وشەی خانەخوێ لە بنەڕەتدا "خانەخێو"ە. ئەویش خێوی ماڵ یان خاوەن ماڵە.
وشەی خێو لە هەنبانە بۆرینەدا بە واتای راهێنان و ژیاندن هاتوە. بەو جۆرە خانەخوێ (خانەخێو) واتە کەسێ کە ماڵەکە بەڕێوە دەبا و دەیژێنێ.
وشەی خێو پەرەی گرتوەو چۆتە ناو ئایین و خورافاتەوە. بەم جۆرە خێوی شەو، خێوی ئاو، خێوی جندۆکان و کۆمەڵێک خێوی دیکە کەوتوونەتەوە.
ئەگەرچی پێشتر پێم وا بوو وشەی "خاووخێزان" بریتی لە دوو بەشی ئەندامانی بنەماڵەن کە خاو ئەوانەن هێشتا پێویستی‌یان بە سەرپەرەست هەیە و خێزان ئەوانەن کە دەتوانن لە سەر پێی خۆیان راوەستن و بەشەکەی دیکە بەخێو بکەن، بەڵام بە وەرد دانەوەی خێو و خانەخوێ گومان لە بۆچوونی پێشووم دەکەم. ئیستا ئەم بۆچوونە بە بەهێزتر دەزانم کە:
"خاو و خێزان" لە بنەڕەت دا "خێو و خێوزان"ە. خێو وەک سەرەتا ئاماژەی پێ کرا، بەڕێوەبەر و ژێنەری ماڵە و خێزان سواوی "خێوزان"ە. خێوزانیش لە سێ بەشی خێو+زا+ان پێکهاتوە.
خێو؛ خاوەن ماڵ
خێوزا: ئەوەی لە خێو (خاوەن ماڵ) کەوتۆتەوە، لە خێو بوو، منداڵی خێو
خێوزان: خێوزایان، کۆی خێوزایە بە واتای ئەوانەی لە خێو کەوتوونەوە.
لەم بۆچوونەدا هێشتا گرێی نەکراوە ماون. ئەوە کە ئاخۆ وشەکە بۆ کام یەک لە دەورانی دایکمەزنی یان باوک مەزنی دەگەڕێتەوەو مەبەست لە خێو کامیان بووە؟ ئەگەر وشەکە بە هی دەورانی دایکمەزنی بزانین، ئەوە پیاو یان باوک وەک چۆن لەو سیستمە بنەماڵەییەدا رۆڵی لاوەکی هەبووە یان هەر نەیبووە، لە وشەکەشدا رۆڵی نییەو تێیدا دایک، خێوەو مناڵەکانی خێوزان. بەڵام ئەگەر بە هی سەردەمی باوکمەزنی بزانین ئەوە رۆڵی ژن یان دایک لە دەستەواژەکەدا ونە. بەو پێیە ئەگەری ئەوە کە وشەکە لە سەردەمی دایکمەزنی دا داکەوتبێ، بەهێزترە. ئەگەرچی دواتر بۆ خۆشاردنەوەی پیاو لە ناوهێنانی ژنەکەی، وشەی خێزان بۆ ژن بە کار دەبردرا.
