئینتەرناشناڵ تریبونێکی گەورەیە کە زیاتر لە 120 حیزبی دێموکڕات، لیبڕاڵ - دێموکڕات و لیبڕاڵی تێدا کۆ بووەتەوە لە سەرانسەری دنیا دا. لە باری بڵاوبونەوەی جوغڕافیایی دا، فیدڕاسیۆنێکە لە پانتاییەکی گەورەی دنیا دا هەیە. پێکهاتەی ئەو کۆبونەوەیەی ئێمە تێیدا بەشدار بوین، ئەوەی بە جوانی نیشان دەدا. چونکە هەر لە ئەفریقای جنوبییەوە تا ئەمریکای لاتین، نوێنەرایەتی حیزبە دێموکڕات و لیبڕاڵەکانی تێدا بو. ئێمە لە پێش دا وەک تێکۆشەرانی نەتەوەیی گەلی کورد و پاشانیش حیزبی دێموکڕاتی کوردستان، کاری هەرە گرنگمان لە دەرەوەی وڵات، ناساندنی مەسەلەی کورد، گەیاندنی هاواری ڕۆڵە ستەم لێکراوەکانی کورد بە دنیا و لە قاودانی جینایەتەکانی کۆماری ئیسلامی و دوژمنانی دیکەی گەلی کوردە. ئەوە شتێکی ئاسایی‌یە کە بەدوای تریبونی گەورە دا بگەڕێین بۆ گەیاندنی دەنگی خۆمان. لیبڕاڵ ئینتەرناشناڵ تریبونێکی گەورەیە کە ئێمە هەوڵمان دا کەڵکی لێ وەرگرین و لەو هەنگاوەشمان سەرکەوتوو بوین. جگە لەوەش وەک حیزبێکی دێموکڕات پێویستە لە گەڵ حیزبە دێموکڕاتەکانی دنیا پەیوەندیمان هەبێ.

بە گشتی ئاستی پێوەندیی حیزبی دێموکراتی کوردستان لە گەڵ حیزبە لیبراڵ و دێموکراتەکانی دنیا چۆنە؟
لە دوای کۆنگرەی 14 ەوە، ئێمە هەوڵمان داوە پەیوەندییەکانمان، لە چوارچێوەی بلۆک‌بەندی بەرتەسک بێنینە دەرێ و بەرفرەوانی بکەینەوە. یەکەم گروهی سیاسی کە دەبو زۆرتر کاری لە سەر بکەین، حیزب و ڕێکخراوە دێموکڕات و لیبڕاڵەکان بوون کە پێمان وابو لە ڕابردوودا تا ڕادەیەک پشت گوێمان خستبوون. دیارە ئێمە مەیدانی پەیوەندی گرتنمان زۆر فراوانتر کردوەتەوە و بۆخۆتان دەزانن، ئێستا حیزبی ئێمە یەکێک لە حیزبە هەرە چالاکەکانی کوردستانە لە باری دیپڵۆماسی و پەیوەندییە نێونەتەوەییەکان دا. هەر وەک لە پرسیاری پێشووتر دا ئیشاڕەم پێ کرد، ئێمە لە هەر تریبونێکی بە کەڵک بە قازانجی گەلەکەمان کەڵک وەردەگرین. بە ڕەسمی داوەت کرانمان بۆ کۆبونەوەی لیبڕاڵ ئینتەرناشناڵ نیشان دەدا کە توانیومانە لەو بوارە دا کار بکەین. ئاستی پەیوەندیشمان دیارە زۆرتر لە چوارچێوەی کەڵک وەرگرتن لە دەرفەت و بە کارهێنانی تریبونەکانە. لەو بارەشەوە ڕۆژ بە ڕۆژ زیاتر دەچینە پێش. هەرچەند تا لابیگەرییەکی پڕ بە پێستی مەسەلەی کورد جارێ زۆرمان ماوە.

ئەو پێوەندیانە بۆ سەردەمی حیزبی دێموکراتی یەکگرتوو دەگەڕێنەوە یان دوای لەتبوونەکە ئێوە وەک حیزبی دێموکراتی کوردستان توانیوتانە پەرەی پێ بدەن؟
دیارە پەیوەندی گرتن لە گەڵ ئەحزابی دێموکڕات و لیبڕاڵ هەمیشە هەبووە. خۆ لە هێندێک وەڵات، بۆ وێنە وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، تەنیا حیزبی دێموکڕات و محافزەکار تێکۆشانیان هەیە. هەمیشەش حیزبی دێموکڕات لە گەڵ حیزبەکانی ئەو وڵاتانە پەیوەندی گرتووە. جگە لەوەش لە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لە گەڵ بزوتنەوەکانی ڕزگاریخوازی وەک فەلەستین و هی‌تر، زۆرتر لە ڕێگای حیزب و ڕێکخراوە دێموکڕاتەکانەوە پەیوەندی هەبووە. کەوابو پێش لەتبونیش پەیوەندی هەبووە. بەڵام دوای لەتبون ئێمە بە گشتی، نەک تەنیا لەم بوارە دا، بەڵکو لە هەموو بواری پەیوەندییەکان دا، لە جاران چالاکتر بوین و پەیوەندییەکانمان بەرفرەوانتر کردووە. بەتایبەت ئەوەندەی ئەمن ئاگادار بم ئەوە یەکەمجارە کە ئێمە بۆ کۆبونەوەیەکی ئاوا گرنگی حیزب و ڕێکخراوە دێموکڕات و لیبڕاڵەکان بانگهێشت دەکرێین.

نیزیک بوونەوە لە حیزبە لیبراڵەکان بە گشتی چ قازانجێکی بۆ حیزبی دێموکراتی کوردستان و بۆ کورد بە گشتی هەیە؟
حیزبە دێموکڕات و لیبڕاڵەکان ئەمڕۆ لە دنیادا ڕۆڵێکی زۆر گرنگ دەگێڕن. لە زۆر وڵات دا دەوڵەتیان بە دەستەوەیە یا لە دەوڵەت دا بەشدارن. لە ئەمریکا هەر ئێستا دەوڵەتیان بە دەستەوەیە. لە ئوروپا لە زۆر وڵات دا لە دەوڵەت دا بە شدارن یا دەوڵەتیان بە دەستەوەیە. هەر ئەمساڵ لە وڵاتانی گرنگی وەک بەریتانیا و هولەند براوەی هەڵبژاردنەکان بوون و سەرگەرمی پێکهێنانی دەوڵەتن. ئێمە چ وەک کورد و چ وەک حیزبی دێموکڕات پیویستە بە قازانجی گەل و وڵاتەکەمان ئەو لایەنانە لە سەر مەسەلەکانی پەیوەندیدار بە ماف و ئازادیەکانمان، ئاگادار بکەینەوە و هەوڵ بدەین سەرنجی ئەوان بۆ لای مافە ڕەواکانمان ڕاکێشین. هەروەها پێویستە ئاگاداریان بکەینەوە لە سەر ئەو پێشێلکاریانەی لە لایەن ڕژیمە دیکتاتۆر و سەرەڕۆکانەوە لە بواری مافی مرۆف لە وەڵاتەکەمان دا ڕوو دەدەن. ئەو حیزب و ڕێکخراوانە شوێندانەرن لە دیاری کردنی سیاسەتە نێونەتەوەییەکان و پێویستە ئێمە کارێکی وا بکەین کە لە هەڵوێستەکانیان دا و لە داڕشتنی سیاسەتی نێونەتەوەیی‌یان دا گەلی کورد و پرسە رەواکەیان لە بیر نەچێ. بێگومان پەیوەندی لە گەڵ ئەوانە بۆ ڕاکێشانی سەرنجی دنیا بەرەو مەسەلەکانمان و بۆ بەدەست هێنانی هەرچی زۆرتری پشتیوانی نێونەتەوەیی کەڵکی زۆرە. هەم بۆ گەلەکەمان و هەمیش بۆ حیزبەکەمان.

باشە دوایین کۆبوونەوەی لیبراڵ ئەنترناشناڵ تا چەند و چۆن باسی پرسی کوردی بە گشتی کرد؟
یەکێک لە پانێل گێڕەکان واتە "خانمی سخاکە" لە باسەکەی خۆی دا بە تایبەتی هەڵوەستەی لە سەر مەسەلەی کورد بە گشتی، ڕوژهەڵاتی کوردستان و ئێران بە تایبەتی کرد. هەروەها کاتێک لە نێو باسەکان دا ئێمە وەک هەیئەتی حیزبی دێموکڕاتی کوردستان باسی مەسەلەی کورد بە گشتی و مەسەلەی مافی مرۆڤ و پێشێلکارییەکانی ڕژیمی ئێرانمان بە تایبەتی کرد و ئەو پرسیارەمان لە بەردەم کۆبونەوەی لیبڕاڵ ئینتەرناشناڵ دانا کە ئەوان لە مەسەلەی یارمەتیدان بە گەشەی دێموکڕاسی و لە دژی ڕژیمە دیکتاتۆرەکان و پێشێلکارەکانی مافی مرۆڤ دا چ بەرنامەیەکیان هەیە، باسێکی درێژ لە سەر ئێران و کوردستان هاتە ئاراوە و تەنانەت سەرۆکی لیبڕاڵ ئینتەرناشناڵ ئاغای "فان باڵن" بۆخۆیشی زۆر بە باشی باسی کرد و بە ئەرکی لیبڕاڵ ئینتەر ناشناڵی دانا کە لەو بوارانە دا یارمەتیدەر بن. جگە لەوە، لە میانەی ئەو کۆبونەوەیەدا ئێمە لە گە ڵ زیاتر لە 20 هەیئەت دیدارمان کرد و کۆمەڵێک زانیاریمان لە سەر گەلی کورد و مافی مرۆڤ لە کوردستان و ئێران دا پێشکەش کردن کە بە شێوەی بەستەیەکی زانیاری بە زمانی ئینگلیزی ئامادەمان کردبو. بە بڕوای من تا ڕاددەیەکی باش توانرا بە قازانجی گەلی کورد لەو کۆبونەوەیە کەڵک وەربگیرێ. بۆ حیزبی دێموکراتی کوردستانیش مەیدانێکی تازەی کاری دیپڵۆماسی کرایەوە.

لە بابەت پرسی کوردی رۆژهەڵات و بە تایبەت زەبروزەنگ و قەڵاچۆی کۆماری ئیسلامی لە سەر ئەو نەتەوەیە، ئایا کۆبوونەوەی لیبراڵ ئەنترناشناڵ شتێکی لە بەرنامەدا هەبوو؟ 
هەر وەک ئیشارەم پێکرد باسی یەکێک لە پانێلگێڕەکان "خانمی سخاکە"بە شێوەیەکی سەرەکی لە سەر مەسەلەی مافی مرۆڤ لە کوردستان و ئێران و پێشێلکارییەکانی کۆماری ئیسلامی لەو بارەیەوە بو. ناوبراو وەک ئەندامی پاڕلەمانی ئوروپا کار لە سەر پەروەندەی مافی مروڤ لە کوردستان و ئێران دەکا و زۆر زانیاری باشیشی هەبو. لە کۆبونەوەکە دا بە درێژی باسی زیندانییەکان، ئیعدامەکان و پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ لە کوردستان و ئێران کرا. جگە لە پانێلەکە ئێمە بە جیا لە گەڵ هەر هەیئەتێک کە دانیشتین، کۆمەڵێک زانیاریمان لەو بارەوە بە شێوەی دۆکومێنت پێشکەش کرد. ئەوانیش پێشوازییەکی باشیان کرد و قەرار درا لەمەودوا پەیوەندی زۆرتر و چڕترمان هەبێ. هەروەها بە دەعوەت کردنی ئێمە و گونجاندنی ئەو باسە لە بەرنامەی کار دا، دەکرێ بڵێین تا ڕاددەیەکی باش گرنگی بەو مەسەلەیە درابو.

بە سەرنجدان بە جۆری پێوەندیەکانی تا ئیستای حدک و بە گشتی حیزبە کوردیەکان کە زیاتر لە پێوەندی لە گەڵ سوسیال دێموکراتەکان دا چر ببۆوە، نیزیک بوونەوەتان لە حیزبە لیبراڵ و دێموکراتەکان زیاتر لە راستای لابیگەری دایە یان گۆڕانە لە سیاسەتەکانی حیزبەکەتاندا؟
ئەو هەوڵانە هەروەک باسم کرد لە چوارچێوەی بەرفراوان کردنەوەی لابیگەری و چڕ کردنەوەی کاری دیپڵۆماسی دایە و هیچ پەیوەندی بە گۆڕانی سیاسییەوە نییە. ڕەنگە کرانەوەی ئێمە لە دوای کۆنگرەی چواردەشەوە لە سەر هاسانتر پەیوەندی گرتن شوێندانەر بووبێ. بەڵام ئەوە بە هیچ شێوەیەک بە مانای وەرچەرخانێک نییە لە سیاسەت دا، بەڵکو گۆڕانێکە لە شێوەی کاری دیپڵۆماسی دا. ئێستاش ڕاگرتن و پەرەپێدانی پەیوەندی لە گەڵ سۆسیال دێموکڕاتەکان بۆ ئێمە ئەولەوییەتی هەیە و ئەوان لە خۆمان بە نیزیکتر دەزانین. ئامادەشین بۆ کاری هاوبەش لە گەڵ ئەوان زۆرتر بچینە پێش و گرنگی زۆرتریان پێ بدەین. بەڵام ئەوە بەو مانایە نییە کە ئێمە تەنیا لە گەڵ سۆسیال دێموکڕاتەکان پەیوەندی دەگرین و لە تریبونەکانی دیکە کەڵک وەرناگرین. لە دنیادا سەردەمی بلۆک‌بەندی کۆتایی هاتووە و سۆسیال دێموکڕاتەکان بۆخۆشیان بە سەر ئەو قۆناغە دا تێپەڕیون. لە زۆر وڵات دا سۆسیال دێموکڕاتەکان لە گەڵ دێموکڕاتەکان و لیبڕاڵەکان دا هاوکاریان هەیە و لە دەوڵەت دا ئیئتیلافیان پێک هێناوە. هەروەها لە دنیای پێشکەوتوو دا باسی بایکۆت لە گوڕێ دا نییە. پەیوەندی لە گەڵ هەر هێزێک باشە بەو مەرجەی دژت نەبێ. بۆ پەیوەندی مەرج نییە هێزێک دەقاو دەق وەک تۆ بیر بکاتەوە. هەر بۆیە حیزب و ڕێکخراوە سۆسیال دێموکڕاتەکان و دێموکڕات و لیبڕالەکان هەر چەند ڕەقیبی یەکتریشن لە سیاسەت دا، بەڵام دژی یەکتر نین و پێکەوە پەیوەندی و جاری واشە هاوکاریان هەیە. ئێمەش دەکرێ لە گەڵ هەردووک لایان پەیوەندیمان هەبێ. جا لە گە ڵ یەکیان کەمتر و لە گەڵ ئەوی دیکە زۆرتر.

بە سپاس لەوە کە کاتی خۆتان بۆ وڵامدانەوە بە پرسیارەکانم تەرخان کرد، من پرسیارێکم نەماوە، ئەگەر ئێوە شتێکی زیاترتان هەیە لەم بارەوە، تکایە بیفەرموون
هیوادارم ئەو هەوڵانەی دەیدەین ڕۆژێک ببنە هۆی بە دەستهێنانی پشتیوانییەکی باش بۆ گەلەکەمان و هەروەها بتوانین لە داهاتو دا ئەو پەیوەندیانە بکەینە پەیوەندی نێوان بەرەی کوردستانی و ئەو هێزانە. چونکە شک لەوە دا نییە کە ئەگەر بە یەکدەنگی بەرەو مەیدانی دیپڵۆماسی بڕۆین، زۆر باشتر گوێمان لێ دەگرن و بە پیرمانەوە دێن. ئێمەش وەک حدک ئامادەین لە حاڵەتی یەکگرتنێکی کوردستانی دا پەیوەندییە کانمان بۆ ناساندنی ئەو یەکگرتنە بەکار بێنین.

۷/۰۲/۱۳۹۱

ئەحمەد عەزیزی: حدک خەریکە شانسێکی باشی مێژویی لە دەست بدا

دیمانە: تاهیر قاسمی
چوار ساڵ، دەرفەتێکی کەم نەبوو تا وڵامی ئەو پرسیارانە بدەنەوە. بۆچی هێشتا بێ وڵامن؟
هۆکاری ئەوەی کە حدک ئێستاش هەروا لە بەردەم ئەم پرسیارانە دایە دەگەرێتەوە بۆ ئەوەی کە حیزب رەوتی ریفورم و گۆران لە خۆیدا کە لە باسەکانی بەر لە کۆنگرەی ١٤، بە تایبەت بە گرتنەبەری روانگەیەکی نوێی فکری و سیاسی و ریفورم لە سیستمی رێکخراوەیی خۆیی، کە تا رادەیەکی زۆر لە بەرنامە و پێرەوی نوێی پەسەنکراوی کۆنگرەی ١٤ دا هاتە ئاراوە، بە لارێدا برد. رێبەری دوای کۆنگرە ئەو رەوتەی بە لایەکدا هیدایەت کرد کە لە راستای ئەو رێبازە دا نەبوو کە کۆنگرە دیاری کردبوو. ئەمە هەڵەیەکی گەورە بوو کە رێبەری حیزب لەم ماوەدا کردی و حیزبی لە کەڵکوەرگرتن لەو دەرفەتە کە بۆی هاتە پێش، بیبەش کرد. لەم ماوەدا رێبازی سیاسی حیزب بە شێوەیەکی سیستماتیک لە سەر بنەمای فکرێکی تاریفکراو و ستراتیژی نێو بەرنامەی حیزب بەرێوە نەچووە، بەلکوو لە گۆڕ بۆچوونی تایبەتی بەشێک لە رێبەری بە تایبەت وتەبیژی حیزبەوە بووە.
بە گشتی بارودوخی حیزب ئەگەر لە ئاست لایەنەکانی دیکەی نێو بزووتنەوەی کورد دا بەراورد بکەین، ئاسایی دێتە بەرچاو. بەلام ئەگەر لە گۆر پەیامی ئەم حیزبە بۆ مۆدێرنیزەکردنی خۆی و بەرزکردنەوەی بیری نەتەوەیی هەڵقوڵاوی کۆنگرە ١٤ ەوە چاو لێبکەین، نادیاری و دوو ئالیەک لە بنەمای فکری و سیاسەتی حیزب دا دەبینین. ئەم دوو ئالییە لە نێوان رێبازی کۆنگرەی ١٤ و ئەو ریبازەی ئەم چەند ساڵەی دوایی رێبەری بەرێوەی بردووە لە ئاست رێبازی فکری حیزبی سەبارەت بە پرسی چارەسەری نەتەوەیی کورد خۆ دەنوێنێ.
حدک لە بەردەم تاقیکاریەکی دیکە دایە، ئەویش کۆنگرەی ١٥ یە. پرسیاری سەرەکی ئەوەیە کە ئەو رەوتەی بۆ گۆران لە کۆنگرەی ١٤ دا هاتە ئاراوە چی بەسەر دێ؟
بنەمای تێوریکی ئەو گۆرانەی باسی دەکەی کە لە ستراتێژی سیاسی بەرنامە نوێی پەسەندکراوی کۆنگرەی ١٤ دا هاتووە، چییە؟
جەوهەری ئەو گۆڕانە بریتی بوو لە گرتنەبەری روانگەیەکی نوێ لە راستای بیری نەتەوەیی و زەقکردنەوەی پێناسەی نەتەوەیی بوونی بزوتنەوەی رزگاریخوازی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان دا. بنەمای تێوریکی ئەم بیرە لە راستای گۆران لە روانگە (پەرسپێکتیڤ) ی حیزب لە ئاست چارەسەرکردنی پرسی کورد لە ئێران دا بوو. تیروانینی سیاسی کورد هەتا ئێستا لە لایەن پارتە سیاسیەکانەوە بریتی بووە لە گەران بە دوای چارەی پرسی کورد لە ناوەندی وڵات و لە یاسای بنەرەتی ئێران دا. ئەم تێروانینە لە کۆنەوە پێناسەی خۆی لە ئایدۆلۆژی و روانگەی سیاسی سەر بە نەتەوەی دەسەڵاتدارەوە وەرگرتوە. بنەمای فکری ئەم روانگەیە دەگەرێتەوە بۆ ئەوە کە هیچ یەک لە ئایدۆلۆژیەکانی نەتەوەی فەرمانرەوا بە لایەنی چەپ و راستیەوە نە تەنیا لە نیو حاکمییەت دا بەلکو لە نێو ئۆپۆزیسیونی حاکمییەتیش دا بەردەوام لە هەوڵی ئەوە دابووە کە بزوتنەوەی نەتەوەیی بە تایبەت بزوتنەوەی کورد کە لە نەتەوەکانی دیکە چالاکتر بووە، لە چوارچێوەی چارەسەریەکی نێوخۆیی کە هێژمونی نەتەوەی فەرمانرەوا نەخاتە مەترسیەوە، رابگرێ. سیاسەتی کورد بە داخەوە هەتا ئێستاش کاریگەری ئەم روانگە فکری و سیاسییەی نەتەوەی دەسەڵاتداری بە سەردا زاڵە.
ئەوەی لە سەروبەندی کۆنگرە دا هاتە ئاراوەو تا رادەیەک لە نێو بەرنامەی نوێی حیزب دا جێگیر بوو، ئاراستەیەکی گرتە بەر کە دەیویست حدک بە نیسبەتی خۆی ماڵاوایی لەم روانگە داسەپاوە بەسەر سیاسەتی کورد دا بکا. بنەمای فکری ئەم روانگە نوێیە ئەوە بوو کە لە باتی ئەوەی ئێمە هەوڵمان ئەوە بێ نەتەوەی باندەست رازی بکەین و لە تاران بۆ چارەی پرسی کورد بگەرێین، پێویستە روو لە خەلکی خۆمان بکەین و بە پێکهێنانی دەسەڵاتی سیاسی نەتەوەیی لە کوردستان دا چارەی پرسی کورد کە پرسی دەسەڵاتێکی نەتەوەییە، بکەین. ئەم دەسەڵاتە کوردیەش لە فورمی کۆماری کوردستان لە بەرنامەدا تاریفکراوە. ئەمە سەرەتایەکی باش بوو بۆ دەرباز بوون لەو سیاسەتە ناسەرکەوتووەی کە هەتا ئێستا بە سەر سیاسەتی پارتە سیاسیەکانی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان دا زاڵ بووە. ئەمە دەرفەتێکی مێژویی بوو بۆ حدک. حیزب شانسی ئەوەی هەبوو کە ئەم دەرفەتە بە باشی بقۆزێتەوە. گرینگی ئەم دەرفەتە مێژوییە لە کۆنگرەدا ئاماژەی پێکرا.
ئەم روانگە نوێیە لە کام بەشی بەرنامەی پەسەندکراوی کۆنگرەی ١٤ دا هاتووە؟
لە پێشەکی بەرنامەدا تا رادەیەکی زۆر بە شەفافی باس لەم روانگە نوێیە کراوە. لەوێدا باس لە هۆکاری ئەوەی کە بۆ کورد نەیتوانی دەوڵەتی خۆی لە کاتی دروستبوونی دەولەت - نەتەوە لە سەرەتای سەدەی زایینی رابردوو لە ناوچەکەدا دابمەزرێنی. هەروەها باس لە رێبازی حیزب لە سەر بنەمای بیری نەتەوەیی ژ.ک. کە حدک‌ی لە سەر دامەزرا، کراوە. ئەم روانگە نەتەوەیی‌یە کراوەتە هەوێنی دارشتنەوەی ناوەرۆکی بەرنامەی نوێی حیزب و هەڵگرتنی دروشمی خەبات بۆ دامەزرانی دەسەڵاتی کورد لە فۆرمی کوماری لە رۆژهەڵاتی کوردستان وەک ستراتیژی حیزب. لە کۆنگرەی چواردەی حیزب دا هەرچەند سەروگوێلاکی ئەو گەڵاڵەیان شکاند کە پێشتر لە لایەن هەیئەتی دەرەوەی وڵات نوسرابوو بەلام بەو حاڵەش بەشێکی زۆر لەم روانگە نوێیەی گرتۆتە خۆ و لە بەراورد لە گەل بەرنامەی رابردوو جیاوازیەکی جەوهەری تێدایە. ئەمە لە راستیدا سەرەتایەکی باش بوو بۆ ماڵئاوایی لە فکری خۆبەستنەوە بە ناوەند و گرتنەبەری رەوتێکی فورمولە کراو لە ناسیونالیزمی کورد.
ئەوەی ئێوە لە کۆنگرەدا هەوڵتان بۆ دا هەمووی پەسەند نەکرا. لە راستی دا ئەوەی پەسەند کرا موتوربەی دوو گوتاری تا رادەیەک لێک جیاواز بوو. دەکرێ بلێی ئەو بەش یا بەشانە کە پەسەند نەکران کامانە بوون؟
لە گەڵاڵەی پێشنیاری یەکەمی بەرنامە و پێرەو کە لە لایەن هەیئەتی دەرەوەی وڵات ئامادەکرابوو مەسەلەی فیدراڵی وەک دروشمی ستراتیژی حیزبی تێدا نەبوو. لە باسی پێوەند بە نەتەوەکانی دیکە و ئێرانی داهاتوو دا باس لە کۆمەڵێک مەرج و بنەما کرابوو. مەبەست ئەوە بوو کە ئەگەر قەرار بێ نەتەوەکانی ئێستای نێو جۆگرافیای ئێران لە فکری پێکهێنانی سیستمێکی هاوبەشدا بن، ئەو سیستمە نابێ بۆ کورد بە زۆرەملی بێ، بەلکو دەبێ لە سەر بنەمای دڵخوازو بە رەئی ریفراندۆم لە کوردستان دا سەربگرێ. هەربۆیەش باس لەو سیستمە گەرەکە بە ئاوەڵەیی بمێنێتەوە بۆ ئەوەی کورد دەستی ئاوەڵە بێ لە مامەڵەی سیاسی لە گەڵ لایەنەکانی پێوەندیدار و بۆ هەر بریارێک کە بۆ خۆی لە سەر چارەنوسی خۆی دەیدا. مەبەستی سەرەکی ئەوە بوو ئێمە کە نازانین وەزعی داهاتوی ئێران چی لێ دێت هەر بۆیە نابێ لە ئێستاوە خۆمان بە جۆرێک بەو سیستمانەوە ببەستینەوە کە ئەگەری ئەوەی هەیە لە دوا رۆژدا لە بەرژەوەندی کورد نەبن. فکرەکە ئەو بوو کە ئێمە هەر لە ئێستاوە نوسخە لەباتی خەڵک بۆ کورد نەپێچینەوە و رێبازی سیاسەتی کورد لەو وابەستەگیە بە خۆدموختاری و فیدرالی رزگار بکەین.
سیستمەکانی کۆماری بە تایبەت لە وڵاتانی رۆژهەڵات کارنامەیەکی درەوشاوەیان نییە. زۆر جار سیستمی وڵاتانێک هەبوون کە کۆماریش بوون بەڵام دەستێکی باڵایان لە چەوساندنەوەی گەلانی خۆیان هەبووە وەک کۆماری تورکیە، وەک کۆماری عێراق و... پێت وا نییە سەردەمی بەڕێوەبەریی بە شێوەی کۆماری بەسەر چووە یان لانیکەم خەڵک بە جۆرێک لە دەسەڵاتێک بەو ناوە بێزارن؟
سیستمی کۆماری لە خۆیدا بە مانای دووربوون لە ستەم و چەوسانەوە نییە. سیستمی کۆماری لە بەرانبەر ئەو سیستمانەدا پێناسە وەردەگرێ کە لە سەر مەبنای ئیرسی، بنەماڵەیی وەک پاشایەتی، عەشیرەتی یان نوینەرایەتی خۆدا لە سەر ئەرز دامەزراون. بوونی کۆمار بە مانای دوور بوون لە ستەم و چەوسانەوە نییە. گرینگ ئەوەیە کۆمارێک کە دەلالەت لە سیستمی خەلک دەکا، کێن و ئەوانەی کە لە لایەن خەڵکەوە هەڵبژێردراون، چۆن ئەو سیستمە ئیدارە دەکەن. هەروەک کەلکوەرگرتن لە دیموکراسی وەک فورم بۆ بەرێوەبردنی دەسەڵاتی سیاسی بە مانای دیموکراتبوونی ئەو سیستمە لە دنیای بە کردەوەدا نییە. لە سیستمێکی بە فۆرم دیموکراتیشدا وەک تورکیە هەیە کە کەماسیەکی زۆری لە بواری ناوەرۆکی دیموکراسیەوە هەیە. بەلام هەر تورکیە کە سیستمی کۆماری هەیە جیا دەکرێتەوە لە گەل سیستمی ناکۆماری وەک پاشایەتی ئوردون یان سیستمی خەلیفەیی ژمارەیەک لە وڵاتانی کەنداو. لە دیاریکردنی سیستمی دەسەڵاتی کۆماری لە تورکیە دا خەڵک ئەگەر بە نوقسانیس بێ، بەشدارن. بەلام لە هی ولاتە خەلیفەنشینەکان و ئۆردۆندا بە کردەوە ئەوە جەماوەر واتە خەلک نین کە حکومەت دەکەن بەلکو بنەمالەی خەلیفە و پاشان کە پێناسەی سیستمەکەن.
لە سیستمێکی سیاسیدا تەنیا خودی ناوەکە گرینگ نییە بەلکو پێناسە و ناوەرۆکی ئەو ناوە و ئەوە کە لە دنیای واقیعی دا چی دەکا، گرینگە. لە بەرنامەی حدک دا بە روونی تاریفی ئەو دەسەڵاتە بە ناوی کۆماری کوردستان کراوە. لایەنێکی دیکەی پوزیتیڤ ئەوەیە کە ئێمە رابردویەکی باشمان لەو ناوە هەیە. جگە لەمە بوونی ئەو ناوە ستاتۆی کورد لە باری زیهنیەوە بەرەو دەسەڵاتێکی سەربەخۆ کە ئامانجی نهایی ناسیونالیسمی کوردە، بەرز دەکاتەوە.
کەسانێک ئامانجی دامەزراندن یان لە راستیدا دامەزراندنەوەی کۆماری کوردستان موتەهەم دەکەن بە لاسایی کردنەوە لە ئەزموونی شکستخواردووی کۆمارەکانی سەر بە یەکێتی سۆڤیەتی پێشوو. وڵامت بۆ ئەو رەخنەیە چییە؟
بە بروای من تێکشکانی سۆڤیەتی پێشوو پێوەندیەکی ئەوتۆی بە کەڵکوەرگرتن لە سیستمی کۆماری یان بوونی کۆمارەکان لە سیستمی سۆڤیەت نەبوو. بە پێچەوانەوە یەکێک لە ئەزمونە ئەرێنیەکانی سۆڤیەتی پێشوو هەبوونی سیستمی کۆمارەکان بوو. هەبوونی ئەم سیستمە کۆماریە بەستێنێکی لەبار بوو بۆ ئەوەی کە کۆمارەکان هەر لە یەکەم ساڵەکانی داڕمانی سۆڤیەتدا بە سانایی سەربەخۆیی خۆیان بە دەست بهێنن. ئەو کۆمارانە تا رادەیەکی زۆر ستاتۆی نەتەوەیی یان بە واتایەکی دیکە سەربەخۆیی خۆیان لە ژێر ناوی کۆماریدا هەبوو. نمونەی بە پێچەوانەکەی یوگۆسلاوی پێشوو لە بالکان بوو کە سیستیمی کۆماری لە ئاستی سەراسەریدا هەبوو بەلام لە ئاستی نەتەوەکاندا وەک سۆڤیەت نەبوو. یەکێک لە هۆکارەکانی ئەوەی کە لێکجیابوونەوە و سەربەخۆیی نەتەوەکان لە بالکان ماوەیەکی نیزیک بە پانزدە ساڵەی کێشاو کارەساتی شەرێکی خۆێناوی لێکەوتەوە، دەگەرێتەوە بۆ ئەوەی کە ئەم نەتەوانە پێشتر نە لە نێوەرۆک و نە لە فورمدا ئەو سیستمە کۆماریانەیان نەبو کە لە نێو سۆڤیەت دا هەبوو. واتە ستاتۆی سەربەخۆیان بەناوی کۆماری لە ئاستی نەتەوە جیاوازەکاندا نەبوو وەک ئەوەی کۆمارەکانی سۆڤیەت بوویان. لایەنی نەرینی سیستمی کۆماری لە سۆڤیەتی پێشوو ئەوە بوو کە دیکتاتوری حیزبی واتە تاقە حیزبێکی ئایدۆلۆژیک بە بێ کاریگەری و دەخالەتی راستەوخۆی خەلک لە کۆمارەکان دا بەرێوە دەچوو. بە کورتی گرفتەکە لە بوونی کۆمارەکان و سیستمی کۆماریدا نەبوو بەلکو لە جەوهەری ئایدۆلۆژی حیزبی حاکم و سیستمی بەرێوەبەری لە مسکۆوە سەرچاوەی دەگرت.
بە سەرنجدان بە گونجاندنی ستراتژیی دامەزراندنی "کۆماری کوردستان"، ئایا حیزبی دێموکراتی کوردستان لە ریزی حیزبە کۆماریخوازەکانی دنیادا پۆلێن دەکرێ یان نا هەڵبژاردنی ئەو ناوە تەنیا بە هۆی نۆستالۆژیی کۆماری ١٩٤٦ی کوردستانە؟
حیزبە سیاسیەکانی دنیا دەتواندرێ بە شێوە و لە سەر بنەمای جۆربەجۆر پۆلێن و دابەش بکرێن. زۆر لە حیزبە سیاسیەکانی دنیا نە کۆماریخواز نە سەڵتەنەتخواز یان شتی لەو بابەتەن. باسی کۆماریی بوون یان نەبوونی حیزبێک کاتێک دێتە ئاراوە کە لەو ولاتەی حیزبەکە تێیدا چالاکی هەیە باسێکی ئاکتیڤ لە سەر سیستمی کۆماری یان ئاڵترناتیڤی دیکە لە بەرنبەریدا لە ئارا دا بێ. لەو کۆمەلگایەدا رەنگبێ بۆ خەڵک و دنیای دەرەوە گرینگ بێ بزاندرێ کام حیزبە کۆماریخۆاز و کامە لە دژیەتی. بۆیە سرفی هەڵگرتنی ئەم دروشمە لە لایەن حدک یان هەر حیزبێکی دیکەی کوردیەوە بۆ دنیای دەرەوەی کوردستان زۆر گرینگ نییە. بەلکو ئەوەی گرینگە ئەم حیزبە چ مەبەستێکی لە هەڵگرتنی ئەو دروشمە هەیە و چۆن پێناسەی ئەو کۆمارە دەکا و چ دەسەڵاتێک لە ژێر ناوی ئەم کۆمارەدا بۆ کورد دادەمەزرێنێ. بۆیە پرسیاری سەرەکی کە دەتوانێ لە بەرانبەر ئەو دروشمەدا بێتە ئاراوە ئەوەیە کە حدک چەندە بەم دروشمەی باری نەتەوەیی بونی دەسەڵاتی کوردی مەبەستە نەک ئەوەی کە چەندە کۆماریخوازە یان لە دژیەتی. بۆ ئەوەی وەڵامی ئەو پرسیارەش درابێتەوە کۆنگرەی ١٤ بە باشی ناوەرۆکی کۆمار بە دیموکراتیک، نەتەوەیی و کوردستانی وەسف کردوە. بۆ هەریەک لەمانەش تاریفی تایبەتی بۆ کردووە. جگە لە لایەنی ناوەرۆکەکەی هەروەک لە پرسیاری سەرەوەشدا ئاماژەم پێکرد ئەم دروشمە وێنای ستاتۆیەکی نەتەوەیی و زهنیەتێکی پۆزیتیف لە رابردووی دەسەلاتداریەتی کوردیش دەکا.
بەو پێیەی کە پێشتر باست کرد، تۆ دانانی فیدڕاڵی وەک دروشمی ستراتیژێ لە بەرنامەی حدک دا بە هەڵە دەزانی؟
باسی فیدرالی لە دروشمی ستراتیژیدا یەکێک لە باسەکانی کۆنگرە بوو. لە گەڵ ئەوەی کەشی کۆنگرە بۆ رەتکردنەوەی فیدڕالی وەک درشمی ستراتیژی لەبار بوو بەڵام بە داخەوە بیری موحافزەکارانە و مەترسی لە گرتنەبەری رێباز و روانگەیەکی نوێ سەرلەنوێ کۆماری کوردستانی خستەوە نێو چوارچێوەی فیدراڵی. بە بروای من ئەمە دوپاتکرنەوەی هەمان سیاسەتی رابردوی خۆدموختاریخوازی و هەڵەیەکی مێژوویی بوو کە حدک کردی. حیزب بەمە ئەو شانسەی لە دەست دا کە لە نێو حیزبە سەرەکیەکانی کورد دا هەنگاوی جیددی لە ئاست رێبازی فکری و سیاسی بزوتنەوەی رزگایخوازی کورد دا هەڵگرێ. بەلام گرفتەکە هەتا ئێستا هەر لەوەدا نەبووە کە فیدراڵی لکێندراوە بە کۆماری کوردستان لە دروشمی ستراتیژی حیزب دا، بەڵکو گرفت لەوەشدایە کە رێبەری حیزب ئەوەش کە لە کۆنگرەی چواردەدا، تەنانەت بە فیدڕالیەکەشەوە پەسەند کرا، کاری بۆ نەکرد بەلکو لە هەلوێست و سیاسەتی فەرمی خۆیدا رێبازێکی گرتەبەر کە هەمان رێبازی تاقیکراوی پێشوی حیزب بوو.
ئێوە بەگشتی لەو بروایە دای کە حیزبە کوریەکان نابێ دروشمی فیدراڵی وەک ستراتیژی خۆیان هەڵبگرن؟
من ناڵێم باس لە فیدڕاڵی هەر نەکرێ، بەلکو مەبەستم ئەوەیە کە ئەم سیستمە پێوەندی بە هەموو ئێرانەوە هەیە و نابێ دروشمی ستراتیژی لایەنی کورد بێ. بە بروای من ئەو حیزبە سیاسییانەی ئێمە کە دروشمی فیدڕاڵیان وەک ستراتیژی خۆیان هەڵگرتووە، هەڵەیەکی زەقی نە تەنیا سیاسی بەلکو حقوقیش دەکەن.
لە باری سیاسیەوە ئەوان باس لە سیستمێک لە دەسەڵات دەکەن کە پێوەندی بە ئێران بە نەتەوەی جۆر بە جۆرەوە هەیە. دروشمی ستراتیژی کورد گەرەکە باس لەو دەسەڵاتە بکا کە کورد بۆ خۆی لە کوردستان دا دەیخوازێ و دەیەوێ دایمەزرێنێ.
لە باری حقوقیشەوە فیدڕاڵی سیستمێکی حقوقیە کە پێوەندی بە مافی هەموو تاکەکان و هەموو گروپ و نەتەوەکانەوە هەیە. ئەم سیستمە خۆبەستنەوەیەکی یاسایی لەخۆ دەگرێ. رەوایەتدان بەم سیستمە بە نوێنەرایەتی خەڵک لە لایەن حیزبی سیاسیەوە هەڵەیە چونکا هیچ حیزبێک ئەم مافەی نییە کە لەباتی هەموو کورد بریار لە سەر بەستنەوەی کورد بە دەسەڵاتی ناوەندی لە فورمی فیدڕالیدا کە ئەویش مەعلوم نیە چ ناوەرۆکێکی هەیە، بدا.
بە بروای من فیدڕاڵی لە ئێرانی فرەنەتەوە دا پرسی کورد هەر وەک رابردوو بەڵام لە شکڵێکی نوێتر دا بە بێ چارەسەری و وابەستە رادەگرێ. لایەنێکی دیکەی باشی هەڵنەگرتنی دروشمی فیدراڵی وەک ستراتیژی حیزبی سیاسی ئەوەیە کە کورد دەروازەی دیالۆگ بە ئاوەڵەیی بۆ خۆی دەهێڵێتەوە. ئەمە ئەو ئیمکانە بە کورد دەدا کە لە دیالۆگی خۆی لە تەک لایەنەکانی دیکە سەبارەت بە چارەنوس و فورمی دەسەڵاتی نەتەوەیی خۆی سەربەست بێ. لە لایەکی دیکەوە ئەمە بزوتنەوەی نەتەوەیی کورد لە بەستراوەیی لە فۆرمی فیدڕاڵی رزگار دەکا و حیزبی کورد لە هەوڵدا دەبێ گرانایی هێزی خۆی بداتە سەر دامەزرانی بنەمای دەسەڵاتێک بۆ کورد لە کوردستان دا. بۆ ئەمەش پێویست ناکا بانگی سەربەخۆیی هەڵبدرێ. چڕ کردنەوەی هەوڵدان بۆ دامەزرانی دەسەڵاتێکی کورد لە فورمی کۆماری کوردستان دا یارمەتی بە بەرزبوونی کەسایەتی سەربەخۆی کورد و توانامەندی بزوتنەوەی رزگاری نەتەوەیی بەرزدەکاتەوە و رەوتی ناسیونالیسمی کورد بۆ گەیشتن بە دەسەڵات بەرەو پێش دەبا.
ئێمە وەک کورد پێویستە لە هەوڵی گەشەدان بە بزوتنەوەیەکی مودێرنی نەتەوەیی لە راستای دانانی بنیاتنانی دەسەڵاتێکی نەتەوەیی کورد بە پشتبەستن بە خەلک لە کوردستان دا بین نەک خەلک لە چاوەروانی سەدەقەی یاسای بنەرەتی لە دوارۆژدا بهێلێنەوە. حدک دەبوایە هەر وەک لە گەلالەی پێشنیاری هەیئەتی نوسینەوەی بەرنامەدا هاتبوو، تەئکید لە سەر پێناسەکردنی کۆماری کوردستان وەک دەسەڵاتێکی کە کورد دەیخوازێ بکا نەک باس لە مانەوە لە چوارچێوەی فیدرالی دا بکاتە ستراتیژی خۆی.
هۆی سەرەکی لە چی دا دەبێنی کە ناوەرۆکی دروشمی ستراتیژی حیزب، تەنانەت بە فیدراڵیەکەشەوە، کە لە بەرنامەی پەسەنکراوی کۆنگرەی ١٤ حیزب هاتووە، لە هەڵوێستەکانی ئەم چەند ساڵەی رێبەری حیزب دا رەنگی نەدایەوە؟
من هۆی سەرەکی لەوەدا دەبینم کە رێبەری بە تایبەت وتەبێژ و بەشێک لە بەریوەبەرانی حیزب کە دەبوایە ئەرکی سەرەکیان بە پێی ئوسوڵی نێوخۆی حیزب، چەسپاندنی پەسەندکراوەکانی کۆنگرەی چواردە و هیدایەتکردنی ئەو رێبازە بوایە کە کۆنگرە پەسەندی کردبوو، لە بنەرەتدا بروایان بەو رێباز و بەرنامەیە نەبو کە کۆنگرەی ١٤ پەسەندی کرد. ئەمە لە کاتێکدایە کە لە نێو ریبەریی حیزب بە تایبەت لە کۆمیتەی ناوەندیدا کومەلێک خەلکی خاوەن فکر و خوازیاری ئەو روانگە نوێیە هەیە و بە فکر لە گەڵ ئەو روانگە نوێیەن. لە نێو بەدەنەی حیزبیش دا ئەوەندەی من ئاگام لێیەتی ژمارەیەکی زۆر لە ئەندام و کادرەکانی حیزب خاوەنی ئەم فکرەن. ئەو بەشە لە رابەری کە بێ موبالاتی بە پەسەندکراوەکانی کۆنگرە کرد رۆلیکی پاسیڤی لە رەوتی باسەکانی پێوەندیدار بە رێفورم و گۆران لە بواری نەتەوەیی بەر لە کۆنگرە و لە نیو کۆنگرەدا هەبوو. ئەو سیاسەتەی ئەوان لەم دوو ساڵەی دوایی‌دا بەرێوەیان برد راست بە پێچەوانەی ئەو رێبازە نوێیە بوو کە لە بەرنامەدا هاتووە. بنەمای فکری ئەم لایەنە دەگەرێتەوە بۆ ئەوە کە ئەوان هۆی جیابوونەوە لە حدکا بە نەحاوانەوەی تاکەکان لە ڕیبەری حدکادا دەبینن. بە واتایەکی دیکە تێگەیشتنی ئەوان لەو قەیرانەی کە بە بروای من قەیرانی فکری، سیاسی و ساختاری گشت حیزب بوو، تێگەیشتنێکی رووکەشی و ساکارانەیە. لە بەر ئەوە ساکارانەیە کە ئەو قەیرانە دیاردەیەکی تایبەت بە حدکا نەبوو بەلکوو دیاردەیەکی گشتگیری ئەم ساڵانەی دوایی هەموو حیزبە کوردیەکان لە هەموو بەشەکانی کوردستان دا بوو کە پێوەندی بە بارودۆخی سیاسی فکری نێو بزوتنەوەی کورد بوو نەک نەحاوانەی تاکەکان. لێکدابڕان و جیابوونەوەکانی ئەم چەند ساڵەی دوایی لە نێو حیزبە کوردیەکاندا دەلالەت لە قەیرانێکی گشتگیری فکری، سیاسی و ساختاری لە بزوتنەوەی کورد دا دەکا. لە بواری سیاسیدا زۆر ئاستەمە کە حیزبێکی سیاسی جیددی و چالاکی نێو کۆمەڵگایەک کە بەردەوام لە حاڵی گۆڕان دایە، لە دنیای ئەمرۆدا بدۆزیەوە کە بە بێ گۆڕان و خۆ نوێژەنکردنەوە و خۆ گۆنجان لە گەڵ گۆرانکاریەکانی کۆمەڵگاکەی خۆیدا بتوانێ بە دوور بێ لە قەیرانی سیاسی‌و پێناسەیی.
ئەو هاوڕێ‌یانەی رێبەری سیاسەتی حیزبیان ئاوا بەرەو ئاقارێکی دیکە بردووە بروایان بەو قەیرانە نیە کە سیاسەتی کورد توشی بووە. لە سیاسەتیشدا وەک زۆر بواری دیکەی پێوەندیدار بە مرۆڤەوە ئەگەر تۆ نەتوانی پێناسەیەکی دروست لە قەیڕان یان هەر گرفتێکی دیکە کە توشی دەبی بکەی، هەر بەو پێیەش ناتوانی رێگای دروستی چارەسەری و لێدەربازبوونی بۆ بدۆزیەوە. ئەگەر گرفت نەحاوانە بووە کەواتە بە دەست ماچکردنێکی یەکتر هەموو گرفتی جیابوونەوەکان چارەسەر دەکرێ و قەیرانێک لە نێو حیزبە سیاسیەکانی کورد لە ئارادا نامێنێ. بۆیە ئەمە تێروانینیکی ساکارانەیە کە هۆکاری ئەو گرفتە قووڵەی کە کۆمەڵگای سیاسی کورد لە ئاستی حیزبە سیاسیەکانی ئێمە دا لە مێژە گیرۆدەی بووە، بە نەحاوانەوە دابنێی.
لەسەر بەستەری ئەم روانگەیە کە حدک لە گەل هەموو جیاوازیە روتینیەکانی لە گەڵ حدکا، خۆی لە بەرانبەر حدکا دا پێناسە دەکا و چالاکییە سیاسی و رێکخراوەیەکانی خۆی لە بەراورد لە گەڵ لایەنی خۆیدا هەڵدەسەنگێنێ. راست ئەو کارەی کە بە شێوەیەکی دیکە لە لایەن حدکاوە دەکرێ. جیاوازیەکی کە هەیە حدکا هەر لە سەرەتاوە باوەڕی بە قەیرانی فکری و سیاسی نەبووە و لە سەر رێبازی سیاسی و ساختاری رێکخراوەیی پێشوی خۆی بەردەوامە. بەڵام حدک کە هەڵگری خواستی ریفورم و گۆڕانی بنەرەتی بوو جیا لە هێندێک ئالوگۆر لە کلتوری سیاسی و هێمنانەتر کردنی زمانی مامەڵە لە تەک موخالیفان و مودارای لە تەک رەخنەدا، هەنگاوی جیددی بە کردەوەی نە لە بواری فکری و نە لە بواری ساختاری دا هەلنەگرتووە. ئەو رێبازە سیاسی و رێکخراوەیی‌یەی کە حدک لەم دوایانەدا بەرێوەی بردووە لە راستای گەرانەوە بۆ ئەو دۆزەیە کە حیزب بە گشتی بەر لە لێکجیابوونەوە گیرۆدەی بوو. رێشەی ئەم سیاسەتە دەلالەت لە قەتیس مانەوەی حیزب لە قەیرانی فکری و سیستمی رێکخراوەیی رابردوو دەکا. تەنانەت ئەو ئالوگۆرانەی هەتا ئێستا لە حیزب دا لە بواری شێوازی هەڵسوکەوتی حیزبی و رێکخراوەییدا هاتونەتە ئاراوە، نەیانتوانیوە کاریگەریەکی جەوهەری لە سەر بنەمای سیستمی رێکخراوەیی و کلتوری سیاسی حیزبیش دابنێن.
وادیارە رەشبینی بەوەی کە حدک بتوانێ ئەو ریفورمەی باسی لێدەکەی بە جێ بگەیەنێ؟
مەسەلە رەشبینی نیە. ئەم جۆرە شیکردنەوە دەتوانێ یارمەتی بە حیزب بدا کە سیمای گشتی ئەو سیاسەت و رێبازەی گرتویەتیە بەر ببینێ و بزانێ بەرەو کوێ دەروا. حدک ئیمکانی بۆ ریفۆرم لە بواری فکری و رێکخراوەیی لە زۆربەی حیزبەکانی دیکە زورتر بوو. لە سەرەتاشدا باش دەستی پێکرد بەلام بە داخەوە دواتر رێگایەکی دیکەی گرتەبەر. سیاسەتی ئێمەی کورد هەتا ئێستا کەمتر لە روی لیکدانەوە و بە وردبینی و پلانەوە بەرێوە چووە بەلکو زۆتر لە هەناوی کارتیکەری رووداوە کاتیەکانەوە هەڵوێستی سیاسی وەرگرتووە. من لەو بروایە دام کە حدک وەک هێزێکی سیاسی لە نێو گۆرەپانی خەباتی سیاسی لە رۆژهەڵاتی کوردستان دا هەروەک حیزبەکانی دیکەی ئیستای رۆژهەڵات درێژە بە خەبات دەدا ئەگەر رێفورمیش نەکا. بەلام حدک بەم سیاسەتەی هەروەک حیزبەکانی تر رۆڵێکی بەرتەسکی لە گەشەسەندنی بزوتنەوەی نەتەوەیی کورددا دەبێ.
تا چ رادەیەک هیوای ئەوە هەیە کە حدک بە کەڵکوەرگرتن لە بەرنامەی پەسەندکراوی کۆنگرەی چواردە، ئەو ریفورمە بکا؟
رادەی ئەو هیوایە پەیوەستە بە ئاکامەکانی کۆنگرەی پانزدە و ئەو رێباز و سیاسەتەی کە لە دوای کۆنگرە بەرێوە دەچێ. من بە روانگەیەکی گەشبینیەوە دەروانمە ئەو پتانسیلە زۆرەی لە نێو حیزب دا بۆ ریفورمی بنەرەتی لە بواری فکری، سیاسی و سیستمی رێکخراوەیی دا هەیە. بەڵام نابێ لە بیرمان بچێ کە حیزب بەم سیاسەتەی لەم دوو ساڵەی دواییدا گرتویەتە بەر و بەو مودیریەت و شێوازی سیاسەت کردنەی رێبەریی ئێستاوە، هەرگیز ناتوانێ وەڵامدەری پێویستیەکانی ئێستا بێ و کاریگەریەکی بەرفرەوانی لە سەر بزوتنەوەی کورد هەبێ.
حیزب هێزێکی باشی هەیە کە خوازیاری ریفورم لە روانگەی بیری نەتەوەیی و مودیرنیزەکردنی سیستمی کاری حیزبن بەلام ریبەری حیزب نەیتوانیوە کەڵک لەم هێزە وەرگرێ و ئەم هێزەی لە پەراوێز دا راگرتوە. ئەوەی هەتا ئێستا حیزب بە هێندی وەرگرتوە ئەو هێزە، ئەویش نەک هەمووی، کە لە دەوروبەری خۆیەتی.
مەبەستت لە دەوروبەری خۆی، بەدەر لە کۆیەیە؟ پێتوایە مانەوەی رێبەری حیزب لە کۆیە یەکێک لە هۆکارەکانی سەرنەکەوتنی ریفورمە لە حیزب دا؟
من هەرگیز بە روانگەیەکی نیگاتیڤەوە نەمروانیوەتە بوونی ناوەندێکی جۆگرافیایی بۆ حیزبە سیاسیەکانی رۆژهەڵات لە باشور. ئەم حیزبانە لە هەلومەرجی ئێستای خەباتیان دا پێویستیان بە بنکە بۆ ناوەندی خۆیان هەیە جا لە کۆیە بێ یان لە هەر شوێنێکی دیکە. ئەو خەلکەش کە بۆ نمونە لە بنکەی ناوەندی حدک لە کۆیەن هاوڕێیان و خەباتگێرانی دڵسۆزی حیزب و بزوتنەوەکەن و زۆربەیان خاوەن ئەزمونی خەبات و توانامەندی سیاسین. بە بروای من نە بوونی بنکەیەک لە کۆیە لە خۆیدا هەڵەیە و نە کەسایەتی و دڵسۆزی ئەو کەسانەش کە لە کۆیەن جێگای باسە بۆ من. گرفت ئەو روانگە فکریەی رێبەریە کە لە کۆیە رێباز و سیاسەت بۆ هەموو حیزب و بۆ هەموو کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان بە گشتی دیاری دەکا و خۆی بە بێبەری لە کارتێکەری دەرەوەی کۆیە دەبینێ. ئەم روانگەیە خەڵکانی دیکە تەنانەت ئەندامەکانی خۆشی لە دەرەوەی بازنەی ئەم جۆگرافیایە بەرتەسکە بە هێند وەرناگرێ. جەوهەری روانگەکە ئەوەیە کە سیاسەت لە کۆیەرا دیاری دەکرێ و هەر کەسیش بیەوێ کارتێکەری لە سەر حیزب و سیاسەتی حیزب دابنێ دەبێ لەوێ بێ. ئەمە کلتورێکی سەنتەرگەرایی و مەزنخوازیەکی فەرمانرەوایانەی سوننەتی و بە هەڵە تێگەیشتنە لە شێوازی کاری سیاسی بە تایبەت لە سەردەمی ئێستادا. ئەمە هەمان روانگەیە کە لە دەورانی خەباتی شاخیش بەهای بە خەڵکی دەرەوەی حیزب لە نێو شارەکان نەدەدا. هەر ئەم روانگەیە کە هەتا ئێستاشی لە گەڵ بێ نە تەنیا هەر هێزی دەرەوەی وڵات بە کەم دەگرێ بەلکو تەنانەت بە چاوێکی لاوەکیەوە دەروانێتە ئەو هێزە سەرەکیەی نێوخۆ لە رۆژهەڵاتی کوردستانیش. گرفتی کۆیە لە روانگەی بایی نەدان بە هێزی دەرەوەی کۆیەیە کە ئەویش لە کلتورێکی سەنتەرخوازیی رێبەری حیزب لە ئاست هیزی دەرەوەی خۆیەوە سەرچاوە دەگرێ. ئەم لە پەراوێز خستنە بەشێکی زۆر لە هێزی حیزب لە دەرەوەی بازنەی رابەری لە کۆیەش دەگرێتەوە. مەودای ئەم جیاوازیەی نێوان رێبەری لە کۆیە و دەرەوەی کۆیە بە تایبەت لە گەڵ ئەو نەسلە نوێیەی کە ئەمرۆکە سەرقافڵەی خەباتی سیاسی و مەدەنین لە نێوخۆی وڵات، بەردەوام بەرینتر دەبێ. زەمانی ئەوە بە سەر چووە کە حیزبەکان وا بیر بکەنەوە ئەوانەی لە نیوخۆ یان لە دەرەوەی وڵاتن سیاسەتکاری لاوەکین و "پرتەقاڵ دەخۆن و باس لە پێشمەرگە دەکەن"، "سەر ڕووت و منالە ورکەن" یان "لە جێگای گەرم و لە دوورەوە قسە دەکەن و وەک ئێمە دەرکی واقعیەت ناکەن". تێروانینی سوننەتی بە سیاسەت لە عەینەکی ئێلیتی بەرێوەبەری حیزبی و قەتیسمان لە کلتوری بە کەم گرتنی رای دەرەوەی ئەم ئەلیتە رۆڵی حیزبەکانی ئێمەی لە سیاسەتی کورد دا دابەزاندوە و تا رادەیەکی زۆر پاسیڤی کردووە. زاڵبوونی ئەم کلتورەیە کە رێبەری بە تایبەت لە ئاستی سکرتێر و سکرتاریەت دا ریگا لە هەر چەشنە ئاڵوگۆرێکی ساختاری و رێکخراوەیی دەگرێ کە دامودەزگای رێبەری دیسانترالیزە بکا و لە دەسەلاتیان بە سودی دیموکراسی نیوخۆیی کەم بکاتەوە.
لە هەناوی ئەم بیر و کلتورە خۆ میحوەریەیە کە رێبەری حدک لە کۆیە تەنانەت ئەو مافەی بۆ ئەندامەکانی خۆی لە دەوروبەری خۆی دادەنێ بۆ ئەندامەکانی لە دەرەوەی وڵات دانانێ.
حدک کە ئیدعای نوێگەری دەکا پێویستە ماڵئاوایی لەم کلتورە بکا و بە تێگەیشتنێکی دروست لە شێوازی کاری سیاسی مودێرن و بە سودی حیزب لە هەموو هێزی نێوخۆ و دەرەوەی خۆی کەڵک وەرگرێ و لەو قاپورە بەرتەسکەی بۆخۆی دروست کردووە، بێتە دەر.
دەمهەوێ لێرەوە رەخنەیەک بەرەورووی خۆت بکەمەوە کە وەک یەکێک لە دارێژەرانی سەرەکیی بەرنامە و پێڕەوی پەسەندکراوی کۆنگرەی چواردەی حدک سمینار یان نووسینێکی ئەوتۆتان لە سەر گەیاندنی پەیامەکانی دروشمی ستراتژیکی حیزب بە تایبەتی نەبووە. بۆچی؟
ئەمن لە ماوەی ئەم چەند ساڵەی دوای کۆنگرەی ١٤ حدک دا چەندین جار بە نوسین و لە رێگای باسی تەلەفزیونی‌یەوە روانگە و لێکدانەوەی خۆم لە سەر گرینگی باری نەتەوەیی بزوتنەوەی کورد و ستراتیژی سیاسی حیزبە کوردیەکان دەربریوە. لەم باسانەدا ئاماژەم بە کۆماری کوردستان وەک ستراتیژی کردوە و شیکردنەوەی خۆم لە سەر داوە. لە نێو حیزبیشدا نامەی تایبەتیم سەبارەت بە لێکدانەوەی خۆم لە سەر ستراتیژی و بەرنامەی حیزب و ئەو سیاسەتەی کە رێبەری حیزب بەرێوەی دەبا هەم بۆ پلۆنومی حیزب نوسیوە و هەم بە حزوری لەگەل سکرتیری گشتی و ژمارەیەک لە ئەندامانی کۆمیتەی ناوەندی و کادر و ئەندمانی تەشکیلاتەکان باس کردوە. بەڵام ئێستا دەردەکەوێ کە من دەبوایە جگە لەو هەوڵانەی نێوخۆ و ئەو باسە گشتیانەی دەرەوە هەروەک ئێوە باسی دەکەن سمینار و نوسینێکی تایبەتی و راستەوخۆم لە سەر دروشمی ستراتیژی حیزب بۆ رای گشتی لەم ماوەدا ببوایە. لەم بارەوە رەخنەی دۆستان و هاوریان لە جیی خۆیدا دەبینم.
با بچینە سەر باس لە گۆران لە ساختاری رێکخراوەیی. لەم بارەوە چ گۆرانکاریەکی بەرچاو لە ساختاری رێکخراوەیی لە پێرەویی نێوخۆی حیزب لە کۆنگرەی چوارەدا پەسەند کرا؟
گۆران لە پێرەودا چەند بوارێکی گرتەبەر. خالی سەرەکی گۆران بریتی بوو لە گۆڕان لە سانترالیزمی دیموکراتیک لە راستای بە هێزکردنی دیموکراسی نێوخۆیی. ئەویش بریتی بوو لە سنوردارکردنی دەسەڵاتی رەهای پێشووی سکرتیری گشتی و رێبەری لە ئاستی دەفتەری سیاسیدا. لە بەرانبەریشدا تاکی ئەندام و رێکخراوەکانی حیزب گرینگی زۆرتریان پێدرا. گرفتێکی پەیرەوی نێوخۆ لە رابردودا ئاواڵە هێشتنەوەی سنوری دەسەڵاتی سکرتێر و سکرتایاری حیزب بوو. لە پێرەوەی نێوخۆی نوێدا باس لە سنوری دەسەڵاتی سکرتێر و چۆنیەتی بریارەکان لە ئاستی سکرتێردا کراوە. خالێکی کۆنکرێت لەم بوارەدا هێنانە ئارای دوو جێگری سکرتێر بوو. لەم بارەوە دوو مەبەست لە بوونی دوو جێگر هەبوو؛ یەکەم ئەوەی کە سکرتێر وەک جاران بە تەنیا هەموو بریارێک نەدا بەلکو لەمەودوا بریارەکان لە لایەن سکرتاریا بە بەشداری هەیئەتێکی سێ کەسی لە ژێر بەرپرسایەتی سکرتێردا بدرێن. دووهەم مەبەست ئەوە بوو کە ئێتر وەک رابردوو رۆڵی سکرتێر پێراگەیشتن بە هەموو وردەکاریەکان لە بواری سیاسی و پرس و کێشەی رێکخراوەیی و ئیداری نەبێ بەلکو زۆرتر قورسایی کاری خۆی بۆ سیاسەتی گشتی و کۆوردیناسیونی ئورگانەکانی رێبەری تەرخان بکا. رۆڵی جێگرێک پێراگەیشتن بە هەواڵ و رووداوە سیاسییەکان و رۆڵی جێگری دووهەم پێراگەیشتن بە کاروباری ریکخراوەیی و ئیداری لە ئاستی ریبەری دایە.
بوارێکی دیکە بایەخدانان بە کاری لێکۆلینەوە و کاری بە بەرنامە بوو کە لە ناوەندی لێکۆلینەوەی ستراتیژی سیاسی و پلاندانان دا خۆی دەنواند. مەبەست لە دامەزرانی ئەم ناوەندە ئەوە بوو کە دەرئەنجامەکانی لێکۆڵینەوە ببیتە بنەما بۆ دارشتنی سیاسەت و هەلوێستی سیاسی حیزب. هەروەها سیستمی کاری حیزب لە شێوازی روالەتی و سوننەتی بەرەو شێوازی مودێرنی بە بەرنامە و پلان بگوێزرێتەوە.
سیستمێکی راوێژکاری هەم لە ئاستی رێبەری و هەم بە گشتی لە نێو حیزبدا لە ئالوگۆرەکانی پێرەودا سرنجی تایبەتی پێدرا. لایەنێکی دیکە بایەخدان بە کاری جەمعی و دانی بەرپرسایەتی فرەتر بە کۆمیسیونەکان بوو. ژمارەیەک کۆمیسیون و بواری نوێ بۆ کاری جەمعی پەسەندکران.
لەم ماوەدا دەفتەری سیاسی، بە تایبەت لە ئاستی سکرتاریادا بە بەهانەی ئەوەی کە ئالوگۆرەکانی نێو پێرەو لە پراکتیک دا جێبەجێ نابن، هەنگاوی جیددی لە هیچ یەک لەم بوارانەدا هەڵنەگرت. نە سکرتێر بە پێی ئەو تاریفەی بۆی کراوە لە پێرەودا، کاری کردووە، نە دوو جێگیریان جیگیر کرد، نە ریگایان دا ناوەندی لێکۆڵینەوەی ستراتیژی سیاسی بکەوێتە کار و نە کاری راوێژ نە تەنیا لە گەڵ دۆستانی حیزب لە دەرەوە بەلکو لە تەک کادرەکان تەنانەت لە ئاستی رێبەریش دا نەکرد.
بە کورتی رێبەری حیزب بە پێچەوانەی پەسەندکراوەکانی کۆنگرە لە بواری سیستمی نێوخۆیی جگە لە هێورکردنی هەڵسوکەوت لە ئاست ئازادی بیروراو رەخنەگرتن، کاری جیدی دیکەی نەکرد.
باشە لەو بارەشەوە ئەو رەخنەیە هەیە کە خۆتان لە بەرپرسایەتی نەداوە لانیکەم بۆ ئەوەی لە مەیدانی عەمەلی دا کار بۆ جێگیر کردنی پەسەندکراوەکانی ناو پێرەوی نێوخۆ بکەن. ئەو رەخنەیە تا چەند لە جێگای خۆیەتی؟
کە دەگەرێتەوە سەر پرسیارەکە، پێویستە مەبەست لە بەرپرسایەتی روون بێ. ئەگەر مەبەست لە بەرپرسایەتی لە ئاستی ریبەری و بوون بە ئەندامی ناوەندی بێ، راستە من ماوەیەکی زۆرە خۆم لێ پاراستوە. بەلام من بەرپرسایەتی لە دنیای ئەمرۆی سیاسەت، تەنانەت لە کاری حیزبیشدا لە بوون بە بەرپرسی ئورگانێکی ئیجرایی لە حیزبێک دا نابینم. یەکێک لە تایبەتمەندیەکانی حیزبێکی سوننەتی کە زۆر جار باسی لێ دەکرێ ئەوەیە کە بایەخ بۆ کاری ستراتیژیک و فکری لە کاری حیزبەکەیدا دانانێ و بە کاری لاوەکی دەزانێ. ئەمە لە کاتێکدایە کە یەکێک لە هەرە کەمایەسیەکانی سیاسەتکردن لە فورمی حیزبی کورددا هەتا ئیستاش ئەوە بووە کە سیاسەتی لە بواری ئیحساسی، زهنگەرایی و روتینیەوە نەگواستۆتەوە بۆ کار لە سەر بنەمای تێوری، لیکدانەوە و پلان. ئێمە پێویستە کاری ستراتیژیک، واتە کارکردن لە سەر پلان، ئانالیز و لیکدانەوەی ستراتیژیمان لە گەل کاری ئیجرایی رۆژانەی سیاسی و رێکخراوەیی لێکجیابکەینەوە و لە هەمانکاتدا هەردوکیان بە گرینگ لە کاری حیزب دا دابنێن.
بەو مانایە کە حیزبی مودێرن پێویستە بەشێک لە ئەرک و سەرمایەی فکری، مرۆڤی و مادی بۆ کار لە بواری لێکۆڵینەوەی سیاسی و فکری دا دابنێ. ئەمە بەو مانایە نییە کە هەر کەس کاری فکری دەکا دەبێ ئەندامی ناوەندیش بێ.
ئەمن پێم وایە بە پێی زانیاری فکری و ئەزمونی کاری سیاسیم هەوڵ دەدەم کە جگە لەو ئەرکە نەتەوەیی گشتیە کە هەر تاکێکی کورد هەیەتی لە ئاستی نەتەوەییدا بەشداری پرسی سیاسی کورد بێ، لە قەدەر توانای خۆم لە بواری کاری فکری لە حیزبیشدا ئەرکی خۆم بگیرم. بۆ نمونە لە پاش کۆنگرە بەرپرسایەتی پێکهێنانی ناوەندی ڵیکۆڵینەوەی ستراتیژی سیاسی و پلاندان، کە لە کۆنگرەدا بڕیاری لە سەر درا..

۶/۱۴/۱۳۹۰

دیمانە لە گەڵ رەسوڵ سوڵتانی

رۆژهەڵات تایمز - جه‌مال نه‌جاری: ئه‌ده‌بی کلاسیکی کوردی ئه‌ده‌بێکی ده‌وڵه‌مه‌نده‌ و شاعیرانی کورد به‌ رابردوو و ئێستاشه‌وه‌ هه‌موو ئه‌و به‌شانه‌ی په‌یوه‌ندییان به‌ ئه‌ده‌به‌وه‌ هه‌یه‌ تاقیکردۆته‌وه‌ و له‌و نێوه‌دا ئه‌ده‌بێکی به‌ پیت و به‌ره‌که‌ت له‌به‌رده‌سته‌ که‌ ده‌توانین شانازی پێوه‌ بکه‌ین. به‌ڵام له‌ نێو ئه‌و ئه‌ده‌به‌ دا هه‌جو له‌ چ ئاستێکدایه‌؟ ره‌نگه‌ شێخ ره‌زای تاڵه‌بانی له‌ نێو هه‌موو شاعیرانی کورد دا پتر له‌م به‌شه‌ به‌تواناتر و به‌کارامه‌تر بووبێ که‌ ناوی وا که‌وتۆته‌ سه‌ر زاران‌، ئه‌گه‌رچی هه‌موو ئه‌و شاعیرانه‌ی شیعری کلاسیکیان نووسیوه توانای نووسینی هه‌جویان هه‌بووه‌ و نموونه‌یان دیاره‌، به‌ڵام ره‌نگبێ له‌به‌ر هۆکاریگه‌لی جۆراوجۆر درێژه‌یان پێ نه‌دابێ و خه‌ڵکی گوته‌نی: وه‌ک ئه‌وه‌ی شێخ ره‌زا کردی، ئه‌وان نه‌یانکردبێ!! 
ئه‌مێستا له‌ سه‌رده‌می مودێرنیته‌ و زانست و راگه‌یاندندا له‌ نێو ئاڵۆزی سیاسه‌ت و بازاری ئابووری و کێشه‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کاندا، جارێکیتر له‌ سه‌ر لاپه‌ره‌کانی فه‌یس بووک چاومان به‌ هه‌ندێ هه‌جوی کوردی ده‌که‌وێ که‌ به‌ زمانێکی ئه‌ده‌بی نووسراون و بزه‌ و خه‌نده‌ و خۆشی ده‌خه‌نه‌ سه‌ر لێوان و له‌ هه‌مان کاتیشدا له‌به‌ر شه‌رم وعه‌یبه‌ی دونیایه‌، تاڵییه‌ک و ترسێک له‌لامان درووست ده‌بێ..
ره‌سووڵ سووڵتانی شاعیری لاو که‌ ماوه‌ی چه‌ندین ساڵه‌ هه‌جوه‌ چاپ نه‌کراوه‌کانی لێره‌ و له‌وێ له‌سه‌ر زاری خه‌ڵکه‌ و هه‌جوه‌کانی رازێنه‌ره‌وه‌ی کوڕی هاوڕێیانێتی و ماوه‌ی سالێکه‌ وێبلاگێکی به‌ناوی "گون ته‌ماته‌" کردۆته‌وه‌ و هه‌جوه‌کانی تێدا بڵاو ده‌کاته‌وه‌ و له‌هه‌مان کاتدا لاپه‌ڕه‌ی فه‌یس بووکه‌که‌ی ته‌رخانکردووه‌ به‌ بڵاوکردنه‌وه‌ی ئه‌و هه‌جوانه.‌ ئەوەی خواره‌وه‌ دیمانەیه‌که‌ له‌گه‌ڵ ره‌سوول سوڵتانی کە تاهیر قاسمی لە گەڵی پێک هێناوە:
حەزدەکەم لە سەرەتا دا باسێک سەبارەت بە هەجو بکەی، هەجو چییە؟
هەجو لە راستیدا وشەیەكی عەرەبییە و بە واتای جوێندان و خراپەگوتنی كەسێك یان كەسانێكە. لە ناو عارەب و فارسدا پێشینەیەكی دوورودرێژی هەیە. شاعیرانی كلاسیكی فارس هەندێكیان نەبێ، بەشی هەرە زۆریان هەجوی جوان و شاعیرانەیان زۆر نووسیوە. بەو پێیە هەجو جنێوێكی شاعیرانەیە. هەروەها هەجو پەنجە لەسەر هەستیارترین لایەنەكانی ژیانی بەرامبەرەكەی دادەنێ و بە گشتی لە هیچ شتێ ناپرینگێتەوە.
هەجو زیاتر جنێوە یان شێعر؟
لە راستیدا ئەوەی لە ئەولەوییەت دایە لە هەجودا جنێوەكەیە. دواتر بە كەرەستەی شێعر دەڕازێنرێتەوە. خۆی ئەو كەرەستە شێعرییەیە وا لە هەجو دەكات ئەگەر خەڵك خوێندییانەوە كەیفیان بێتێ و پێبكەنن. چونكە خۆی لە شێعردا بڕێك لادان هەیە لە زمانی ئاسایی قسەكردنی رۆژانە. ئیغراق و موبالەغە و وردەكاریی زۆری تێدایە. بۆ وێنە "مامۆستا نوێنەرگێ" لە هەجوەكەی "مەلای یەكشەوە"دا كە دێ جوێن بە مەلاژن بدا، ئاماژە بە شتێكی زۆر هەستیار دەكا. ئەویش ئەوەیە كە مەلا ناهێڵن مەلاژن ئارایشت بكەن و سووراو و سپیاو بكەن و لێویان سوور بكەن. جا لێرەدا شاعیرە هەجو نوسەكەی ئێمە ئەوەی هێناوە كردوویەتە كەرەستەیەك بۆ هەجوەكەی و هۆكاری ئەوەی بۆچی "ناوەوەی كوزی مەلاژن سوورە" دەڵێ:
نایەڵی لێو و دەمی سوور كا مەلا
بۆیە كوزی ناوەتە سووراوەوە
كە خوێنەر ئەوە دەخوێنێتەوە بە دەستە خۆی نییە دەبێ لە قاقای پێكەنینێ بدات. لێرەدا ئیدی توخمە شێعرییەكان و سەنعەتە شیعرییەكان وەپێش جوێن دەكەون.
یان كاتێ خۆم لە هەجوی ئەو بەڕێزەدا بە ناوی شادمان حەیدەریان كە جنێوی پێ دەدەم بۆ ئەوەی هەموو كەس و كاریم وەبەر دابێ و له‌ هه‌مانکاتدا درێژدادڕیم نه‌کردبێ جوێن بە مێروولەی قەڵەشتی دیواری ماڵەكەیان و چۆلەكەی سەربانی ماڵی خاڵوانیشی دەدەم و دەڵێم:
لە مێروولەی قەڵەشت دیواری ماڵی
تەنانەت چۆلەكەی سەربانی خاڵی...
كەوابوو دیارە هەجو بە جنێو دەست پێدەكا بەڵام زمانی شاعیرانە وای لێدەكا لە جنێوێكی ئاسایی بچنە دەرەوە و ببنە شەوچەرەی مەجلیسان
هەجوی مەلای یەکشەوە هی تۆیە؟
ناوەڵا زۆر زۆر بەداخم ئەو هەجوە جوانە هی من نیە. برادەرێكی خۆم كە لە شێعردا مامۆستامە هی ئەوە و ناکرێ ناوی بێنم، من بەخێری خۆم و بۆ دەوڵەمەندكردنی وێبلاگەكەم بۆم بڵاو كردووەتەوە.
هەجو بوارێکە کە لە دێر زەمانەوە بە دەگمەن شاعیران توانیویانە و وێراویانە خۆی لێ بدەن. بەڵام چەند ساڵێکە هەجوەکانی تۆم بەرگوێ کەتووە و خوێندۆتەوە. یەکەم هەجوت بۆ نووسی و بە گشتی چۆن دەستت بە شێعری هەجو کرد؟
حەز دەكەم بزانی كە جنێو خۆی لە بنەمادا نیشانەی بێ دەسەڵاتییە. چەكی دەستەوەستانییە. خۆی شاعیریش لاشەڕە و لە شەڕیشدا لەهەموو كەس بێ دەسەڵاتترە. بۆیە دەستی داوەتە ئەو چەكە. ئەمنیش خۆی یەكەمجار لە رقێكەوە دەستم پێ كرد. كاك رەحمانی نامجو نوێنەری خەڵكی بۆكان بوو لە مەجلیسی شورای ئیسلامی. بڕوات بێ ئەوەندەی لە فكری تریاك كێشان و خانم بازی دا بوو ئەوەندەی خەمی خۆی بوو خەمی كەسی نەبوو. دیارە لەوەیاندا لەگەڵ بەشی هەرەزۆری بەناو نوێنەرە كوردەكانی ئەوێ هاوبەش بوو. جا ئەمن رۆژێكیان بە ناوێكی خوازراوەوە هەجویم كرد. (نوێنه‌ری جێ رێزی ئێسته‌ی شاری بۆکان نامجووه....)
دواتر لەگەڵ پوورم لێم بوو بە شەڕ. پێشم وایە جوانترین و ناسكترین هەجوەكانمم بۆ پوورم نووسیوە. حەقی خۆشییەتی وەڵاهی وەباڵ بەستۆم پوورم هەر خۆی ناسك و لەبارە. ئیدی فێر بووم و ئێستاش هەرچی دەكەم دەرەقەت زمانم نایەم و دەشزانم سەرم بەبادا دەدا. چونكە وەك دووپشكم لێ هاتووە. ئەگەر كەسم وەگیر نەكەوێ بەخۆمەوە دەدەم. هەر بەحاڵ بمبزێون هەجو و شتی وام هەڵدەستێ.
لە بابەت هەجوەکانی پوورت، باس لەوە دەکرێ کە دەرەنجامی پێک نەگەیشتنێکی دڵدارانەیە، هەڵبەت نەک لە گەڵ پوورت. واتە دەڵێن پوورت بە باعیسی ئەو پێک نەگەیشتنە دەزانی بۆیە هەجوت کردووە. ئەوە تا چەند راستە؟
له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا، شەڕێكی خراپیشیان پێ فرۆشتم و دواتر لە دادگای میاندواو شتەكەیان لێ كردمە شتێكی سیاسی و لەگەڵ مێردەكەی گوتیان ویستوویەتی كچەكەمان بەرێ بۆ دیموكرات. نەشیاندەهێشت كچەكەیان بێتە دادگا. بەڵام من دەستخۆشانەی پێ دەڵێم كە ئەو نەبوایە نەدەبوومە هەججاو. بەڵام ئەویش دەبێ مەمنوونی من بێ مەشهوورم كردووە وای لێ هاتووە ئێستا ئه‌و له‌ گوندێکی چۆمی مه‌جیدخان دانیشتووه‌ به‌ڵام ئێوه‌ له‌ ئه‌وروپاش ده‌یناسن و ناوبانگیتان بیستووه‌. ئه‌وه‌ له‌ سایه‌ی هەجوی منه‌وه‌یه‌.
سه‌یر بوو خاڵم که‌ بیستبووی پێکه‌نیبوو. کامیل بۆی خوێندبۆوه‌. هه‌مووی له‌ وێبلاگه‌که‌مدا هه‌ن.
بە راستی مەمنوونی ئەوی یان ئیستا دۆخی ژیانت گۆڕانی بەسەردا هاتووە و ناچاری وا بڵێی؟
من باسی باری ژیانم ناكەم. من دەڵێم ئەو وای لێكردم متمانەم بە زمانی هەجونووسینم هەبێ. من دوای هەجوەكەی نوێنەری شاری بۆكان وازم هێنابوو. بەڵام كە بۆ پوورمم نووسی زانیم بەراستی توانام هەیە لەوبارەدا. ئەمن لە هیچ كام لەو هەجوانەی نووسیومن پەشیمان نیم. تەنانەت ئەوانەش كە بۆ نزیكترین خزم و برادەری خۆمم نووسیون. تەنیا لەوانەم پەشیمانم كە زۆر سادەن و نەمتوانیوە بە زمانێكی شاعیرانە بیانهۆنمەوە. دیسان دەڵێم ئەوە هەمووی لەسایەی سەری پوورمەوەیە. لەبیرمە لە سنەوە دەگەڕاینەوە بۆ بۆكان. من و جەمال نەجاری و جەوادی حەیدەری بووین. لە فیستیڤاڵێكی شیعرەوە دەگەڕاینەوە. لە رێگا هەروا بیرم لە پوورم دەكردەوە. كتوپڕ وەك ئاوی بیر كە هەڵدەقوڵێ ئەو شێعرە هات:"
کیرێكی دڕ و بێ ئەدەبم پێوەیە پوورێ...
هاوارم كرد كاك جەمال خێرا خودكارێكم بدەیە تا هەڵنەفڕیوە. یادی بەخێر
ئیشارەت بە هەجوی نوێنەری بۆکان کرد کە دەکرێ وەک هەجوی سیاسی یان هەجوی کەسێک کە لە سیاسەت دایە، چاوی لێ بکرێ. بە گشتی تا چەند هەجوت بۆ مەبەستی سیاسی بە کار بردووە؟
زۆر زۆر! بۆ وێنە هەجوی كابرایەكم كرد بە ناوی سەلاحی ئەحمەدی كە لە نامەیەكی فارسیدا گوتبووی (ئاژاوەگێڕییەكانی نێو حیزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران خەتای پیر و پاتاڵەكانە و خەتی خوار لە بن سەری گای پیر دایە) هەجوی برادەرێك بەناوی رێبوار سەفەری (دیارە ئەو ناوانە هەموویان ناوی خوازراو بوون) كە دوای لەتبوونی حیزب شتێكی لەسەر ئێمە نووسیبوو. وەك لادەر ناوی هێنابووین. لەوێشدا دەڵێم:
"عەهدی وەها كردووە تا سەر بدا
تۆ بڵێی گانێکی بە لادەر بدا)
هەجوی كەسێك بە نازناوی فەرزادی مینبەری كە لەوێشدا پێی دەڵێم:
(تیشكی خۆری رێی خەباتن شێرە پیاوانی نیەر
دڵنیام تۆ خزمی ئەو شێرانە نیت، نەسلی كەری)
من رقم لە هەركەس هەستابێ هەجوم كردووە. نەیكەم دەمرم. هەر كەسیش چیی پێ خۆشە با بیڵێ. ترسم لەكەس نییە. لە شەڕی زماندا لەكەس ناترسم. باكم پێیان نییە.
قەت بووە لە سەر هەجوی کەسێک شەڕت بۆ ساز بووبێ؟
نا، له‌به‌ر چه‌ند هۆیه‌ک:
یه‌که‌م: ئه‌وانه‌ی زۆر توند هه‌جوم کردوون زۆربه‌یان ئه‌و که‌سانه‌ بوون که‌ خۆیان به‌ ناوی خوازراو شتیان نووسیوه و رقیان هه‌ستاندووم و وایان لێکردوومه‌ هه‌جویان بکه‌م‌ و له‌راستیشدا هه‌جوه‌که‌ی منیش بۆ خۆده‌رخستن و خۆ ئاشکراکردنیان بووه‌ (وه‌ک کاک شادمان حه‌یده‌ریان و کاک رێبوار سه‌فه‌ری و فه‌رزادی مینبه‌ری و سه‌لاحی ئه‌حمه‌دی) ئه‌وانه‌ خۆیان ئاشکرا نه‌کردووه‌ به‌تایبه‌تی زۆرم حه‌ز لێ‌یه‌ کاک شادمان خۆی ئاشکرا بکات چونکه‌ ئه‌وکات کۆد و ره‌مزی باشترم وه‌ده‌ست ده‌که‌وێ بۆ هه‌جوێکی باشتر و ده‌وڵه‌مه‌ندتر و ئه‌گه‌ر پیاو بێ و ئه‌و پیاوه‌تییه‌ بکا خۆی ئاشکرا بکا قه‌ولی پێ ده‌ده‌م تا ئاخری عومرم هه‌موو هه‌جوه‌کانم بۆ ئه‌و ته‌رخان ده‌که‌م و کارم به‌که‌س نابێ. به‌ڵێن بێ دیوانه‌ هه‌جوێکی له‌سه‌ ده‌نووسم.
هۆیه‌کی دیکه‌ش که‌ تووشی کێشه‌ نه‌بووم ئه‌وه‌یه‌ به‌شێکیشیان دۆست و براده‌ری خۆمن و دڵیان نایه‌ هیچم پێ بڵێن. به‌شێکیشیان ده‌ستیان پێم راناگا ده‌نا تۆڵه‌م لێ ده‌که‌نه‌وه‌. به‌س ئه‌وان بشمکوژن گرنگ ئه‌وه‌یه‌ هه‌جوه‌که‌ دوای منیش هه‌ر ده‌مێنێ.
بۆ وێنه‌ له‌ دۆسته‌کانی خۆم هه‌جوی کاک سمایل زارعیم کردوه‌ و رووی لێ گرژ نه‌کردووم. هه‌جوی مادح ئه‌حمه‌دیم کردووه‌ هه‌روه‌تر... ئه‌وانه‌ به‌ گه‌وره‌یی خۆیان به‌خشیویانم. به‌شی هه‌ره‌ زۆری ئه‌و هه‌جوانه‌ له‌ وێبلاگه‌که‌ی (http://guntemate.blogfa.com) دا هه‌ن. با خوێنه‌ران بچن له‌وێدا بیانخوێننه‌وه‌. گه‌ردنیشیان ئازاد بێ چ ده‌ڵێن با بیڵێن.
ئەی بووە بە هەجو وڵامت بدەنەوە؟
به‌ڵێ کاک کامیل نه‌جاڕێ هه‌جوێکی زۆر زۆر به‌هێزی له‌ وه‌ڵامئ هه‌جوێکی مندا نووسیوه‌ته‌وه‌ به‌راستی ئه‌وه‌نده‌م پێ جوان بوو به‌س پێکه‌نیم. به‌و زووانه‌ له‌سه‌ر وێبلاگه‌که‌می داده‌نێم. هه‌م هه‌جوه‌که‌ی خۆم و هه‌میش هه‌جوه‌که‌ی ئه‌و. به‌س به‌راستی هه‌جوه‌که‌ی ئه‌و زۆر جوانه‌. ئه‌وه‌ی حه‌سه‌نی دانیشفه‌ریش که‌ خۆی تایبه‌ت جوانه‌. به‌ڵام هه‌جوه‌که‌ی کامیل که‌یفم پێی کرد.
تۆ بە هەجو رەنگە زۆرت خەڵک توڕە کردبێ، بووە هەجوت بکەن و توڕە بی؟
شه‌وێکیان له‌ کۆیه‌ تا به‌یانی ئه‌و کات من له‌وێ بووم و کامیل (خۆرهه‌ڵات نیوزی) به‌ڕێوه‌ ده‌برد، هه‌تا به‌یانی شه‌ڕه‌ هه‌جومان کرد. ئاخرییه‌که‌ی کامیل که‌ فشاری بۆ هات جنێوی به‌ هاوڕێیه‌کی زۆر خۆشه‌ویستم دا (زۆر ئازیزمه‌) ده‌یزانی به‌و زۆر تووڕه‌ ده‌بم (ناوی ناهێنم) چونکه‌ کەسێکی زۆر بەڕێزە، ئیدی ناچار بووم بێده‌نگ بم. چونکه‌ ئه‌و هاوڕێیه‌مم زۆر خۆش ده‌وێ، بۆیه‌ش ناوی ناهێنم چونکه‌ ئه‌ویش کامیلی خۆش ده‌وێ با دڵی له‌ کامیل نه‌یه‌شێ.
بەر لەوەی هەجو بنووسی، تا چەند ئاشنایەتیت لە گەڵ ئەو شاعیرانەی کورد هەبوو کە شێعری هەجویان نووسیوە؟
تەنیا شێخ رەزام خوێندبۆوە. بەس فارسیم زۆر دەخوێندەوە. فارس هەجونووسی باشیان هەیە.
جگە لە شێخ رەزا، کام شاعیری دیکە لە ناو ئەدەبیاتی کوردیدا هەیە کە هەجوی هەبووبێ؟
هەبوون. بۆ وێنە شوكری فەزڵی لە وەڵامی شێخ رەزادا شێعرەكانی زۆر دەوڵەمەندترن لە هی شێخ رەزا. لەموكریان بەداخەوە زۆر نەناسراوە و شتەكانی هەر بەسەر زار و زمانانەوە ماون، دەنا ئەو سەید رەشیدەی خانەقا كە شتەكانی دەبیستی شتێكی زۆر سەیر بووە. مامۆستا هێمن هەجوی هەیە و بلاو نەبۆتەوە. هیوادارم مامۆستا ع.ح لەبیری نەچووبنەوە چونكە وەك بزانم هەجوێكی جوانی هێمنی لەبەر بوو. مامۆستا هێدی هەجوی جوانی هەیە و بڵاوی نەكردوونەتەوە. بە داخەوە رەنگە كەسانی دیكەش بووبێتن و من نەیانناسم. بەڵام لەو شاعیرە نوێیانەدا هەجو نووسی باش و بەتوانامان هەیە. ناكرێ ناویان بێنم. نەكا حەزیان لێ نەبێ. ئەوانەی هەن لە رۆژهەڵاتی كوردستانن. لە باشووریش حەسەنی دانشفەر جوان دەنوسێ. كامیل نەجاڕی خۆی لێ نادا ئەو كافرە، دەنا شتێكی سەیرە. ئەوەی هەیە منم خۆم ئاشكرا كردووە. پێم وایە ئەجەلم هاتووە.
لە بواری شێعری تەنزیش دا کارت کردووە؟
زۆر بە كەمی. حەزم لێ بووە تەنزەكانم بە نەسر (پەخشان) بنووسم. وەك هێلكەمریشكەكانی بن قازی ئێمە كە لەسەر كێشی (هێڵە گشتییەكانی رێبازی ئێمە) نووسیم. دواتر تەنزی (بوختان)ـم نووسی تەنزی (قەلی نێو جۆگە) و (دادپەروەر) و شتی دیكەش. ئەوانەم بۆ ئەو كەسانە نووسی كە پێم خۆش نەبوو جنێویان پێ بدەم. پێم باش بوو وەبەر پلاریان بدەم. هەجو نەقیزەیە، تەنز پلارە.
لە سەردەمێک دا کە باوی غەزەل نەماوە و شێعرە هەر رۆژە و لە شێوازێکی تازەدا خۆی دەنوێنێ، غەزەل لە تۆ دەبیسین. روانگەت بە گشتی لە سەر جۆرەکانی شێعر چۆنە؟
با شاعیرە نوێخوازەكان تەكفیرم بكەن. فۆرمی نوێ بۆ شێعری كوردی غەزەلە نەك ئەوەی سوارە و گۆران دایانهێنا. كورد لە شاعیرانی فارسەوە فێری عەروز و قافیە بوو. كەوابوو شێعری ئەو قاڵبە نوێیە. فۆرمی ئەوەی گۆران و سوارە لە حەیران و بەیتەكاندا هەر لە كۆنەوە هەبووە. ئەوان سەرلەنوێ دایانهێنایەوە. زیندوویان كردەوە. ئەوجار كێ دەڵێ باوی غەزەل نەماوە؟ ئەوە پەیوەندیی بە دەسەڵاتی شاعیرەوە هەیە. ئێستا جەلالی نەجاڕی غەزەلێكی نووسیوە لە ئەدەبیاتی كوردیدا نموونەی نەبووە. كۆن و نوێ بە عەروزی و ناعەرووزی ناپێورێ. بەڵكو ئەوە داهێنانە دیاریی دەكا.
من پێم وایە غەزەلی كوردی هیچی نەگوتووە هەتا بڵێین شتی پێ نەماوە بۆ گوتن. هێشتا غەزەلمان ساوایە. زۆریش ساوایە.
بەڵام ئەوەی هەیە دەبێ توخمەكانی غەزەلی ئەمڕۆ لە سەردەمی هێمن و ئەحمەد هەردی جیاواز بن. راستە ئەمڕۆ باسی پیاڵەی شەراب و شەمع و گوڵ و پەروانە شتێكی كۆنن. خۆی ئەوە بنەماییترین هەوێنی شێعرە. داهێنان و خوڵقاندن.
هەر سەردەمەی زمانی خۆی هەیە بۆ نووسین. لەوانەیە ئەوەی ئەمڕۆ وەك "خوازەیەكی داهێنەرانە سەیری بكرێ و خوێنەر و بیسەر راچڵەكێنێ دووای دەیەیەكی دیكە بسوێ و كۆن بێ. هەر شاعیرەو دەبێ لە ناخی خۆی و لە رۆچنەی روانینی خۆیەوە بنووسێ. ئێمە نابێ ئێستاش كەڵًك لەس ئیستیعارە و وێكچواندنەكانی شاعیرانی پێشوو وەرگرین.
بەلای منەوە غەزەلی كوردی هێشتا ساوایە. ئەو برادەرانەی پێیان وایە غەزەل باوی نەماوە، با بێن كۆڕێكی شیعر خوێندنەوەیان لەگەڵ غەزەلنووسێكی داهێنەری وەك ئەمین گەردیگلانی بۆ پێك دێنین و با نەشڵێن رەشۆك حەزیان لە عەرووز و قافیەیە، بەشداربوانیش با هەر هەموویان دەرچووی بەشی ئەدەبیاتی كوردی بن. بزانین خەڵك چێژ لە كامیان وەردەگرن. بەرای من كۆن و نوێبوونی شێعر ئەو چێژە دیاریی دەكا كە خوێنەر و بیسەر لێی وەردەگرن. ئەوە پێوانەی منە بۆ شێعر.
بە پێی وتەکانی تۆ دەکرێ بڵێین بە پێچەوانەی ئەو هەوڵانەی کە بە تایبەت لە دەیەی حەفتای هەتاوی، دەیەی نەوەدی زایینی زۆریان پەرە گرت، ئیستا شاعیرانی کورد بە جۆرێک گەراونەتەوە سەر ئەو رێبازە شێعرییەی کە شاعیرانێکی وەک نالی، مەحوی، حەریق، هێمن و هەژار بە کاریان دێنا و دەکرێ بڵێین دوا سەنگەری ئەو رێبازەش لە لایەن مامۆستا هێدی‌یەوە پارێزراوە. تا چەند لە گەڵ ئەو بۆچوونە هاوڕای؟
نا شاعیران نەگەڕاونەتەوە سەر ئەو رێبازە. خۆی شاعیران بە راستی وازیان لەو رێبازە نەهێنا. بە تایبەتی لە رۆژهەڵاتی كوردستان. لە باشوور دوای ئەحمەد هەردی ئەو شێوازە لە نووسین بڕایەوە. بەڵام لە رۆژهەڵات مامۆستا هێدی هەر ماوە و دواتریش لە نەوەی نوێ مامۆستا ئاسۆ و ئەمین گەردیگلانی و لوقمانی پیربادینی و جەلالی نەجاڕی و هادیی حەبیبی بەردەوامن و ئەمنیش هەر وا بە شوێنیاندا دەڕۆم نازانم چم پێ كراوە یان نا. ئەوەی راستی بێ، شاعیرانی نوێخوازی كوردی هەر لەسەر رێچكەی نوێخوازیی خۆیان و شاعیرانی پاش نوێخوازیشمان بەو دوایانە هەركامەیان رێچكەی سەیر و سەمەرەی دیكەشیان تاقی كردەوە و پێیان وایە ئیدی باوی ئەوە نەماوە شیعر بۆ خەڵكی نەخوێندەوار بڵێی و پێیان وایە ئەگەر خەڵكی ئاسایی لە شێعرێك تێ گەیشتن ئەوە ئیدی شێعر نییە و شێعر باشترینه‌که‌ی ئه‌وه‌یه‌ که‌س لێی تێنه‌گا، دواتریش که‌ خه‌ڵک کتێبه‌که‌یان ناکڕن یان نایخوێننه‌وه‌ گله‌یی ده‌که‌ن و خه‌ڵک به‌ گه‌مژه‌ ناو ده‌به‌ن و ده‌ڵێة قه‌یناکا ئێمه‌ بۆ نه‌وه‌ی 2000ساڵی داهاتوومان نووسیون. ئەوەش بۆچوونێكی تایبەتە. نازانم لە كوێی دیكەش شتی وا هەیە. لە نێو ئەدیبی چ میللەتێكی دیكەشدا شتی وا هەیە. من هەر فارسی دەزانم. ئەوەندەی ئاگادار بم باشترین و گەورەترین شاعیرانی فارس بە كۆن و نوێیانەوە ئەوانەن كە ئەگەر نەڵێم هەموو كەس لانیكەم زۆرینەی خەڵكەكەیان چێژ بە شێعرەكانیان وەردەگرن. تەنانەت ئەو شاملووەی كە پێیان وایە تەنیا شیعری بۆ "خواص" نووسیوە، زۆرینەی خەڵكی چیژی لێ وەردەگرن.
ئەمن دەڵێم غەزەل هێشتا قسەی بۆ گوتن پێیە. ئەمن ناڵێم ئەو هەوڵەی دراوە خراپ بووە یان نەزۆك بووە. نەخێر بەرهەمی زۆر گەورە و نەمری وەك دەربەندی پەپوولەی شێركۆ و كۆبەرهەمە نەمرەكەی عەبدوڵا پەشێو و قوبادی جەلیزادە و جەمال غەمباری لێ كەوتووەتەوە. ئەوەی راستی بێ بەرهەمی باشی داوەتەوە. بەڵام ئەوەی لێی چاوەڕوانكراوە نەبووە. دیوانە شێعرەكانی شاعیرانی نوێخواز زۆر دەگمەنیان لەوانەن كە خوێنەر پێی خۆش بێ دووجار و سێ جار سەردانیان بكاتەوە.
وەک دوا پرسیار تۆ لە زۆر بواری شێعریی دا کار دەکەیت و هیندەی من بزانم هەجو، غەزەل، شێعری بەرگری و تەنانەت شێعر لە سەر وەزنی خۆماڵی و رەنگە بوارگەلی تریش شان بە شانی یەکتر لە کارەکانی تۆ دا رەنگیان هەیە و دەچنە پێش. پێت وا نییە ئەگەر لە ناو هەموان دا یەک بواری تایبەتت گرتبا بەر، سەرکەوتووتر دەبووی؟
نا، ئێستاش پێم وانییه‌ هیچ کامیان وزه‌ی بواره‌که‌ی دیکه‌ی لێ وه‌رگرتبێمه‌وه‌. ئه‌وانه‌ هه‌رکام له‌ لایه‌که‌وه‌ که‌لێنێک پڕ ده‌که‌نه‌وه‌ که‌ ئه‌ویتر پێی پڕ ناکرێته‌وه‌. بۆ وێنه‌ شتی حه‌ماسی به‌ فۆرمی غه‌زه‌ل خۆش نییه‌ به‌ کێشی خۆماڵی خۆشتره‌ وه‌ک شێعره‌که‌ی مزگێنی که‌ تێیدا باسی ئازایه‌تیی پێشمه‌رگه‌کانم کردووه‌ غه‌زه‌ل به‌س خودا دایناوه‌ بۆ باس و مه‌زموونی ئه‌ڤینداری. غه‌زه‌ل پیر نابێ.
ناردن بۆ تۆڕه‌ کۆمه‌ڵایه‌تی‌یه‌کان
Facebook| My Yahoo| Twitter| google| Balatarin
جه‌مال نه‌جاری|10 Feb 2011 - 13:41
هه‌جو و قسه‌ی خۆش و نوکته‌ و ته‌نز و گاڵته‌ و گه‌پ که‌ ده‌که‌ونه‌ خانه‌ی ئه‌ده‌بیاته‌وه‌ و ناوگه‌لێکن بۆ گاڵته‌ کردن و گوتنی ته‌نز وهه‌جویش وه‌ک بابه‌تێک له‌ قاڵبی ته‌نز ده‌ربڕین و به‌ مه‌به‌ستی پێکه‌نین و خۆشی به‌خشین ده‌نووسرێت.
له‌ راستیدا ئێمه‌ی کورد قه‌ت ته‌حه‌موولی بیستنی ته‌نزیشمان نه‌بووه‌ چ بگا به‌وه‌ی که‌سێک بێت و هه‌جومان بکات..
بۆیه‌ هه‌موو ئه‌و ته‌نزنووس و هه‌جونووسانه‌ی کورد که‌ تا ئه‌مڕۆ بابه‌تیان نووسیوه‌ که‌وتوونه‌ته‌ به‌ر تانه‌ و ته‌شه‌ری خه‌ڵک و له‌ کۆمه‌ڵگه‌ی خۆیان دووره‌ په‌رێز خراون به‌ڵام له‌ نێو کۆڕی ئه‌دیبان دا رۆژ به‌ رۆژ باڵایان کردووه‌ و بوونه‌ته‌ هه‌وێنی خۆشی دڵه‌کان.
سه‌باره‌ت به‌ نووسینی هه‌جو هه‌میشه‌ هه‌جو نووسان هێرشیان کراوه‌ته‌ سه‌ر و تووشی کێشه‌ و گرفتی کۆمه‌ڵایه‌تی هاتوون، هه‌ر بۆیه‌شه‌ شاعیرانی رابردوو پاش مه‌رگیان هه‌جوه‌کانیان بڵاو ده‌کرده‌وه‌ و ئه‌وانه‌ی ئێستاش به‌ نهێنی و به‌ ناوی خوازراو هه‌جوه‌کانیان بڵاو ده‌که‌نه‌وه‌.
ئه‌و خه‌ڵکانه‌ی هه‌جو ناناسن و ئاشنایه‌تیان به‌ لایه‌نه‌کانی هه‌جو و توخمه‌ پێکهێنه‌ره‌کانی هه‌جو نییه‌ پێیان وایه‌ ئه‌وه‌ی ده‌نووسرێت جنێوه‌ و بێرێزی کردنه‌ به‌ که‌سێک و شکاندنی مرۆڤه‌کانه‌، که‌چی به‌داخه‌وه‌ نازانن ئه‌مه‌ له‌ قاڵبی زمانێکی شێعریدا و به‌کارهێنانی سه‌نعه‌تگه‌لی شیعری و لایه‌نی جوانیناسی ده‌قێکی شیعری به‌رهه‌م دێت که‌ ناوی هه‌جوه‌.
بڕوانه‌ ئه‌م هه‌جوانه‌ی شیخ ره‌زا تاڵه‌بانی:
ئه‌و به‌ تڕ گوێز ئه‌شکێنێت و ئه‌میش قنگ ئه‌دڕێ
هه‌ر دو عاسین له‌ خودا کێری من و ئه‌م کوێره‌
......
ماری ره‌شه ‌ خنکاوه‌ له‌ گێژاوی خه‌لادا
کێرمه‌ له‌ قنگی کاکه‌ ‌حه‌مه‌ی حاجی مه‌لا دا
.......
کێر که‌ هه‌ستا نه‌ له‌ بێگانه‌ ده‌پرسێ نه‌ له‌ خوێش
گورزی خۆی هه‌ر ده‌وه‌شێنێ ، چ له‌ پاش و چ له‌ پێش
.......
کێر ئه‌گه‌ر مه‌یلی کونی کرد سه‌ره‌که‌ی بگره‌ له‌ مشت
همه‌ جا خانه‌ عشق است چه‌ مسجد چه‌ کنشت
......
هێنده‌ به‌ ته‌عریف و کینایه‌ت له‌ بنی سینگت به‌م
به‌گ ئه‌فه‌ندی به‌ سه‌راحه‌ت له‌ کونی قنگت به‌م
بڕوانه‌ ئه‌م هه‌جوانه‌ی ره‌سووڵ سوڵتانی:
ده‌بێ بیگێم و ده‌ربێنم دوو چاوی
به‌ منداڵی ئه‌وی خۆی پێوه‌ ناوی
....
پیر و پاتاڵ نین ئه‌وانه‌ی تۆ وه‌هایان نا‌و ده‌به‌ی
قوونی تۆ بۆ كیری ئه‌و پیرانه‌ وه‌ك دێوجامه‌یه‌
خۆ به‌ قه‌ت پیت و وشه‌ی رۆمانه‌كه‌ی یاشار كه‌ماڵ
تۆی به‌ شه‌و گا، ئه‌و مه‌لای خاوه‌ن كتێب و خامه‌یه
.....
ئه‌گه‌ر ویستت كه‌رێتیت تیا نه‌مێنێ‌
له‌ تاڤگه‌ی‌ ئاوی‌ كیرم بگره‌ ده‌سنوێژ
ئه‌گه‌ر ئێستاكه‌ گانێكم بده‌یتێ‌
وه‌كوو ماری‌ به‌هاری‌ به‌رده‌ده‌ی‌ توێژ
.....
هێنانه‌وه‌ی ئه‌م نموونه‌ گه‌له‌ بۆ ئه‌وه‌ بوو که‌ له‌ هه‌جودا جنێودان توخمی سه‌ره‌کی ده‌قه‌که‌ پێک دێنێت و جاری وایه‌ لایه‌نی پێکه‌ناوییه‌که‌ی ئه‌وه‌نده‌ زۆره‌ که‌ ده‌بێته‌ هۆی تووڕه‌بوونی لایه‌نی به‌رانبه‌ر و ره‌نگه‌ کابرای هه‌جو نووسیش له‌ نێوه‌دا زه‌ره‌ری گیانی به‌ر بکه‌وێت.
سه‌ید ئیبراهیم نه‌به‌وی ته‌نزنووسی به‌ناوبانگی ئێرانی ده‌ڵێت: " من مطمئــنم که شـما دارید به این فــکر می کنــید که تعریف " هجو" چیست و این توضیح که من بگویم نمی دانم هجو چیست ،شما را عصبی می کند. بنابراین علیرغم تمایلم به اینکه چیزی را که می دانم به کس دیگــری یاد بدهم ،مجبورم بگویم که " هجو" نوعی بیان خنده آور نقاط ضعف یا مشخــصه های ظاهری و شخــصی است . درهجو ما شخص یا وضعیتی راتمســخرمی کنیم و البته معـمولاً دراین کارخیلی هم قصد آگاه کردن دیگران را نداریم . معمولاً کسانی که هجو می کنند یا ازدست هجو شونده خیلی ناراحتند ، یا معتقدند که با آن هجو شوندۀ مادرقحبه هیچ کاردیگری نمی شود کرد، یا خیلی آدم های بد ذات و بی ادبی هستند که فقط عیب و بدی دیگران رامی بینند و آنرامســخره می کنند . شاید یکی ازمـهمترین تفاوت های هجو و طنزهمــین است که هجو دیدن اشــکالات ظاهری و شخـصی یک فرد است و جهت آن هم مســخره کردن اوست ، امّا طــنزبیان نقایــص و اشکالات انســانی است که به معــایب ظاهری و شخــصی نمی پردازد ".
که‌ وابوو با سینگمان ئاوه‌ڵا بێت و پێشوازی له‌و قه‌ڵه‌مه‌ به‌ جۆرئه‌ته‌ بکه‌ین که‌ راسته‌وخۆ به‌ ناوی خۆی هاتۆته‌ گۆڕه‌پانی ئه‌ده‌بیاته‌وه‌، ئه‌گه‌رچی ده‌زانم خۆی تووشی سه‌رێشه‌ش ده‌کات به‌ڵام پێی ده‌لێم: قه‌ڵه‌مت هه‌ر وا به‌ بڕشت بێت و به‌رده‌وام بی له‌ هه‌جوه‌کانت.
هه‌وڵ ده‌ده‌م دواتر وتارێک له‌سه‌ر هه‌جوه‌کانی کاک ره‌سوڵ سوڵتانی بنووسم.
له‌ه‌گڵ ریزمدا
جه‌مال نه‌جاری
سالم|10 Feb 2011 - 12:01
بۆ کاک ئه‌یوب سوری ، کاک کامیل نه‌جاری و عه‌لی
کاک ئه‌یوب شێخ ره‌زام چاک خوێندۆته‌وه ، ناشترسم و ده‌ڵێم که له گه‌ڵ ئه‌وه‌ی که هه‌جوی جوانی هه‌یه ، به‌ڵآم جنێو و قسه‌ی قۆریش زۆره و ئه‌سله‌ن پێم کاری ئه‌ده‌بی نین ، کاک کامیل ، قانع و ئه‌وانی دی به گشتی ره‌خنه و یان دژایه‌تی له گه‌ڵ چین و توێژه‌کانی وه‌ک شێخه‌کان ده‌که‌ن به‌ڵآم قامک له سه‌ر نێوی که‌س دانانێن وه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌وانیش وایان کردبێ ده‌لیل ناکا ئه‌و کاره دروست بێ و بیکه‌ین به مودێک بۆ خۆمان کاری ناحه‌ز هه‌ر که‌س بیکا هه‌ر ناحه‌زه و هه‌موو کاره‌ ئه‌دبیه‌کانی ئه‌و که‌سانه‌ش کاری به‌رز و سه‌رکه‌وتو نین ، ئه‌و شته‌ی تۆ باسی ده‌که‌ی ده‌بێته رێباز ، که له کاری ئه‌ده‌بی هه‌ر مه‌عنای نیه ، چونکه خه‌لاقیه‌ت ده‌خاته ژێر پرسیار ،کاک عه‌لی باس له پوری نیه ، پوریم بۆ نمونه هێناوه ، من باس له نێو زڕندان و کێشه‌ی شه‌خسی ده‌که‌م که هێنانی بۆ نێو دونیای جوانی ئه‌ده‌بیات کارێکی ناحه‌زه ، کاک ره‌سوڵ ده‌ڵێ که رقی هه‌ڵده‌ستێ هه‌جویان ده‌کا ، جا بۆ ئه‌وه‌ی رقی کاک ره‌سول هه‌ڵنه‌ستێ و هه‌جومان نه‌کا ده‌بێ پێیدا هه‌ڵبڵێین و باجیشی ویست بیده‌ینێ ده‌نا توشی کێشه ده‌بین ، من پێم وا نیه قسه‌ی قۆڕ و جنێو ئه‌گه‌ر وه‌زن و قافیه‌ت بۆ دانا ببێته شێعر و جوان بێ ،
کامیل نه‌جاڕی|10 Feb 2011 - 05:24
به‌هار خانم خۆت باش ده‌زانی که‌ من ته‌حسیلاتی ئه‌ده‌بیم نییه‌ به‌ڵام ئه‌وه‌ش ده‌زانی که‌ شاره‌زاییم له‌ شیعر و ئه‌ده‌بییات دا هه‌یه‌. تۆ باسی سه‌نایعی نوێی ئه‌ده‌بیت کردووه‌. با له‌ پێشدا ئه‌وه‌ت پێ بڵێم که‌ شتێک به‌ ناوی سه‌نایعی نوێی ئه‌ده‌بی له‌ ئه‌ده‌بیاتی کلاسیک دا بوونی نییه‌. ئه‌وه‌ی که‌ هه‌یه‌ سه‌نایعی ئه‌ده‌بییه‌ و ژماره‌ی سه‌نایعی ئه‌ده‌بیش تۆزێک له‌ په‌نجه‌کانی هه‌ر دوو ده‌ست زیاتره‌ و سه‌نایعی نوێشمان نییه‌. ئه‌گه‌ریش مه‌به‌ستت تازه‌گه‌ری و داهێنانی ئه‌ده‌بییه‌ ئه‌وه‌ به‌ پێچه‌وانه‌ی رای جه‌نابت که‌ پێت وایه‌ به‌رهه‌مه‌کانی کاک ره‌سووڵ به‌ هیچ پێوه‌رێک ناچنه‌ خانه‌ی ئه‌ده‌بیات و هه‌جو، به‌ رای من ئه‌و به‌رهه‌مانه‌ نموونه‌ی جوان و سه‌رکه‌وتوو و داهێنه‌رانه‌ی هه‌جوی کوردین.
به‌ر له‌وه‌ی بێم باسی چه‌ند نموونه‌یه‌کت بۆ بکه‌م له‌ ئه‌ده‌بی فارس و کورد دا با ئه‌و خاڵه‌شت بۆ روون که‌مه‌وه‌ که‌ من باسم له‌وه‌ کردووه‌ ئه‌گه‌ر به‌ پێوه‌ری ئه‌خلاق و به‌ پێی یاسا و رێسا ئه‌خلاقییه‌کانی کۆمه‌ڵگا سه‌یری هونه‌ر بکه‌ین له‌ سه‌ر له‌ به‌ری شیعر و گۆرانی و به‌یت و حه‌یرانی کوردی دا که‌متر به‌رهه‌مێکمان ده‌ست ده‌که‌وێ که‌ له‌گه‌ڵ بایه‌خه‌ ئه‌خلاقییه‌کانی کۆمه‌ڵگای ئێمه‌ یه‌ک بگرێته‌وه‌ و به‌و پێوانه‌یه‌ش ده‌بێ هه‌موویان له‌ خانه‌ی هونه‌ری کوردی ده‌باوێژین. لێره‌ دا که‌ باس له‌ ئه‌خلاقی کۆمه‌ڵگا ده‌کرێ مه‌به‌ست ته‌نیا ده‌کار کردنی وشه‌ی کیر و کوس نییه‌ به‌ڵکوو من باس له‌ هه‌نجاره‌ کۆمه‌ڵایه‌تییه‌کان ده‌که‌م. بۆ وێنه‌ تۆ سه‌یری ئه‌و به‌شه‌ له‌ به‌ندی نیوه‌شه‌وه‌ بکه‌ که‌ به‌ ده‌نگی خله‌ ده‌رزی بڵآو بۆته‌وه‌:
ره‌بی خودایه‌ هه‌ڵیکه‌یه‌ بایه‌کی له‌ باده‌وه‌
تاکوو گولێکی له‌ گوله‌ مێردانم
سه‌ره‌نده‌رێ له‌ ماڵ و مزڵی خۆ نه‌کاته‌وه‌
چونکه‌ هه‌تیوه‌ لاوه‌که‌ی
له‌ سه‌ر سنگ و مه‌مکی قه‌له‌نده‌ر و بابان وێرانێم راده‌کاته‌وه‌.
ئه‌و ده‌قه‌ که‌ هاوشێوه‌ی له‌ فۆلکلۆری ئێمه‌ دا گه‌لێک زۆره‌، دروسته‌ باسی ئه‌ندامانی نێرینه‌ و مێیینه‌ی پیاو و ژن ناکا، به‌لام ره‌وایی به‌ شتێک ده‌دا که‌ به‌ یاسا و رێسا ئه‌خلاقییه‌کانی کۆمه‌ڵگای ئێمه‌، بێ ئه‌خلاقانه‌ترین کاره‌، واتا خه‌یانه‌تی ژن به‌ مێرده‌که‌ی. له‌م رووه‌وه‌ ناکرێ ئێمه‌ به‌و پێوه‌ره‌ ئه‌خلاقییانه‌ له‌سه‌ر ئه‌و ده‌قه‌ بدوێین. نموونه‌ی وه‌ها له‌ ئه‌ده‌بی زاره‌کی ئێمه‌ دا گه‌لێک زۆرن.
ئه‌و نموونانه‌ی خواره‌وه‌شم له‌ وێبلاگی کاک جه‌عفه‌ری حوسێنپوور (هێدی) وه‌رگرتووه‌:
گۆڕانیی فۆلكلۆر:
ناوێرم بیمژم، بیكوشم، لیمۆكه‌ی كاڵه
ده‌ستیان لێ مه‌ده‌ن سه‌ریان به خاڵه
گۆڕانیی فۆلكلۆر:
جووتێک شه‌مامه‌ی نیمڕه‌سم ده‌یه
ده‌وری په‌رژینه، ڕێی ده‌سم نییه
گۆڕانیی فۆلكلۆر:
هه‌رچه‌ند ده‌كه‌م دڵ پیر نابێ
ده‌ستم له مه‌مكی گیر نابێ
یار منداڵه بۆم ژیر نابێ
----------------------------------------
--------------------
فۆلكلۆری ناوچه‌ی ئه‌رده‌ڵان:
هه‌ر له ‌سه‌ر سه‌رین تا پاژنه‌ی عه‌ین
عه‌یبۆ تێیا نییه‌ به‌ گه‌رده‌نم ده‌ین
یاران بێنه‌ دیار ئه‌م ته‌خت و «توێڵ»ه‌
ئه‌یژی نشینگای شای ئه‌رده‌بێڵه‌
له‌ «توێڵ»ه‌و خوارتر برۆی په‌یوه‌سه‌
له‌ برۆوه‌ خوارتر دوو دیده‌ی مه‌سه‌
له‌ دیده‌و خوارتر لووتی قه‌ڵه‌مه‌
له‌ لووته‌و خوارتر نه‌واته‌ ده‌مه‌
له‌ ده‌مه‌و خوارتر شمشێر چه‌نه‌ی زه‌ڕ
له‌ چه‌نه‌و خوارتر گه‌رده‌ن مینای ته‌ڕ
له‌ گه‌رده‌ن خوارتر سینه‌ی سوڵتانی
لێیه‌و به‌ن بووگه‌ به‌ی ئه‌سفه‌هانی
له‌ سینه‌و خوارتر نافه‌ به‌ وێنه‌
له‌ نافه‌و خوارتر گه‌نجه‌ و خه‌زێنه‌
جفته‌ ڕانه‌كه‌ی وه‌ک لۆكه‌ نه‌رمه‌
ساتێ بۆ یه‌كێ مه‌جازی گه‌رمه
هه‌ر وه‌ها ئه‌گه‌ر سه‌یری 8 به‌رگه‌که‌ی رشته‌ی مرواری بکه‌ی، له‌ سه‌ر له‌ به‌ری ئه‌و کتێبه‌ دا حه‌کایه‌تگه‌لێک ده‌خوێنیه‌ته‌وه‌ که‌ باسی ئه‌ندامه‌ بڤه‌کانی له‌شی ژن و پیاو و سێکس کردنی مرۆڤ و حه‌یوانیشی تێدایه‌. و ناکرێ چونکه‌ باسی ئه‌م شتانه‌ کراوه‌ عه‌لائه‌دینی سه‌جادی ته‌کفیر بکه‌ین و کتێبه‌که‌شی له‌ خانه‌ی ئه‌ده‌بی کوردی ده‌رهاوێژین.
به‌ڵام وا دیاره‌ جه‌نابت له‌ روانگه‌ی ئه‌خلاقییه‌وه‌ سه‌یری ئه‌و به‌رهه‌مانه‌ی کاک ره‌سوول ناکه‌ی و ئیدیعا ده‌که‌ی به‌ پێی پێوه‌ره‌ ئه‌ده‌بییه‌کان وه‌ها قه‌زاوه‌تێک له‌سه‌ر ئه‌و به‌رهه‌مانه‌ ده‌که‌ی.
من چه‌ند نموونه‌یه‌کت له‌ هه‌جوه‌کانی شێخ ره‌زا و وه‌حشیی بافقی و مامۆستا هێمن بۆ ده‌نووسم و ئاماژه‌ به‌ چه‌ند نموونه‌یه‌کیش له‌ هه‌جوه‌کانی کاک ره‌سوول ده‌که‌م. جه‌نابت پێم بڵێ به‌ کام پێوه‌ر هی شێخ ره‌زا و وه‌حشیی بافقیت پی هه‌جوه‌‌ و هی ره‌سووڵ سوڵتانی به‌ جنێوی رووت ده‌زانی.
شێخ ره‌زا له‌ هه‌جوی خزمه‌کانی خۆی دا ده‌ڵێ:
1: ماماه‌که‌م قه‌حبه‌ ژنه‌ ده‌وڵه‌تی شه‌ددادی هه‌یه‌
تالعی ره‌هبه‌ر و به‌ختێکی خودادادی هه‌یه‌
گه‌ر سه‌ر و ریشی پیاوانه‌یه‌ باوه‌ڕ مه‌که‌ پێی
باتینی جوله‌که‌ و زاهیری زوههادی هه‌یه‌
خۆی به‌ هه‌ر سووره‌ت ئومێدی که‌ره‌مم لێی هه‌یه‌ لیک
رقی زۆرم له‌ ره‌سیدی کوڕی گه‌ووادی هه‌یه‌
ره‌نگی که‌ر ده‌نگی به‌قه‌ڕ هه‌یئه‌تی سه‌گ خوویی چه‌قه‌ڵ
چاوی کوێر مه‌خزه‌نی کێر مه‌قعه‌دی پێ بادی هه‌یه‌
زیکر و ئه‌ورادی له‌سه‌ر کێر و زه‌که‌ر مونحه‌سیره‌
سه‌یری ئه‌و حیزه‌ قورمساغه‌ چ ئه‌ورادی هه‌یه‌
تف له‌ کوز دایکی له‌ لای خۆی کوڕی هێناوه‌ته‌ ده‌ر
گوو به‌ ریش بابی له‌ کن خۆی ئه‌میش ئه‌ولادی هه‌یه‌
له‌ گرووهی حه‌ره‌ما کاره‌که‌ر و دایک و خوشک
فاتم و عاسم و حامان و په‌ریزادی هه‌یه‌
شه‌و و رۆژ چه‌پڵه‌ به‌ کوز لێده‌ده‌ن و هه‌لده‌په‌ڕن
فه‌ره‌جیان تاب و ته‌بی کووره‌یی حه‌ددادی هه‌یه‌
بێ حه‌یان جومله‌ خوسووسه‌ن ژنه‌ سۆزانییه‌که‌ی
ره‌وشی دێڵه‌سه‌گ و قه‌حبه‌یی به‌غدادی هه‌یه‌
2: شێخ عه‌لی خۆ تۆ منت ئاواره‌ کرد و ده‌ربه‌ده‌ر
چاکه‌ هه‌جوێکت بکه‌م ئه‌مما موفید و موخته‌سه‌ر
بۆ حه‌مه‌ی وه‌ستا فه‌تاح ئێمه‌ت هه‌موو ئاواره‌ کرد
ئه‌ی حه‌مه‌ی وه‌ستا فه‌تاح دایکت به‌ کیری نێره‌که‌ر
(ده‌روێشه‌کانی شێخ عه‌لی به‌ ژنی شێخ عه‌لییان ده‌کوت دایه‌. که‌ ده‌ڵێ حه‌مه‌ی وه‌ستا فه‌تاح دایکت به‌ کیری نێره‌که‌ر مه‌به‌ستی له‌ دایک، ژنی شێخ عه‌لی مامێتی.)
له‌ هه‌جوی خه‌ڵکی تر دا ده‌ڵێ:
1: ماری ره‌شه‌ خنکاوه‌ له‌ گێژاوی خه‌لا دا
کیرم له‌ قنگی کاکه‌ حه‌مه‌ی حاجی مه‌لا دا
2: ئه‌حمه‌قم نه‌مکرد هه‌تا ریشم نه‌بوو گانی بده‌م
مسته‌فا به‌گ چاکی کرد تا ریشی هات هه‌ر گانی دا
3: پووره‌ شوکری به‌سسه‌ با نه‌تگێم و سمتت له‌ق نه‌که‌م
دایکه‌ کیر خۆرت حه‌واڵه‌ی سووری سه‌ر ئه‌بله‌ق نه‌که‌م
کۆنه‌ حیزی شاری به‌غدا لێم حه‌رام بێ شاعیری
گه‌ر کوزی خوشکت وه‌کوو ئه‌یوانی که‌سرا شه‌ق نه‌که‌م
4: مه‌عرووفی بێ ده‌رایه‌ت گووت کرده‌ نێو بدایه‌ت
چت پێ بڵێم قوڕمساغ هه‌ردوو گونم به‌ دایه‌ت
گونمی به‌ تڕ شه‌هید کرد کیرم ده‌کا ره‌عایه‌ت
5: شوکری له‌ داخی تۆ ئه‌وه‌ ساڵێکه‌ یا دووه‌
کیرم نه‌خۆشه‌ حاڵی په‌رێشانه‌ خه‌وتووه‌
6: من به‌ ئاشووبم به‌ جارێ خان و بانووتان ئه‌گێم
ئیبنی مه‌شهوورتان ده‌یوس و پیاوی به‌دخووتان ئه‌گێم
هه‌ر له‌ کوڕ تا کچ له‌ ساڵێ سه‌د هه‌تا دووتان ئەگێم

۳/۰۳/۱۳۹۰

ئەرێ کۆنگرەی پازدە بەسەرکەوتنەوە کۆتایی پێهات؟!

 تاهیر قاسمی


پازدەهەمین کۆنگرەی حیزبی دێموکراتی کوردستان رۆژی ٨ی جۆزەردان کۆتایی پێهات. کۆمیتەی ناوەندیی ئەو حیزبە وەک هەمیشە “به‌ خۆشحاڵییه‌وه”‌ رایگەیاند که‌ “پازده‌هه‌مین کۆنگره‌ی حیزبی دیموکراتی کوردستان، دوانیوه‌ڕۆی 8ی جۆزه‌ردان(29ی مای 2011)، به‌سه‌ر که‌وتنه‌وه‌ کۆتایی به‌ کاره‌‌کانی هێنا”، بە بێ ئەوەی جارێک تاریف و چۆنیەتی کۆتایی “سەرکەوتوانەی” کۆنگرە و کۆبوونەوەکانی بۆ بەردەنگەکانی خۆی روون کردبێتەوە. 

ئەگەر مەبەست لە سەرکەوتنی کۆنگرە تەنیا باس و لێدوان و سەرەنجام پەسەندکرانی ئەو بەڵگەنامانە بێ کە کۆمیتەی ناوەندی خستیە بەردەم ئەندامانی کۆنگرە، ئەگەر مەبەست سەرلەنوێ هەڵبژێرانەوەی ئەندامانی رێبەری بە ٣-٤ کەس ئاڵوگۆڕ بێ، ئەوە کۆنگرەی پازدەش وەک هەر کۆنگرەیەک لەم دنیایەدا “سەرکەوتوو” بوو و هیچیش پێویست ناکا بە خۆشحاڵی یان بە خەمناکیەوە کۆتاییەکەی بە خەڵک رابگەیەنین.
بەڵام ئەگەر رادەی سەرکەوتن و سەرنەکەوتنی هەر کۆنگرەیەک بەستراوە بێ بەوە کە ئەو حیزبە و بە تایبەت رێبەریەکەی تا چەند توانیویەتی بەرنامە و پرۆژەکانی کۆنگرەی پێشوو لە مەودای دوو کۆنگرەدا جێبەجی بکا و لەوەش زیاتر تا چەند توانیویەتی حیزبەکە لە بوارەکانی سیاسی، تەشکیلاتی، پەروەردە، ماڵی، راگەیاندن و بوارە جۆراوجۆرەکانی دیکە بەرەو پێش بەرێ، بە بڕوای من حیزبی دێموکراتی کوردستان و بە تایبەت رێبەریەکەی تا کۆنگرە نمرەی قەبوڵی وەرنەگرتووە و حەق نییە “بە خۆشحاڵیەوە” پێمان رابگەیەنێ کە “کۆنگرە به‌سه‌ر که‌وتنه‌وه‌ کۆتایی به‌ کاره‌‌کانی هێنا”.حیزبی دێموکراتی کوردستان لە ئەنجامی کۆمەڵێک قەیرانی تەشکیلاتی و سیاسی لە ناو حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێرانی پێشوودا، بە دەستی خاڵی لە باری ماڵی بەڵام بە سەرمایەیەکی گەورەی ئینسانیەوە چ لە ناو حیزب و چ لە دەرەوەی حیزب، ناچار ملی بە لەتبوون دا. لە دوای لەتبوونەوە ئەو حیزبە بەردەوام بەرەو هەڵکشان و گەشەکردن هەنگاوی بە بڕشتی هاویشت.
ئەو هەڵکشانە تا کۆنگرەی چواردە بەردەوام بوو. لە کۆنگرەی چواردەدا کۆمەڵێک بەڵگەنامەی گرینگ و لە سەرووی هەموانەوە بەرنامە و پێرەوی نوێ کە دەرەنجامی ماوەیەکی زۆر کار و تێکۆشان و کۆکردنەوەی فکری کۆمەڵێکی زۆر لە شارەزایانی ناو حیزب و دەرەوەی حیزب بوو، پەسەند کران. لە بەرنامەی حیزبدا گەشە بە خواستی نەتەوەیی درا و هاوکات دێموکراسی ناوخۆیی و هەنگاونان بۆ دێسانترالیزە کردنی قەوارەی حیزب لە پێرەوی ناوخۆ دا رەنگی دایەوە. رێبەریەک بە دوور لە هەر جۆرە دەمارگرژی و ناوچەگەری و … هەڵبژێردرا. بۆ یەکەم جار میکانیزمی هەڵاواردنی پۆزەتیڤ بە مەبەستی رێگەخۆش کردن بۆ سەرکەوتنی ژنان لە کۆنگرەدا هاتە ئاراوە، لاوان بەشێکی بەرچاو لە پێکهاتەی رێبەری‌یان پێکهێنا و هاوکات بەشی هەرە زۆری رێبەرانی لەمێژینەی ئەو حیزبە، ئەگەرچی ئێستاش سەرمایەی گەورەی فکرین، بەڵام دەستیان لە رێبەری کێشایەوە و جێگای خۆیان بۆ لاوەکان بە جێ هێشت.
ئەوانەی سەرەوە تەنیا بەشێک بوون لە دەسکەوتەکانی کۆنگرەی چواردە. بەڵام هەر بە دوای کۆتایی کۆنگرە، رەوتی داکشان و نوشستی حیزبی دێموکراتی کوردستان دەستی پێ کرد. ئەو رەوتە لە ٦ مانگی یەکەم دا کە بەڕێز کاک خالید عەزیزی وەک وتەبێژی حیزب کاری دەکرد خاوتر بوو بەڵام لەو کاتەوە کە ئەرکی سکرتێری حیزبی بە ئەستۆ گرت، رەوتێکی خێراتری بەخۆوە گرت. رێبەری بە کردەوە رەوتی بچووک کردنەوەی حیزب و خڕکردنەوەی دەسەڵات لە ناو دەستی خۆی دەست پێکرد، پشتی لە زۆربەی بڕیار و پەسەندکراوەکان کرد.
بۆ وێنە تاقە جارێکیش کۆماری کوردستان وەک ئامانجی ستراتژیی ئەو حیزبە لە وتەی رێبەرانی دا رەنگی نەدایەوە. هیچکام لە رێبەرانی حیزب چ بە زمان و چ بە نووسین جارێک دیفاعیان لە بەرنامەی حیزبەکەیان نەکرد، گەشەدان بە بیری نەتەوەیی هیچ رەنگدانەوەیەکی لە گوتاری حیزبدا نەما. ئەو کۆمیسیۆنانەش کە بە مەبەستی دێسانترالیزەکردنی قەوارەی حیزب لە ئەساسنامەدا گونجێندرابوون، کەوتنە بەر رقی رێبەریی حیزبەوە و یەک لە دوای یەک خنکێندران یان نیوە گیان کران.
رووناکبیرانی دەور و دەرەوەی حیزب کە لە ناویان دا ژمارەیەکی بەرچاو لە مامۆستایانی زانستگا هەبوون، یەک لە دوای یەک تەرە کران و لەو حیزبە دوور خرانەوە. رووناکبیرانی ناو حیزب ناهومێد کران، لە جیاتی کەڵکوەرگرتن لە تواناکانی ناو حیزب و دەرەوەی حیزب، کاری تاکەکەسی جێگای بە کاری هەرەوەزی لێژ کرد، تواناییەکان پەڕاوێز کران، راگەیاندن ئەگەر نەڵێم داکشانی بە خۆوە دیت، لەو ئاستەدا قەتیس ما کە بەر لە کۆنگرەی چواردە هەبوو، تەشکیلاتی ئاشکرا هەڵوەرینی بەخۆوە دیت و خەبەرێکیش لە “ئاموزش” و پەروەردەی حیزبی و نەتەوەیی بۆ ئەندامان نەما. تەنیا شتێک کە تا ئێستاش بەردەوام بەچاوی ئەندامان دا دەدرێتەوە، رێگەدان بە دەربڕینی بیروڕای ئازادە کە ئەوەش هێشتا لە بنکەکانی حیزب دا پرسیاری لەسەرە و ئەوەندەش کە پێوەندی بە ئەندامانی حیزب لە دەرەوەی بنکەکان هەیە، خێرێک نییە کە رێبەریی حیزب بتوانێ پێیانی بکا.لە زۆربەی کۆنفرانسەکانی پێش کۆنگرەی ١٥ دا و بۆ وێنە لە کۆنفرانسی ئەندامانی حیزب لە وڵاتی فینلاند کە بۆخۆم تێیدا بەشدار بووم، زۆربەی نیزیک بە تەواوی ئەوانەی تریبونیان وەرگرت، قسەکانیان لە دەوری داکۆکی لە بڕیارەکانی کۆنگرەی چواردە و پێویستی پێداگرتنەوەی کۆنگرەی پازدە لە سەر ئەو پەسەندکراوانە خولی دەدا. لە راستی دا ئەندامان بە جێگای ئەوە کە بیر لە پێشکەوتنی زیاتر بۆ حیزبەکەیان بکەنەوە، ناچار بوون دیفاع لە دەسکەوتەکانیان بکەن. ئەمە بۆ من تراژێدی بوو کە بە ئاشکرا دەمدیت بەدەنە لە بەرامبەر رێبەریی دا کەوتبووە بەرگری لە دەسکەوتەکانی کۆنگرەی پێشوو!
لە حاڵێک دا کە ئەگەر حیزبەکە رەوتی دروستی خۆی پێوابا، ئەندامان دەبوو بیری نوێیان داهێنابا، یارمەتیان بە روونکردنەوەی پەسەندکراوە تەماویەکانی کۆنگرەی پێشوو کردبا، ژنان دەبوو لە دەست میکانیزمی هەڵاواردنی پۆزەتیڤ رزگار کرابان و هاوکات کاندیداکانیان بۆ رێبەری چەند بەرابەر بووبا، دەبوو بۆ هەرکام لەو ناوچانەی کە رێژەی ئەندامیان لە رێبەری دا نییە یان کەمە، چەندین کادر وەک کاندیدی رێبەری پەروەردە کرابا، دەبوو ئەندامان بە بیری نەتەوەیی زیاتر گۆش کرابان، دەبوو لە سایەی دێسانترالیزە کردنی قەوارەی حیزب و دابەشکردنی دەسەڵات، چیدی هیچ ئەندامێک حیزبایەتیەکەی بە بوون و نەبوونی لە ناو رێبەری دا گرێ نەدابایەوەو دەبوو… دەبوو… دەبوو… بەڵام بە داخەوە زۆر “دەبووی” دیکە نەبوون و کۆنگرەش بە “سەرکەوتنەوە” کۆتایی پێهات!
***
خۆ ئەگەر دۆخی ئێستای حیزبی دێموکراتی کوردستان وەک عادەتە، لە گەڵ لایەنەکانی دیکە هەڵسەنگێنین، رەنگە لە زۆربەی بوارەکاندا ئەو حیزبە جیاوازیەکی ئەوتۆی لە گەڵیان دا نەبێ بەڵام رەساڵەتی حیزبی دێموکراتی کوردستان ئەوە نەبوو. ئەوەندەش کە دەگەڕێتەوە سەر توانایی و لیاقەتی سکرتێری ئەو حیزبە، نە رەخنەگرتن لێی بە مانای بێ تواناییەتی و نە بە توانایی ئەو بەو مانایەیە کە رەخنەی لە سەر نییە یان نابێ رەخنەی لێ بگیرێ. سەرەڕای هەموو کەموکوڕیەکان، لە ناو رێبەریی حیزبی دێموکراتی کوردستان دا، ئەمڕۆ کاک خالیدی عەزیزی باشترین کەسە بۆ سکرتێر بەڵام بێدەنگ بوون لە حاند ئەو کارانەی کە دەبوو بکرێن و دوای پتر لە سێ ساڵ هەروا بە هەڵپەسێردراوی ماونەتەوە، بە مانای رازی بوون بە کەموکوڕیەکانە.
هەڵەیەک کە بە داخەوە لە دوای کۆنگرەی چواردەوە زۆربەمان بە بیانووە پووچەکانی “حیزبەکە ساوایە” یان “با ئەم و ئەو پێمان خۆش نەبن” و… تووشی بووین و بووین بە شەریکی هەڵەکان. لە راستی دا، لە مەودای نێوان کۆنگرەکانی ١٤ تا ١٥ی حیزبی دێموکراتی کوردستان، پێوەندی نێوان سکرتێر و حیزب، هەمیشە منی وەبیر پەندی “ئاش لە خەیاڵێک و ئاشەوانیش لە خەیاڵێک” خستۆتەوە. بڕیار و پەسەندکراوەکان لەو حیزبەدا تەنیا نووسراوەی سەر کاغەز بوون و سکرتێر ئەوەی کردووە و ئەوەی گوتووە کە خۆی پێی باش بووە نەک ئەوەی کە حیزبەکە پێی باش بووبێ.
لەم نێوەش دا ئەندامانی دیکەی رێبەری کڕ و کپ، متەقیان لێ نەهاتووە. لە حاڵێک دا لە هەموو حیزبێکی پێشکەوتوو و دواکەوتووی ئەم دنیایە، سکرتێر و ئەندامانی دیکەی رێبەری لە کۆنگرەکاندا خۆیان بۆ جێبەجێ کردنی بڕیار و پرۆژەکانی حیزبەکە کاندید دەکەن و ئەگەر هاتوو موخالفی ئەو بڕیار و پەسەندکراوانە بوون، ئەوە دەبێ خۆیان لە کاندیدکردن و بەرپرسایەتیی جێبەجێ کردنیان بپارێزن.بە دوای کۆنگرەی پازدە دا هەرچەند گۆڕانێکی رێژەیی لە گوتاری سیاسیی رێبەرانی حیزب دا بەرگوێ دەکەوێ بەڵام بەش بە حاڵی خۆم هەم گۆڕانەکەم پێ درەنگ وەختە و هەم بە داخەوە بە پێی ئەزموونی دوای کۆنگرەی چواردە، پێم وایە زۆر درێژە ناکێشێ و سەرلەنوێ پشت کردن لە پەسەندکراوەکانی ئەو کۆنگرەیەش دەست پێ دەکاتەوەو رەوتی بچووک کردنەوەی حیزبەکەش لە لایەن رێبەرانیەوە هەروا درێژەی پێ دەدرێ. چونکە لەم کۆنگرەیەش دا نوێنەرانی کۆنگرە هەروا بۆخۆیان “مصوبات”یان پەسەند کردووە و رێبەرانیش بڕیاریان داوە سیاسەتی خۆیان بکەن.

۹/۱۰/۱۳۸۹

دوکتور زیا سەدرولئەشرافی: داوا لە دوو لایەنی حیزبی دێموکرات دەکەین لەگەڵ یەک بکەونە دیالۆگەوە

زیا سەدرولئەشرافیدوکتور زیا سەدرولئەشرافی کەسایەتیی ئازەربایجانی و وتەبێژی کۆنگرەی نەتەوەکانی ئێرانی فیدراڵ داوای لە هەر یەک لە عەبدوڵڵا حەسەن زادە و مستەفا هیجری کرد تا لە گەڵ یەک بکەونە دیالۆگ و کار بۆ یەکخستنەوەی ریزەکانی حیزبی دیموکراتی کوردستان ئێران بکەن. وتیشی کە ئەو لە ناو ئازەری و کوردەکان دا بە باشترین دۆستی ئازەریی کوردەکان دەناسرێ و رابردوویەکی دێرینەی لە ئاشنایەتی لە گەڵ حیزبی دێموکراتی کوردستان ، بە تایبەت ئاشنایەتی لە گەڵ دوکتور عەبدوڕەحمان قاسملوو و عەبدوڵڵا حەسەن زادە هەیە.

لە رۆژانی ١٨، ١٩ و ٢٠ی نوڤامبر کۆنفرانسێک بە بەشداریی ژمارەیەکی بەرچاو لە کەسایەتی و لایەنەکانی ئۆپۆزیسیۆنی ئێران کە نوێنەرانی حیزب و لایەنەکانی سەر بە نەتەوە جۆراوجۆرەکانی ئەو وڵاتەی لە خۆ گرتبوو، لە شاری هێلسینکی پێتەختی وڵاتی فینلەند پێک هات. ئەو کۆنفرانسە تایبەت بوو بە تاوتوێ کردنی پرسی فیدرالیزم و دێسانترالیزە کردنی دەسەڵات لە ئێرانی داهاتوو کە تێیدا هەریەک لە رەزا کەعبی لە کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان، کاوە ئاهەنگەری لە حیزبی دێموکراتی کوردستان، مەجید حەقی لە حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران، حەسەن شەمسی لە کۆمەڵە - رێکخراوی کوردستانیی حیزبی کومونیستی ئێران و دوکتور گوڵمراد مرادی لە بزوتنەوەی دێموکراتیکی یارسان بەشدار بوون و هەرکام روانگەی حیزبەکەی خۆیان لەم بارەوە خستە روو. لە کوردەکانی دیکەش رەئوف کەعبی نوێنەرایەتی ئیتحادی فیداییانی خەڵکی ئێرانی دەکرد و هەروەها دوکتور محمد عەلی تۆفیقی وەک رۆژنامەنووس راستەوخۆ بەشداری کۆنفرانس بوو و باسێکی لە سەر فیدرالیزم پێشکەش کرد. لە دووریشەوە و لە رێگای سکایپ، دوکتور ئاسۆی حەسەن زادە مامۆستای زانستگای فەرانسەوی - لوبنانیی هەولێر و شەهابەدین شێخی رۆژنامەنووس لە وڵاتی ئاڵمانەوە، بەشدار بوون و قسەیان کرد. 


لە رۆژی دووهەم و بە پێی بەرنامەی کاری کۆنفرانس، نوێنەرانی هەر یەک لە حدکا و حدک - بە ئانقەست یان بە هەڵکەوت - لە پانێلێکی هاوبەش و لە تەنیشت یەک بەشدار بوون و باسەکەیان پێشکەش کرد. ئەوەش خۆشحاڵی و تەشویقی سەرجەم ئامادەبوانی لێکەوتەوە و دوکتور حسین لاجوێردی، وەک رێکخەری سەرەکیی کۆنفرانسەکە ئەوەی بە یەکێک لە دەسکەوتەکانی کۆنفرانس وەسف کرد.


ئەوەی لەم کۆنفرانسەدا هەستی پێ دەکرا، هەوڵی زۆری دوکتور لاجوێردی بوو بۆ راکێشانی سەرنجی زیاتری لایەنەکان بۆ پێشوازی و پەیوەست بوون بە کۆنگرەی نەتەوەکانی ئێرانی فیدراڵ کە ماوەی حەوت ساڵ بەسەر دامەزرانی دا تێپەڕیوە. ئەوەش لە کاتێکدایە کە لە ناو کوردەکان دا هەست دەکرێ کۆنگرە لە ژێر هێژێمۆنیی لایەنێکی ناو کۆنگرە، بەرگری دەکا لە پەیوەست بوونی لایەنەکانی زیاتری رۆژهەڵاتی کوردستان. ئەگەرچی پێشتر لەو بارەوە قسەم لە گەڵ دوکتور زیا سەدرولئەشرافی کردبوو و ئەو رەخنەیەم رووبەروو کردبۆوە، بەڵام دەرفەتێکی زۆر کەمم دەسکەوت تا لە چاوپێکەوتنێکی رۆژنامەوانی دا ئەو پرسیارەی بەرەوروو بکەمەوە. 


وتەبێژی کۆنگرەی نەتەوەکانی ئێرانی فیدراڵ هەرچەند وتی کە کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان داوای بەئەندامبوونیان نەکردووە بەڵام نکۆڵی لەوە نەکرد کە کێشەی حدکا لە گەڵ حدک بەربەستی وەرگرتنی حدک بووە بۆ ئەندامەتی لەو پێکهاتەیەدا. لەم بارەوە وتی کە ئەوان کار بۆ یەکخستنەوەی ریزەکانی حیزبی دێموکرات دەکەن. 


دوکتور زیا سەدرولئەشرافی پێشینەی ئاشنایەتی خۆی لەگەڵ حیزبی دێموکرات بۆ ئەو کاتە دەگەڕێنێتەوە کە دوکتور قاسملوو رێبەریی ئەو حیزبەی بە دەست بوو و دەڵێ: "ئەو کات بە هۆی ئیرەج ئەسکەندەری و لە رێگای عەبدوڵڵا قادری ئازەرەوە لە گەڵ دوکتور قاسملوو ئاشنا بووم. لە رێورەسمی ناشتنی شەهید دوکتور شەرەفکەندی دا بەشدار بووم و دواتر کە کاک حەسەن زادە سکرتێری حیزب بوو، چووم لە گەڵی دانیشتم و لە بابەت پێوەندیی نێوان کوردەکان و ئازەربایجانییەکان لە ناوچەکانی ئازەربایجانی رۆژئاوا و ناوچەکانی تر قسەم کرد." 
سەرۆکی کۆنگرەی نەتەوەکانی ئێرانی فیدراڵ نایشارێتەوە کە ئەو "ئاشنایەتی لەگەڵ کاک حەسەن زادە زیاتر تا کاک هیجری" بەڵام دەڵێ کە "ئارەزووی من ئەوەیە یەکێتی ئەو دوو باڵەی حیزبی دێموکرات وەدی بێ، چونکە ناکۆکی سیاسی دەبێ ببێتە هۆی گەشە کردنی جەریانێکی سیاسی و نابێ بخرێتە قۆناخێکەوە کە لاوازیی ئەو جەریانەی لێ بکەوێتەوە و دێموکراسی یانی توانایی تەحەمولی بیرورای جیاواز." لەم بارەوە وتەی خانمە وەزیرێکی فەرانسەوی لە سەردەمی دەسەڵاتی ژیسکار دێستەنی گێرایەوە لەو کاتەدا کە فرانسوا میتران، یاسر عەرەفاتی بانگهێشت کردبوو؛ "پرسیاریان لێ کرد کە بیروبۆچوونت لەو بارەوە چیە و لە وڵامدا کوتی بە رای من ئیسرائیل دەبێ لە گەڵ یاسر عەرەفات بکەوێتە وتووێژەوە. وتیان ئاخر موخالفی یەکترن، لە وڵام دا وتی ئینسان لەگەڵ موخالفی خۆی وتوێژ دەکا نەک لە گەڵ هاو نەزەرەکەی."

دوکتور سەدرولئەشرافی کە وەک خۆی دەڵێ هەم لە ناو تورکە ئازەریەکان دا و هەم لە ناو کوردەکان دا بە باشترین دۆستی ئازەریی کوردەکان ناسراوە، دەڵێ: لەو محەبەتەی ئەو ئازیزانە کەڵک وەردەگرم و وەک بەرپرس و وتەبێژی کۆنگرەی نەتەوەکانی ئێرانی فیدراڵ داوا دەکەم دوو لایەن لەگەڵ یەک دابنیشن و ئەوەی لە دەستی منیش بێ لەم بارەوە تەنەخی ناکەم، ئاکامەکەشی پێوەندی بە خۆیانەوە هەیە.


لە بابەت ئەوە کە ئاخۆ ئەوان بەرنامەیەکیشیان هەیە بۆ پێکهێنانی دیالۆگ و نیزیک کردنەوەی ئەو دوو لایەنەی حیزبی دێموکرات، سەرۆکی کۆنگرەی نەتەوەکانی ئێرانی فیدراڵ ئاشکرای دەکا کە ئەوان "لە کۆنگرەدا خەریکن پەیماننامەیەک بێننە بەرباس کە ئەو نەتەوانە هەر جۆرە ناکۆکیەکیان لەگەڵ یەک هەبێ، دەبێ بە شێوەی هێمنانە و ئاشتیخوازانە چارەسەری بکەن و سروشتی‌یە کە ئەوە ئەندامانی جیاوازی ناو هەر کام لەو نەتەوانەش دەگرێتەوە و راست بەو هۆیەیە کە من داوا لە کاک حەسەن زادە و کاک هیجری دەکەم کە حەتمەن قسەکانم دەبیسنەوە، هەر وا بکەن و ئەوە بە قازانجی نەتەوەی کوردە."

تاهیر قاسمی ئەو راپۆرتەی ئامادە کردووە
سه‌رچاوه‌: رۆژهه‌ڵات‌تایمز

بابەتی نوێ:

حیزب وەک سەنتەر، ستراتژیی حیزب وەک سەنتێز

سەردەمی ئێستا، سەردەمی بەئاگاهاتنەوەی هەرچی زیاتری نەتەوە بندەستەکانە. سەردەمی ‏هەوڵدانی بە کۆمەڵی کۆمەڵگا ژێردەستەکان بۆ سڕینەوەی سێبەری دا...