نیگەرانیەکانی ئێران لە ریفراندۆمی سەربەخۆیی باشووری کوردستان

بە دوای دیاریکرانی رۆژی ٢٥ی سێپتامبر (٣ی رەزبەر) بۆ رۆژی بەڕێوەبردنی ریفراندۆمی سەربەخۆیی لە لایەن سەرکردایەتیی کورد لە باشووری کوردستان، کۆماری ئیسلامیی ئێران لە ئاستی هەرە سەرەوەی هێرەمی دەسەڵاتەوە تا کاربەدەستانی خوارەوەی دەسەڵات، لە فەرماندە سەربازیەکانەوە تا رۆژنامەنووسان و لە وتەبێژی فەرمیی دەوڵەتەوە تا کۆنسولی ئێران لە عێراق، دژ بەم ریفراندۆمە هەڵوێستیان گرتوەو هەڕەشەیان نواندوە. ئەو ئاستە لە دژایەتیی ئێران بۆ سەربەخۆیی بەشێک لە نەتەوەی کورد کە لە دەرەوەی سنوورەکانی ئەو وڵاتە دەژی، بە سەرنجدان بە سیاسەتی خۆ بە دایەن نیشاندانی ئەم دەسەڵاتە لە حاند کوردانی دەرەوەی جوغرافیای ئێران، رەنگە بۆ بەشێک لە کوردستانیانی دەرەوەی رۆژهەڵاتی کوردستان جێگای پرسیار و سەرسوڕمان بێ. ئەم بابەتە هەوڵ دەدا هۆکارەکان یان بەشێک لە هۆکارەکانی ئەو دژایەتیە لەو چەند خاڵەی خوارەوەدا تاوتوێ بکا:

١-    بێ باوەڕی بە دەنگی خەڵک:

کۆماری ئیسلامی لە بنەڕەتدا دەسەڵاتێکی دێموکراتیک نییە تا باوەڕی بە دەنگی خەڵک بۆ چارەسەری کێشەکان لەوانە مافی دیاریکردنی مافی چارەنووسی گەلان هەبێ. ئەویش دەنگی نەتەوەیەکی بندەستی وەک کورد کە بەشێکی بەرچاوی ئەم نەتەوەیە کە لە ژێردەسەڵاتی خۆی دا لە کەمترین ماف بێبەشە. ناتەبایی و نەبانیی ئەم رێژیمە لە گەڵ دەنگی خەڵک کە بنەمای دێموکراسییە، پێمان دەڵێ چاوەڕوانی لە وەها دەسەڵاتێک کە بڕوای بە مافی دیاریکردنی چارەنووسی گەلان هەبێ و رێز لە دەنگی نەتەوەیەک بگرێ، لە بنەڕەت دا چاوەڕوانیەکی لە جێ دا نییە.

٢-    دیدی ئەمنیەتی لە سەر کورد؛ 

کۆماری ئیسلامی و دەسەڵاتی پێشتریش لە ئێران، هەمیشە لە دەلاقەی ئەمنیەتیەوە چاوی لە کورد و لە پرسی کوردستان کردوە. ئەگەرچی ئێمە لە رۆژهەڵات زیاتر باسمان لە بوونی ئەو روانینە ئەمنیەتیە بۆ رۆژهەڵاتی کوردستان و بۆ کوردی رۆژهەڵات کردوە بەڵام لە راستی دا ئەم جۆرە روانینە بۆ هەموو بەشەکانی کوردستان و هەموو لایەنە کوردستانیەکان لە هەر بەشێکی کوردستان دا پێڕەو دەکرێ. بۆ وێنە سەرەڕای حکومەت و پارلمانی هەڵبژێردراوی خەڵک لە باشووری کوردستان، تا ئێستاش ئەوە بەرپرسانی ئەمنی و ئیتلاعاتیی کۆماری ئیسلامیی ئێرانن کە پێشوازی لە بەرپرسانی حوکمی و حیزبیی باشووری کوردستان دەکەن یان زۆربەی ئەندامانی وەفدەکانی کۆماری ئیسلامی لە سەردان بۆ باشووری کوردستان پێکدێنن. بە کورتی کەیسی باشووری کوردستان لای کۆماری ئیسلامی هەر لە سەرەتاوە کەیسێکی ئەمنیەتیەو پرسی ریفراندۆم و سەربەخۆیی باشووری کوردستانیش لەم روانگە ئەمنیەتیەوە وەک هەڕەشە بۆ سەر ئەمنیەتی ئەم دەسەڵات و وڵاتە سەیری دەکرێ.

٣-    خۆ بە قەییومی کورد زانین:

سەرەڕای سەرکوتی بەردەوامی رۆژهەڵاتی کوردستان، کۆماری ئیسلامیی ئێران بەردەوام خۆی وەک قەییوم و گەورەی لایەنە سیاسیەکانی باشوور نیشان داوە. هەوڵی داوە وا نیشان بدا کە کورد ناتوانێ لە سەر پێی خۆی راوەستێ و پێویستە وڵاتێک دەستی بگرێ و ئاگای لێی بێ و ئەمر و نەهی پێ بکا. نەک هەر لە چارەگە سەدەی رابردووی دوای رزگاریی باشووری کوردستان بەڵکو ئەو کاتەش کە لایەنەکانی دەسەڵاتداری باشوور لە شاخ و لە سەنگەری دژ بە داگیرکەری بەعس دا بوون، ئێران هەوڵی داوە خۆی وەک قەییومی ئەوان و، ئەوان بە بێ کۆماری ئیسلامی، بە بێ هێز لە خەبات و لە بەڕێوەبردنی وڵات نیشان بدا. دوا نمونەی زەقی ئەو سیاسەتە لە هێرشی داعش بۆ سەر هەرێمی کوردستان بوو کە بەرپرسانی کۆماری ئیسلامی بە دەیان جار گوتویانە و گوتویانەتەوە کە ئەوە ئێران بوو نەیهێشت داعش هەولێر داگیر بکا. ئێستاش کە کورد لە باشوور بە دوور لە ئیرادە و دەسەڵاتی ئێران بەرەو سەربەخۆیی هەنگاو دەنێ، دەتوانێ خاڵی کۆتایی ئەو ئیدیعای خۆ بە قەییوم زانین بۆ کورد و کورد بە ناکامڵ نیشاندانە بێ کە دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامیی ئێران بەردەوام مانۆڕی لە سەر دەدا.  

٤-    ململانێ لە گەڵ عەرەبستان:

باشووری کوردستان لە کاتێک دا بەرەو ریفراندۆم و سەربەخۆیی دەچێ کە نێوانی ئێران و عەرەبستان لەوپەڕی خراپی دایە. لە کاتێک دا کە ئەمریکاییەکان بە ئاشکرا رایانگەیاندوە کە رێز بۆ دەنگی خەڵکی باشووری کوردستان دادەنێن بەڵام ئێستا بە کاتێکی گونجاو بۆ سەربەخۆیی نازانن، کۆماری ئیسلامی ریفراندۆمی باشوور وەک پیلانی عەرەبستانی سعوودی سەیر دەکا. ئێران هاوکات پێی وایە عەرەبستان بە هاندانی کوردەکان بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆمی بەرەو سەربەخۆیی، رێگا بۆ سوننەکانی عێراق خۆش دەکا کە هەمان رێچکە بگرنە بەر.

٥-    نیگەرانی هەڵوەشانەوەی عێراق:

وەک لە خاڵی سەرەوەدا وترا، ئێران لەوە نیگەرانە کە دوای کوردەکان، سوننەکانیش دەست بۆ هەمان کار ببەن. ئەمەش بۆ دەسەڵاتێک کە لە سەر بنەمای چەوساندنەوەی نەتەوەکان و ململانێی ئایینی و باڵادەست کردنی ئایینزای شیعە بە سەر ئایین و ئایینزاکانی دیکەدا، دامەزراوە، شکستێکی گەورەیە. ئێران وەک بەهێزترین و گەورەترین دەسەڵاتی شیعە لە جیهان دا، خۆی بە قەییوم و دایەنی زۆرینەی شیعەی دەسەڵات بە دەست لە عێراق و لەم سۆنگەیەوە زامنی پاراستنی یەکپارچەیی ئەو وڵاتە دەزانێ. بەشی زۆری دەسەڵات بەدەستان و سیاسەتوانانی شیعە لە عێراق دەستپەروەردەی کۆماری ئیسلامی و دەزگا ئیتلاعاتی و سەربازیەکانی ئەو وڵاتەن و کۆماری ئیسلامی بۆ دەستداگرتن بە سەر عێراق، تێچووی زۆری داوە. بۆ کۆماری ئیسلامی، عێراق گرینگترین ئاڵقەی سیاسەتی هەناردە کردنی ئینقلابەو هەڵوەشانەوەی عێراق، شکستی ستراتژیی هیلالی شیعەیە کە عێراقی ئێستا بنەمای سەرگرتنی ئەم ستراتژیەیە.

٦-    تابۆی جیرانەتی لە گەڵ دۆستێکی ئیسرائیل و ئەمریکا:

کۆماری ئیسلامی کە هەر لە سەرەتاوە خۆی لە سەر بنەمای دژایەتی لە گەڵ ئەمریکا و ئیسرائیل پێناسە کردوە، بە سەرنجدان بە پێوەندیی نێوان حکومەتی هەرێم لە گەڵ ئەم دوو وڵاتە، نیگەرانە کە بە سەربەخۆیی باشووری کوردستان ئەم دوو وڵاتە لە رێگای وڵاتی کوردستانی دۆستیانەوە، دەتوانن لە سەر "سنوورەکانی رۆژئاوای" قوت ببنەوە. بە سەرنجدان بە هەڕەشەکانی دەوڵەتەکەی ترامپ لە ئێران کە سێنا و کۆنگرێسیش لەم بارەوە لە گەڵی هاودەنگە، نیگەرانی لەو 'جیرانەتیە ناموبارەکە' بۆ ئێران، زیاتر خۆی نیشان دەدا.

٧-    هەڕەشە لە سنوورەکانی رۆژئاواوە:

لە سەد ساڵی رابردوو و بگرە دوورتریش دا، ئێران ئەوەندەی لە سنوورەکانی رۆژئاوایەوە کەوتۆتە بەر هەڕەشەو هێرش و ئەوەندەی سنوورەکانی رۆژئاوا لە سەر گۆڕینی نەخشەی سیاسیی ئەو وڵاتە دەوری هەبووە، سنوورەکانی دیکە نەیانبووە. رۆژنامەی کەیهان لە ژمارەی رۆژی ٢٧ی پووشپەڕی خۆی دا ئەوەی بە ئاشکرا راگەیاند کە بەرپرسانی ئێران دوا جار بەو ئاکامە گەیشتنەوە کە خاڵی هەڕەشە لە سەر ئەو وڵاتە هەر وا سنوورەکانی باکووری رۆژئاوایە. لەدایکبوونی کوردستانی سەربەخۆ لە جیرانەتیی رۆژهەڵاتی کوردستان و رۆژئاوای ئێران، زەنگێکی مەترسیدارە بۆ دەسەڵاتێک کە لە سەد ساڵی رابردوودا بەردەوام لە رۆژئاواوە پێوەی دراوە. 

٨-    کاڵتربوونەوەی چەمکە درۆیینەکانی قەومی کوردو میللەتی ئێران؛

چەمکی "میللەتی ئێران" لە سەر بنەمای سڕینەوەی نەتەوەکان ڕۆنراوە. بە پێی ئەم پێناسەیە، لە کۆی چەندان 'قەومی' کورد، لوڕ، ئازەری، بلوچ و.. 'میللەتی ئێران' پێکهاتوە. لەم بارەوە بە تایبەت لە سەر قەومیەت‌و رەسەنایەتیی کورد وەک 'کۆنترین قەومی ئێرانی' مانۆڕی زۆر دراوە. بە لەدایکبوونی دەوڵەتی کوردستان و جێگرتنی نوێنەری نەتەوەی کورد لە رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان، هەموو ئەو فڕ و فیشاڵانەی بە درێژایی سەدەی رابردوو بۆ سەلماندنی "میللەتی ئێران" و "قەومیەتی کورد" لەو وڵاتە ئەنجام دراوە، دەبێ بە بڵقی سەر ئاو.

٩-    کورسیی کورد لە رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان:

بوونی نوێنەری کورد لە رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان و لە کۆڕ و کۆمەڵە نێونەتەوەییەکانی دیکە، بە سەرنجدان بە ئاستی بەرزی هاوپێوەندیی نەتەوەیی لە نێوان کوردەکان بە تایبەت کوردی باشوور و رۆژهەڵات، زەنگێکی مەترسیدارە بۆ وڵاتانی داگیرکەری کورد و لە سەرووی هەموان کۆماری ئیسلامیی ئێران کە چیدی نەتوانی بە بێدەنگی کوشتار و برۆی کوردانی ژێردەستی خۆی درێژە پێ بدا و مافەکانیان پێشێل بکا. وڵاتێک کە لە سەر بنەمای بە بێگار گرتنی چەندان نەتەوەی دیکە پێکهاتووە. ئەم بێ ماف کردنەی نەتەوەکانی دیکە وای لێ کردوە کە بەردەوام خەون بە هەڵوەشانەوەی خۆیەوە ببینێ.