مێش دەعبایەکی باڵداری بچووکە و لە هەموو پیسیەک دەنیشێ. وشەکە چ بە هۆی پاشگر و چ وەک پاشگر، لە کۆمەڵێک وشەی زمانی کوردی دا هەیە. هەموو ئەو وشانەش کە بە جۆرێک مێشیان تێدایە، لە رەنگ دا وەک یەک یان لێک نیزیکن. مێش جۆرێکی تایبەت لە رەنگی رەش یان رەنگی رەشی ئاماڵ بۆرە.
مش یان مێش لە مشکی و خۆڵەمێش دا هەیە کە هەر دوو وشە یەک واتایان هەیە. ئەویش ئەو خۆڵەیە کە دوای سووتان دەمێنێتەوە. مێشکی لە زمانی فارسیش دا هەر واتای رەشە. هەرچەند لەوێ رەشێکی قەترانییە و زیاتر تایبەت بە رۆژانی تازێ و تازیەبارییە. مشکی هەروەها پارچە و قوماشێکی رەنگ رەشە کە رەشتیشی پێ دەڵێن کە لە ناوچەکانی ناوەند و باشووری رۆژهەڵاتی کوردستان سەروێنی پیاوان و ژنانی کوردە.
مش یان مێش دەگەڕێتەوە سەر وشەی "موس"ی سۆمەری بە هەمان واتای رەش. بە شێوەی سەربەخۆ یان بە هۆی پاشگرێک لە وشەکانی مێش، مشک، مشکی، مژ، ماش (دانەوێڵە) و رەنگە مێشک و مەشکە دا هەیە.
وەک پاشگریش لە گامێش (گای رەنگ مێش)، خۆڵەمێش (خۆڵی رەنگ مێش)، گورگەمێش و کۆمەڵێک وشەی دیکەدا دەبیسترێ. هەرچی وشەی گورگە مێشە، ئەوە بریتیە لە سەگێکی دوو رەگە لە گورگ و سەگ. ئەم جۆرە سەگانە رەنگیان خۆڵەمێشییە کە رەنگە خدەی باوکە گورگەکەیان هەڵگرن و کاتێ شوان چاویان لێ خافڵ کا، پەلاماری مەڕەکان بدەن. هەر بەو هۆیەش وشەی گورگەمێش واتای سەگێکە کە رەنگە مەڕ و بەرخەکان بخوا.
مێش لە وشەی گامێش کە لە عەرەبی دا بووە بە جاموس، پێوەندی بە رەنگی گامێشەوە هەیە نەک مێ و نێریی ئەو جۆرە گایە. بەڵام چونکە زۆربەی ئەو گامێشانەی راگیراون، بە مەبەستی کەلک وەرگرتن لە شیرە چەورەکەیان، مێ بوون، وشەی گامێش بۆ مێی ئەو گیاندارە بە کار هاتووە. هاوسەری گامێش، کەڵە. رەنگە فارسەکان بە تێگەیشتنی هەڵە لە واتای گامێش، وشەی "میش"ی بە مانای مەڕی هاوسەری بەرانیان لێ داڕشتبێ.
دەگوترێ وشەی "قامیش" وشەیەکی تورکییە بەڵام وەک ئەگەرێک بە دوور نییە بەشی دووهەمی وشەکە هەمان مێش بێ و ئەویش ئاماژە بەو گوڵە توکنە بێ کە قامیش لە وەرزی پاییزدا دەری دەکا. ئەگەر ئەوە دروست بێ، ئەوە بەشی یەکەمی وشەکە واتە "قا"، هەمان گیایە و لە سەر یەک قامیش واتای گیای رەنگ خۆڵەمێشی دەدا.
مێش رەنگە دەوری سەرەکی لە سازکردنی وشەی "مێشک"یش دا هەبێ. هەروەها لە وشەی مێشە بە واتای پۆلە داری چڕ و پڕ. بە گۆڕانی "م" بە "ب"، وشەی مێشە کراوە بە "بێشە". فارس پێی دەڵێ "بیشە" و "بیشەزار". هەر ئەم گۆڕانە لە "رەش و بێش" دا هەیە و بە گۆڕانی "م" بە "پ" لە رەشکە و پێشکەش دا بەر گوێ دەکەوێ.
مش یان مێش لە مشکی و خۆڵەمێش دا هەیە کە هەر دوو وشە یەک واتایان هەیە. ئەویش ئەو خۆڵەیە کە دوای سووتان دەمێنێتەوە. مێشکی لە زمانی فارسیش دا هەر واتای رەشە. هەرچەند لەوێ رەشێکی قەترانییە و زیاتر تایبەت بە رۆژانی تازێ و تازیەبارییە. مشکی هەروەها پارچە و قوماشێکی رەنگ رەشە کە رەشتیشی پێ دەڵێن کە لە ناوچەکانی ناوەند و باشووری رۆژهەڵاتی کوردستان سەروێنی پیاوان و ژنانی کوردە.
مش یان مێش دەگەڕێتەوە سەر وشەی "موس"ی سۆمەری بە هەمان واتای رەش. بە شێوەی سەربەخۆ یان بە هۆی پاشگرێک لە وشەکانی مێش، مشک، مشکی، مژ، ماش (دانەوێڵە) و رەنگە مێشک و مەشکە دا هەیە.
وەک پاشگریش لە گامێش (گای رەنگ مێش)، خۆڵەمێش (خۆڵی رەنگ مێش)، گورگەمێش و کۆمەڵێک وشەی دیکەدا دەبیسترێ. هەرچی وشەی گورگە مێشە، ئەوە بریتیە لە سەگێکی دوو رەگە لە گورگ و سەگ. ئەم جۆرە سەگانە رەنگیان خۆڵەمێشییە کە رەنگە خدەی باوکە گورگەکەیان هەڵگرن و کاتێ شوان چاویان لێ خافڵ کا، پەلاماری مەڕەکان بدەن. هەر بەو هۆیەش وشەی گورگەمێش واتای سەگێکە کە رەنگە مەڕ و بەرخەکان بخوا.
مێش لە وشەی گامێش کە لە عەرەبی دا بووە بە جاموس، پێوەندی بە رەنگی گامێشەوە هەیە نەک مێ و نێریی ئەو جۆرە گایە. بەڵام چونکە زۆربەی ئەو گامێشانەی راگیراون، بە مەبەستی کەلک وەرگرتن لە شیرە چەورەکەیان، مێ بوون، وشەی گامێش بۆ مێی ئەو گیاندارە بە کار هاتووە. هاوسەری گامێش، کەڵە. رەنگە فارسەکان بە تێگەیشتنی هەڵە لە واتای گامێش، وشەی "میش"ی بە مانای مەڕی هاوسەری بەرانیان لێ داڕشتبێ.
دەگوترێ وشەی "قامیش" وشەیەکی تورکییە بەڵام وەک ئەگەرێک بە دوور نییە بەشی دووهەمی وشەکە هەمان مێش بێ و ئەویش ئاماژە بەو گوڵە توکنە بێ کە قامیش لە وەرزی پاییزدا دەری دەکا. ئەگەر ئەوە دروست بێ، ئەوە بەشی یەکەمی وشەکە واتە "قا"، هەمان گیایە و لە سەر یەک قامیش واتای گیای رەنگ خۆڵەمێشی دەدا.
مێش رەنگە دەوری سەرەکی لە سازکردنی وشەی "مێشک"یش دا هەبێ. هەروەها لە وشەی مێشە بە واتای پۆلە داری چڕ و پڕ. بە گۆڕانی "م" بە "ب"، وشەی مێشە کراوە بە "بێشە". فارس پێی دەڵێ "بیشە" و "بیشەزار". هەر ئەم گۆڕانە لە "رەش و بێش" دا هەیە و بە گۆڕانی "م" بە "پ" لە رەشکە و پێشکەش دا بەر گوێ دەکەوێ.
