ئەدەب و هونەری بەرەنگاری لە گوتار و کرداری دوکتور قاسملووی ڕێبەردا

تاهیر قاسمی

دوکتور عەبدوڕەحمانی قاسملوو لەو دەگمەن ڕێبەرانە بوو کە دەسەڵات و شارەزایی بەسەر زۆرێک لە بوارە جۆراوجۆرەکانی زانستە کۆمەڵایەتییەکاندا هەبوو. هەر لە زانستی ئابووری و سیاسەتەوە هەتا زمان و ئەدەب و شێعر. دوکتور کەمال مەزهەر لەو کەسانەیە کە قاسملووی ڕێبەری لە نیزیکەوە دیتووە و لەم بارەوە ئۆباڵی بۆ کێشاوە:

"هەمیشە گوڵی سەردەستەی مەجلیس بوو، لەسەر هیچ پەکی نەدەکەوت، لەگشت بووارەکاندا- سیاسەت، مێژوو، ئەدەب و هەر بووارێکی تردا شۆڕەسواری مەیدان بوو، تەنانەت دەنگوئاوازیشی لەگەڵ باسەکاندا دەگۆڕدرا، بۆیەکا ئەوەی نەیناسیبایە نەیدەزانی ئەو کەڵە پیاوە سیاسییە، یان شاعیر و ئەدیب و زانا و مێژوونووس و زمانە‌وانە، چونکە ئەو لەڕاستیدا هەموویانی بەسەریەکەوە بوو.[1]

هەر لەم پێوەندییەدا مەسعوود محەممەدیش شاهیدی دەدا و دەڵێ:

" راپەرموونم بە قاسملوو بێ مەرایی، لە پلەیەکدا بوو پلەی دیکەی بە دواوەدا نەدەهات. لەو رووەوە کە دڵنیا بووم دەیتوانی بە چەند زمانێک لە سیاسەت و ئەدەب و زانست و هونەر و ... تا دەگاتە نوکتەی رۆشنبیرانە مەجلیس ئارایی بکات و زاخاوی مێشکی گوێدێڕان بدات"[2].

ئەم توانایی و تایبەتمەندیانە بوون کە دوکتور قاسملوویان لە سکرتێری حیزبێکی نەتەوەییەوە کردبوو بە ڕێبەرێکی نەتەوەیی‌. تایبەتمەندیگەلێک کە لە مێژووی خەباتی نەتەوەیی کورددا ئەویان کرد بە ڕێبەرێکی دەگمەن و تاقانە. ڕێبەرێک کە لە بوارە جوراوجۆرەکان و لە سەردەمە جیاوازەکاندا وڵامدەری پێویستییەکانی سەردەم بوو.

 

بۆ نەتەوەیەک کە سەدان ساڵە داگیر کراوە و شوناس و هەبوونی لەژێر هێرش و هەڕەشەی داگیرکەردایە، پاراستن و پەرەدان بە فەرهەنگ و زمان و بەها نەتەوەییەکان گرینگترین ئامرازی بەرخودان و بەرگری لە توانەوەیە. پۆشینی جلوبەرگی نەتەوەیی، هەوڵدان بۆ ئاخاوتن بە زمانێکی ڕەسەن و پاقژی نەتەوەیی، پاراستنی دابونەریت و تەنانەت نووسین و بڵاوکردنەوەی بەڕواڵەت بێلایەن و نێوترالیش دەکەوێتە خانەی بەرگریی نەتەوەییەوە. بەڵام بۆ نەتەوەیەکی ڕزگاریخواز و بۆ بزووتنەوەیەکی خەباتکاری نەتەوەیی، تەنیا پاراستن و پەرەدان بە زمان و فەرهەنگ بەس نییە. لە کاتی بەرگری و بەرەنگاربوونەوەدا ئەدەبیات و هونەری نەتەوەیی دەبن بە چەک و بەگژ داگیرکەردا دەچنەوە. لەم بەگژداچوونەوە فەرهەنگی - سیاسییەوە هونەر و ئەدەبی بەرەنگاری بەرهەم دێ. بوارێکی ئەدەبیات و هونەری نەتەوەیی کە لە هزر و ڕوانینی دوکتور قاسملووی ڕێبەردا لەسەرەوەی بوارەکانی تردا داندراوە و گرینگی پێ دراوە. لە خوارەوە ئاوڕ لەو بوارە ئەدەبی و هونەریانە دەدەینەوە کە لە گوتار و کرداری دوکتور قاسملوودا بایخیان پێ دراوە و بە گرینگتر زانراون؛

الف؛ زمان

زمان لە هەموو فاکتەرەکانی دیکە زیاتر هۆی مانەوەی نەتەوەیەکی بندست و لەژێر هەڕەشەیە. لەوەش زیاتر ئامرازی بەهێزی هاوپێوەندی و یەکگرتوویی ئەو نەتەوەیەیە. لەدەستدانی زمان لەڕاستیدا سەرەتای توانەوەی نەتەوەیەکە. هەر بەو پێوانەیەش، نەتەوەیەکی ژێردەست هەتا بتوانێ زیاتر خۆی لەژێر نیر و هێژەمۆنیی زمانی نەتەوەی باڵادەست ڕزگار بکا، هەنگاوێک زیاتر خۆی لە ڕزگاری نیزیک دەکاتەوە. دوکتور قاسملوو لەو ڕێبەرانە بوو کە زۆر باش دەرکی بەو ڕاستییە کردبوو. ئەوە نەک تەنیا لە هەوڵەکانیدا بۆ نووسین و چاپ و بڵاوکردنەوە بە زمانی کوردی  تەنانەت لە قسەکردن و شێوەی ئاخاوتنیشیدا بە ڕوونی ڕەنگی دەدایەوە.

 

دوکتور قاسملوو بەپێی لەدایکبوون و گەورەبوون لە شارێکی فرە نەتەوەی وەک ورمێ و خوێندنی قوتابخانە بە زمانی داسەپاوی فارسی، پاشان ژیان و خوێندن لە تاران و سەرەنجام تێکۆشان لەنێو حیزبێکی فارسزماندا، زمانی فارسی بە پلەی یەکەم دەزانی و زۆری تێدا شارەزا بوو. ئەوە لە درێژەی خەبات و تێکۆشانی سیاسی و تەنانەت نەتەوەییشدا زۆر بە کەلکی خۆی و نەتەوەکەی هات. زۆر باش توانی بە زمانی نەتەوەی باڵادەست و شارەزاتر لە تاکێکی سەر بەو نەتەوەیە، قسەی پێ بکا، پێی بنووسێ و بەرگری لە مافەکانی نەتەوەکەی و لە ئامانج و بەرنامەکانی حیزبەکەی، حیزبی دێموکراتی کوردستانی ئێران بکا. بەڵام ئەوە وای نەکرد کە لە زمان و فەرهەنگی خۆی و نەتەوەکەی خافڵ بێ و هیچکات تەسلیمی ئەو باڵادەستییەی زمانی فارسی نەبوو. ئەو زمانی کوردی بە هاوشانی زمانە دراوسێکانی دەزانی هەر هەوڵێک بۆ گرێدانی ئەم نەتەوەیە و زمانەکەی بە نەتەوە و زمانی دراوسێکان بە بەراوەژوو نیشاندانی مێژوو لەقەڵەم دەدا: "هێندێک لە “مێژووناسان” بە ئانقەست راستییە مێژوویییەکان بەراوەژوو نیشان دەدەن، بۆ ئەوەی بەهێنانەوەی هێندێ بەڵگەی بێ ئەساس، ئیسبات بکەن کە کورد لە ڕەگەزی سامییە یان تورکە. هێندێکی تر خزمایەتیی نێوان زمانی فارسی و کوردی و ئەوە کە هەر دوو زمانەکە دەچنەوە سەر لقی زمانە ئێرانییەکان دەکەنە بەڵگەی ئەوە کە کورد بە فارس دابنێن. بە کورتی دان بە بوونی کورد وەک نەتەوەیەکی سەربەخۆ دانانێن و پەرەئەستاندنی مێژوو بەراوەژوو نیشان دەدەن[3].”

هێمن - غەنی بلووریان، د. قاسملوو - مامەقالەی دەبباغی - مەلا ئەحمەدی فەرهەنگ - خەجیجی حەمەدەی

دوکتور قاسملوو سەرەڕای ئەوە کە ئاستی شارەزایی لە زمانی کوردیدا لەحاند زمانی فارسی لە پلەی دووهەمدا بوو و ئەو زاراوەیەش کە وتارە سیاسییەکانی پێ بەیان دەکرد، هەمان زاراوە نەبوو کە لە منداڵییەوە فێری ببوو و لە بنەماڵەدا قسەیان پێ دەکرد، لەکاتی قسەکردندا هەوڵی دەدا ڕەسەنترین وشەکان بەکار بێنێ و بە کوردییەکی پاقژ و ڕەوان قسە بکا و بنووسێ. لە کاتی ئاخاوتندا ئەگەر لەجێیەک بەهۆی خزمەت نەکرانی زمانی کوردی یان بۆ دوور نەکەوتنەوە لە زمانی ئاخاوتنی خەڵک، وشەی جێکەوتووی بێگانەی بەکار هێنابا، هەوڵی دەدا هاوکات هاوتا کوردییەکەشی وەبیر گوێگر بێنێتەوە. بەوانەش ئاستی شوێندانەری و کاریگەریی وتەکانی هیندەی دیکە لەسەر گوێگری کورد بەرز دەکردەوە. بەرامبەرکردنی وشەکانی گەل و میللەت لەگەڵ ئەوەدا کە میللەت باری سیاسی و نەتەوەییتری هەیە و هەروەها وشەکانی زەحمەت و تێکۆشان لە گوتاری بەنێوبانگی شەهیددا نموونەیەک لە گرینگیدانی دوکتور قاسملوو بە زمانی کوردی و بە وشەی ڕەسەنی کوردی پێشان دەدا:

"گەلێک ئازادی بوێ دەبێ نرخی ئەو ئازادییەش بدا. هیچ میللەتێک بەبێ زەحمەت و تێکۆشان، بەبێ فیداکاری، بەبێ بەختکردنی ڕۆڵە بەنرخەکانی خۆی بە ئازادی نەگەیشتووە. گەلی کوردیش، وە حیزبی ئێمەش کە پێشڕەوی خەباتی گەلی کوردە، لەمێژە ئەوەی دەزانن کە ئازادی فیداکاری دەوێ، خۆ بەختکردنی دەوێ..."

 

دوکتور قاسملوو لاگری زمانێکە کە "پەتی و پاراو بەڵام درووستکراو نەبێ"[4]. "زمانێک کە کوردی جووتیار، کوردی کرێکار، شوان و سەپان پێی دەدوێن" بەڵام "لەنێو قالبی زمانی ئەدەبی و ڕێزمانی کوردی‌دا".[5] "زمانێک کە "نە پڕ بێ لە وشەی بێگانە و نە وشەی دەسکردی تێدا بێ. زمانی کۆمەڵانی خەڵکی کوردستان بێ [..] زمانێک کە هەم ئەدیب و نووسەری کورد پێی خۆش بێ و هەم نەخوێندەواری کورد لێی حاڵی بێ."[6]

گرینگیی زمان لای دوکتور قاسملوو تەنیا لە قسەکردنی پاراو و بەکارهێنانی وشەی ڕەسەندا نییە. گرینگیدان بە چاپ و بڵاوکردنەوە بە زمانی کوردی یەک لەو بوارانەیە کە دوکتور قاسملوو لە هەر کوێی دنیا بووبێ، کاری بۆ کردووە و هەوڵی بۆ داوە. سەرپەرەستیی بڵاوکردنەوەی چەند ژمارەی "کوردستان" لە تاران لە مەودای نێوان ساڵەکانی ١٣٣٢ تا ١٣٣٦ لەحاڵێکدا ئەو هێشتا ئەندامی حیزبی توودە بوو، چاپی ٢٥ ژمارەی کوردستان بە دوای ئاوارەبوونی لە دەرەوەی وڵات لە دەیەی چلی هەتاویدا و گرینگیدانی بە بەردەوامیی دەرچوونی ڕۆژنامەکە دوای ئەوەی بوو بە سکرتێری گشتیی حیزب، تەنیا نموونەیەک لە ڕادەی گرینگیی نووسین و بڵاوکردنەوە بە زمانی کوردی لای دوکتور قاسملوو پێشان دەدا.

ئەو کە وەک هاوتەمەنەکانی، سەرەڕای ئەوە کە بواری خوێندن بە زمانی نەتەوەیی خۆی نەبوو، لەگەڵ ئەوەدا کە قوتابخانە و زانستگای بە چەند زمانی جیاواز لە زمانی نەتەوەیی خۆی خوێند و ئەگەرچی بواری خوێندن و لێکۆڵینەوەی ئەو لەسەر زمان بە گشتی و زمانی کوردی بە تایبەتی نەبوو بەڵام ئاستی شارەزایی خۆی لە زمانی کوردیدا تا ئاستی مامۆستا و زمانزانێک بەرز کردەوە. بەجۆرێک کە هەر لە سەرەتای دامەزرانی کۆڕی زانیاریی کورددا یەکێک دامەزرێنەران و لە ئەندامانی کارای کۆڕەکە بوو.[7]سەرەڕای ئەوە لە مەودای نێوان ساڵەکانی ١٣٥٥ – ١٣٥٧دا، هاوکات کە سکرتێری حیزبی دێموکراتی کوردستان بوو، مامۆستای زمان و شارستانییەتی کورد لە زانستگای سۆربۆنی پاریسیشی بە ئەستۆ گرتبوو.[8] بە کورتی زمان و پەرەدان بە زمانی کوردی لای دوکتور قاسملوو سەنگەرێکی گرینگی خەباتی نەتەوەیی بوو کە بۆخۆی زۆر شێلگیرانە لێی دامەزرابوو. 

          ب. فۆلکلۆر:

نەتەوەیەک کە دەسەڵاتی خۆی بەدەست خۆیەوە نەبووە، قوتابخانە تێیدا دەگمەن و خوێندن و خوێندەواری تێیدا کەم و ئەگەر هەشبووبێ بە زمانی بێگانە بووە، ئەدەبی فۆلکلۆری لەچاو نەتەوەکانی دیکە دەوڵەمەندترە و گرینگیی زیاتری هەیە. دوکتور قاسملوو وەک هەر ئۆگرێکی زمان و فەرهەنگی کورد، گرینگیی فۆلکلۆر و دەوڵەمەندیی ئەدەبی فۆلکلۆریکی نەتەوەکەی دەزانی: "فۆلکلۆری کوردی زۆر دەوڵەمەندە و لەبەر ئەوە میللەتەکە نەخوێندەوار بووە لە ڕێگای ئەو بەیت و گۆرانییانەوە کە مێژووی شەڕەکانی کەونارا و دڵداری دەگێڕنەوە پشت بە پێشت بە میرات هاتووە، لەبیر نەچۆتەوە."[9]

گرینگیی فۆلکلۆر لای دوکتور قاسملوو تەنیا گێڕانەوەی ڕووداوە ئاساییەکان نییە. لەوە گرینگتر تۆمارکردن و گێڕانەوەی ئەو بەرخۆدان و بەرەنگاریانەن کە "باسی قارەمانەتیی گەلی کورد لە خەبات دژی داگیرکەرانی بێگانە دەگێڕێتەوە[10]." لەم پێوەندیەشدا بە تایبەت ئاماژە بە بەیتی دمدم دەکا کە "ئێستاش لە هەموو شوێنێکی کوردستان لەسەر زارانە و باسی خەباتی کوردەکان دژی لەشکری شاعەبباس لە چەرخی حەڤدەدا دەکا"[11]. ئەگەر بەرخۆدانی خانی لەپزێڕین لە قەڵای دمدم بە یەکەم بەرخۆدانی نەتەوەیی کورد هەژمار بکەین، ئەوە لەدایکبوونی بەیتی دمدمیش بە یەکەم چامەی بەرخۆدان و بەرەنگاربوونەوەی کورد هەژمار دەکرێ. بەیتێک کە بە هەردوو زاراوەی کورمانجیی ژووروو و سەروو لە فۆلکلۆردا بە هەراوی ڕەنگی داوەتەوە؛

دمدمم بەردی مەیدانێ‎

لێیاندا تۆپی ئیسفەهانێ‎

تۆز گرتی بەری عاسمانێ‎

مەردچاک تێیدا دەگرن مانێ‎

بۆ رۆژی ئاخرەت زەمانێ[12]‎

 

یان؛

دمدمۆ بەرەکە پانە ‏

ئارمانجێ تۆپ و تفەنگانە

عەگید هەر خانێ کوردانە[13]

گرینگیی ڕەنگدانەوەی بەرخۆدان و ڕۆحی بەرگریی نەتەوەیی لە فۆلکلۆردا لای دوکتور قاسملوو لە کتێبی "چل ساڵ خەبات"یشدا بەرچاوە. ئاماژە بە سروودی "فەرهوو" وەک قارەمانێکی بەرخۆدانی ئارارات یەک لەوانە:

دی ڕابە بیرهوو، دی ڕابە ڕابە        ئارارات بۆچی هێشتت خرابە[14]

ڕەنگدانەوەی ملنەدانی کورد بە چوون بۆ سەربازی و ئیجباری نەکردن بۆ ڕەزا شا یەکێکی دیکە لەو بابەتە فۆلکلۆریانەیە کە لە ڕوانگەی دوکتور قاسملوودا دەچێتە خانەی بەرگری نەتەوەییەوە؛

یاخوا ڕەزاشا تەختت وەرگەڕێ       ئیجباریی کوردی دەبا بۆ شەڕێ[15]

 

ج- شێعر

لەنێو ئەدەبیاتی کورددا شێعر باوترین و ناسراوترین جۆری ئەدەبە. لە ڕابردوودا زیاترین ئەدیبان و قەڵەمبەدەستانی کورد بوون بە شاعیر و هەست و گێڕانەوەکانی خۆیان لە قالبی شێعردا نووسیوەتەوە. بەو پێیەش شێعر لەنێو کورداندا خوێنەری زیاتری هەبووە. دوکتور قاسملووش وەک زۆربەی تاکی کورد ئۆگرییەکی زۆری بە شێعر هەبوو. ڕەنگە لەبەر ئەوە بێ کە پێی وا بوو "زمانی کوردیش زمانێکی شاعیرانەیە."[16] ئەو بۆخۆی لەم بارەوە دەڵێ: "زۆر ئۆگری خوێندنەوەم، لە کوردستان هەموو گۆڤار و ڕۆژنامە خاریجی و ئێرانییەکان دەخوێنمەوە. زۆریش ئۆگری خوێندنەوەی ڕۆمان و کتێبە زانستییەکانم، بەڵام بۆخۆم شێعرم زۆر پێ‌خۆشە. لە کوردستان شەوی شێعر پێک دێنین و من شێعر دەخوێنمەوە [..]لە هەلومەرجی ئێستادا وەک دەزانن تێکۆشانی سیاسی بەتایبەتی کاتێک تۆ بەرپرس بیت و شەڕی نێوخۆییش لەگۆڕێدا بێت، گیروگرفتت بۆ دێنێتە پێش کە بەداخەوە تۆ ناتوانی بەشێوەی سیستماتیک و بە ئیشتیای خۆت ئۆگری بە شێعر یان مۆسیقا درێژە پێ بدەی."[17] بەڵام ئۆگریی ئەو تەنیا بۆ شێعری کوردی نەبوو. ئەو شێعری شاعیرانی فارسی ڕەنگە زیاتر لە شاعیرانی کوردیش خوێندبۆوە و لەبەری بوون. هەبوونی دیوانی شێعری گەلێک لە شاعیرانی ڕۆژئاوایی بە تایبەت شاعیرانی فەرانسەیی وەک بودلێر و کۆکتۆ و ژاک پریڤێر و ڕۆنێ شار لە کتێبخانەکەیدا ئۆگری و شارەزایی ئەو بۆ شێعری جیهان نیشان دەدا.[18] لە کۆڕی هاوڕێیانی‌دا بە شێعرناس و بە کەسێک کە زۆرترین ڕێژەی لە شێعری شاعیران لەبەرە، ناسرابوو. زۆر زوو هاوسەرە ئۆرووپاییەکەی لەگەڵ شێعری کوردیش ئاشنا دەکا و لەم دەلاقەوە زیاتر ئۆگری زمان و فەرهەنگی ڕۆژهەڵات بە تایبەت کوردی دەکا[19]. لەنێو کۆڕی هاوڕێیانیدا هەر کات دەرفەتێکی بۆ هەڵکەوتبا، شەوە شێعری ڕێکدەخست و کێبەرکێی شێعر خوێندنەوەی لەگەڵ هاوڕێیانی شاعیر و شێعرزانی دادەمەزراند و لەم ڕێگایەوە چێژی بە بەشداران و بە گوێگران دەبەخشی[20]. ئەو ئۆگرییەکی زۆری بە شێعری شاعیرانی کلاسیکی کورد هەر لە بابەتاهیر، مەلای جزیری، خانی‌ و مەولەوییەوە هەتا پیرەمێرد، ئەحمەد موختار جاف، هەژار، هێمن و قەدریجان[21] هەبوو. لەگەڵ ئەوەشدا لاگری نوێبوونەوە و بەرەوپێشچوونی شێعریش وەک هەموو بوارەکانی دیکەی ژیان بوو. لەم سۆنگەیەدا ئۆگریی زۆری بە گۆران هەبوو و لەم بارەوە دەڵێ؛ "گومان لەوەدا نییە کە عەبدوڵڵا گۆران چ لە نێوەرۆکی شێعرەکانی‌دا و چ لەو شێوە تازانەدا کە لە شێعردا دایهێناون و چ لە ڕەوانی و بژارکراویی ئەو کوردی‌یەدا کە شێعری پێ گوتووە، گەیشتۆتە لووتکەی ئەدەبی نوێ و شێعری لە قەید و بەندی شێعری کلاسیکی کوردی ڕزگار کردووە و بەو هۆیەوە ئاسۆیەکی نوێی بۆ گەشەکردنی زیاتری شێعری کوردی کردۆتەوە."[22] گۆران لەو دەگمەن شاعیرانەیە کە دوکتور قاسملوو بە تایبەتی وتاری لەسەر نووسیوە، لە دە ساڵەی کۆچی دواییدا یادی کردۆتەوە و شێعرەکانی هەڵسەنگاندووە. سەرەڕای بوونی دەیان کەڵە شاعیری کورد لە سەدەی بیستەمدا، گۆرانی بە شاعیری چەرخی بیستەمی کورد هەڵبژاردووە.[23] هۆکارەکەش ئەوەیە کە پێی وایە "بیری نوێ پێویستی بە شێوەیەکی نوێ هەبوو کە خۆی تێدا بنوێنێ" و گۆران ئەو کارەی کرد. بەوەش "شێعر ئازاد بوو، شێعر ڕزگار بوو بۆ ئەوەی بتوانێ لە چوارچێوەیەکی تازەدا بیری نوێ داڕێژێ، بۆ ئەوەی لێکدانەوەی دەروونی لە قسەی زمانی دوور نەبێ".[24]

  دوکتور قاسملوو ئازادیی شێعری لە گەڕانەوە بۆ سەر ڕەسەنایەتی و کێشی خۆماڵیدا دەبینی و پێی وابوو ئەوە "لەگەڵ سرووشتەکانی زمانەکەمان چاکتر ڕێک دەکەوێ." ئۆگریی ئەو بۆ نوێکردنەوەی چوارچێوەی شێعر، لە ڕوانینی بۆ شێعرەکانی هێمنیشدا ڕەنگی داوەتەوە و لەم بارەوە دەڵێ: "پاش ماوەیەکی سەرەتایی شێعر گوتن، هێمن بەرەبەرە دەگەڕێتەوە سەر شێوەی ئەدەبی ئەسیلی کوردی، خۆی لە قافیە و وەزنی شێعری کلاسیکی ڕزگار دەکا و شێعرەکانی لە بەستەی کوردی دەچن، لەو بەستەیەی کە شاعیر هەموو ڕۆژێ لە لادێ دەیبیسێ، بەستەیەک کە چوارچێوەی بۆ داڕشتنی شێعری کوردی لەبارترە و زمانی کوردی لە تەنگ و چەڵەمە ڕزگار دەکا و وەک چۆمێکی خرۆشانی لێ دەکا کە بۆ لای دەریای بێ سنوور دەڕوا. جارجار کە ئینسان شێعری هێمن دەخوێنێتەوە، گۆرانی وەبیر دێتەوە."[25]

 

دوکتور قاسملوو گۆرانی تەنیا لەبەر بەکارهێنانی وشەی جوان و ڕەسەن یان ئازادکردنی چوارچێوەی شێعر  خۆش ناوێ. ئەو گۆران بە "خەباتکارێکی ئازا و بەجەرگ لە ژیان و شێعری خۆیدا" هەڵدەسەنگێنێ کە "هەرگیز سەری بۆ زۆرداران دانەنواند"، تەنگ و چەڵەمە و زیندانی چێشت "بەڵام بە بیروباوەڕی خۆی بە گەل و نیشتمانەکەی وەفادار ما". ئەو بۆچوونە ڕەد دەکاتەوە کە پێی وایە گۆران شاعیری دڵدارییە و لە شێعرە نیشتمانییەکانیدا، پایەی شێعرەکانی نزم دەبێتەوە. ئەو هەڵبەستی نیشتمانیی گۆران بە "نموونەی کەموێنەی جوانیی مانا و وشە"[26] دەزانێ.

 

گرینگیی شێعری بەرەنگاری لای دوکتور قاسملوو لەو پێشەکییە بەناوبانگەدا کە بۆ تاریک و ڕوونی مامۆستا هێمی نووسی، زیاتر خۆی دەردەخا. لە پلەی ڕێبەری حیزبی دێموکراتی کوردستاندا و لە سۆنگەی شێعرە نەتەوەیی و نیشتمانییەکانیدا، جارێکی دیکە داکۆکی لە "شاعیری گەل" دەکاتەوە و پێی وایە شێعری هێمن "هەر لە سەرەتاوە لە دڵی هەموو کوردێکی دڵسۆز و نیشتمانپەروەر کاریگەر بووە و ئەوانی بەرەو خەبات لە پێناوی ڕزگاریی کورددا هان داوە."[27] چونکە "هێمن لە شێعری خۆی‌دا زۆر جار باسی زۆرلێکراویی نەتەوەی کورد دەکا، لە مافی خوراوی گەل دیفاع دەکا، ئارەزووی ئەوەیە کوردی هەرچی زووتر لە ستەمی نەتەوایەتی ڕزگاری ببێ، بوونی ئەو ستەمە بە سەرچاوەی زۆر بەدبەختی و کوێرەوەری و بێبەشی دەزانێ."[28]

 

          د. فەرهەنگ و هونەر

داکۆکی لە فەرهەنگ و هونەری نەتەوەیی کورد هەر لە پۆشینی جلوبەرگی نەتەوەیی‌یەوە هەتا نیزیکایەتی و دۆستایەتی و پشتیوانی لەو هونەرمەندانەی کە هونەرەکەیان دەچێتە بواری هونەری بەرەنگارییەوە، ئاستی ئۆگریی دوکتور قاسملوو بە فەرهەنگ و هونەری نەتەوەکەی پێشان دەدەن. ئەو لەنێو خەڵک و لە ڕیزی هاوڕێکانیدا بەردەوام بە جامانە و جلوبەرگی نەتەوەییەوە دەردەکەوت. لە شایی و زەماوەندی دۆستان و هاوڕێیانی پێشمەرگەیدا هەڵدەپەڕی. پێی وابوو؛ "نەتەوەی کورد شانازیی فەرهەنگێکی لەمێژینەی هەیە، بەڵام داگیرکەرە ‏‏بێگانەکان بەتایبەتی تورک و فارسەکان کە نەخشەی بێ‌شەرمانەی تواندنەوەی کوردیان ‏‏بەدەستەوەیە، بەرهەمە فەرهەنگی‌یەکانی کوردیان یا داگیر کردوە، یان لەناویان بردووە."[29]‏ ئۆگری خوێندنەوە بوو و هاوڕێکانی بۆ موتاڵا و خۆ ئامادەکردن بە چەکی زانین و تێگەیشتن هان دەدا. هەم لە ماڵەکەی خۆیدا و هەمیش لەنێو حیزبەکەیدا گرینگیی زۆری بە دانانی کتێبخانە و پەرەدان بە فەرهەنگی کتێبخوێندنەوە دەدا. بۆی گرینگ بوو کە کتێبخانەی ناوەندیی حیزب لە هەر بارودۆخێکدا کتێبخانەیەکی دەوڵەمەند و ئاوەدان بێ. لە هەموو ئۆرگانەکانی دوور لە ناوەندی حیزبیش پشتیوان و هاندەری دامەزرانی کتێبخانە بوو. ئۆگری هونەر و ئەدەبیاتی بەرەنگاری بوو. دەسپێکی شانۆ بەتایبەت شانۆی دایکی نیشتمانی بە یەکێک لە دەسکەوتە گرینگەکانی کۆماری کوردستان دەزانی؛ "بەتایبەتی ئەگەر سەرنج بدەین کە ٩٠ لە سەدی خەڵک لەو کاتەدا نەخوێندەوار بوون، ئەم جار گرینگیی تەئاتری کوردی زیاتر بەرچاو دەکەوێ".[30] هەروەها دانانی سروودی نەتەوایەتیی ئەیڕەقیب لە کۆماری کوردستاندا کە "پاش سەد ساڵ گەلی کورد توانی فەرمانڕەوایی نەتەوەیی خۆی دابمەزرێنێ و دەسەڵات بەدەستەوە بگرێ. بۆیە پێویست بوو هەر وەک ئەم سروودە دەڵێ بگوترێ کە ئەی ڕەقیب هەر ماوە قەومی کوردزمان، کەس نەڵێ کورد مردووە، کورد زیندووە".[31] "زۆر گرینگ و سەمبولیک بوو کە هاوار بکرێ و بگوترێ نەتەوەی کورد هەر ماوە، نەتەوەی کورد هەر زیندووە."[32]

دوکتور قاسملوو لە ژیانی تایبەتیی خۆیشیدا گرینگیی بە هونەرمەندانی کورد دەدا. دۆستی نیزیکی هونەرمەندی نەتەوەیی کورد محەممەدی ماملێ بوو. ماملێش وەک تێکۆشەرێکی کورد و ئەندامێکی حیزبی دێموکرات لە تەنگانەدا دەرگای ماڵەکەی بۆ دەکردەوە، داڵدەی دەدا و میوانداریی دەکرد.[33] لە زمان دوکتورەوە دەگێڕنەوە کە " کاک محمد، ھونەرمەندێکی گەورەی سیاسی کوردە، چونکە ھەمووکات لەگەڵ ھەستان و کەوتندا ئاشنایە".[34]

شڤان پەروەر و گوڵستان دوو هونەرمەندی نەتەوەیی تر بوون کە خۆشەویستیی زۆریان لای دوکتور قاسملوو هەبوو. لەو کەسانە بوون کە تا دەرفەتی بۆ هەڵکەوتبا بە بانگهێشت یان بە سەردان ڕێزی دەگرتن و هونەرکەیانی دەنرخاند. بێ هۆ نەبوو کە دوای شەهیدبوونی دوکتور، شڤان ئەوی وەک مامۆستای خۆی ناساند و شینی بۆ گێڕا:  

ئەی دوکتۆر، ئەی حەکیم، ئەی ڕێبەر‎!‎

ئەی دلێ پێشمەرگە

‏ئەی شەهیدێ پەنابەر

‏ئەی شەهیدێ دۆزا مە

‏

ئیرۆ ئەم ل سەر گۆرا تەنە ئەی هەڤالێ بریندار

‏ل بەر تە ئەم ئوستۆ خوارن ب چەند کولێن ئەڤیندار ‏

تە دگۆ باوەر نەکن دوژمن تو جار نابە یار ‏

ما ڤێ دیرۆک دوبارە ببە وەکی هەر جار ‏

ئەی شەهید

ئەی شەهیدێ دۆزا مە

‏

مە ببهیزە ئەی دکتور

تە دگو باوەر نەکەن ب دەولەتا ترک و عەرەب و فارس ‏

لێ مخابن ئیرۆ تە پالا خۆ دایە گۆرستانا پاریس ‏

ما نەهات بیرا تە شێخ سەعید، سەید رزا، قازی محەممەد

دوژمن خستن ئەستیێ وان شریت و ‏وەریس ‏

ئەی شەهید!

مە ببهیزە مامۆستا جان

دەما عالەم دکر سەیران

‏بێژم بۆ تە غەزالێ ئاڤ بدم ل گۆلا ئورمیێ

‏بێژم بۆ تە کریڤێ بلا ببە وەکە  گۆلا سمۆکیێ

‏بێژم بۆ تە نازێ بلا نازیا بکە ‏

لە قادا مەهابادێ بێژم بۆ تە

‏پێشمەرگە بلا بکن شەرێ ئازادیێ

‏ئەی دوکتور، ئەی شەهیدێ دۆزا مە ‏‏

تو و قادری کەتنە رێزا شەهیدان ‏

ل دیرۆکا کوردستان هەر جار هوونێ وەرن زمان

‏لێ خەلاس بکن کوردستان

‏یا د داشامەجیدان ل قادا مەهاباد

وێ هەر سال دێ وەرن  ب هەڤرە ‏‎ ‎

کچ و بووکێ کوردان بکەن شاهی و بکەن دیلان

‏بێژن توجار نامرن شەهیدێ مە کوردان

‏ئەی شەهید، مامۆستا جان ‏

ئەی شەهیدێ دۆزا من

هون هەردەم د هزر و رامانێ مەدا دژین

‏ئەم دۆزا وە بەرنادن

---

[1] - "ئەو ڕابەرەی لە گشت بوارەکاندا لێهاتوو بوو"

کەسایەتی د.قاسملوو لە ڕوانگەی

 د.کەماڵ مەزهەرەوە:

بە بۆنەی دە ساڵەی تیرۆری دوکتور قاسملوو لە ئەرشیڤی قادر وریا _ ڕۆژنامەی کوردسان، ژمارە 272 ڕێکەوتی 13.07.1999

[2] - سەرجاوەی پێشوو

[3] - ‏(کوردستان و کورد ل. 37) ‏

[4] - تاڤگەی حەقیقەت – ل. ٣٧٠

[5] - سەرچاوەی پێشوو

[6] - تاڤگەی حەقیقەت – شاعیری گەل ل. ٣٨٥

[7]  ‏ - وتووێژی مەسعوود محەممەد لەگەڵ ڕۆژنامەی هاوکاری 1975، ژ260، لاپەڕەی 6 و 7:‏

ئەندامی کارای کۆڕ دوو جۆرن:‏ لە کوردی عیراق کە ئێستا هەشت ئەندامن.‏ لە کوردی دەرەوەی عێراق کە سێ ئەندامن کە ئەمانەن:‏ دکتۆر قەناتی کوردۆ، دکتۆر کامەران بەدرخان، دکتۆر عەبدولڕەحمان قاسملوو.‏ بڕوانە: کوردیپێدیا؛ ‏چاوپێکەوتنێکی دەگمەن لەمەڕ کۆڕی زانیاریی کورد لەگەڵ مامۆستا مەسعود محەمەد

[8] - ماردین؛ چەپکە بۆچوونێک لەسەر گەورە شەهیدی گەلی کورد د. عەبدولرەحمانی قاسملوو ل. ٩

[9] - سەرچاوەی پێشوو – ل. ٣٢

[10] - سەرچاوەی پێشوو

[11] - سەرچاوەی پێشوو

[12] - بەیتی دمدم بە ڕاوێژی حەمەی بەیتان

[13] -yasar Kaplan - Destana Kela Dimdim û Xanê Lepzêrîn (Vekolîneke Edebî û Dîrokî)

[14] - چل ساڵ خەبات لەپێناوی ئازادیدا ل. ٢٤

[15] - سەرچاوەی پێشوو – ل. ٢٥

[16] - کوردستان و کورد – ل.٣٣

[17] - وتووێژ لەگەڵ بێهرووز یوسف زاد لە ڕادیۆی بی‌بی‌سی

[18] - بیری لێنین و باخەکانی سەمەرقەند – د. ئاسۆ حەسەن‌زادە

[19] - ئۆروپاییەک لە وڵاتی کوردان

[20] - بۆ وێنە بڕوانە؛ ئەحمەد شێربەگی؛  شەرە شێعری نێوان شەهید دکتور قاسملوو ومامۆستا حەسەن شیوەسەڵى

[21] - کوردستان و کورد ل. ٣٣

[22] - سەرچاوەی پێشوو

[23] - ‏تاڤگەی حەقیقەت ل. ٢٦٩. ‏

[24] - سەرچاوەی پێشوو ل، ٣٧٠

[25] - ‏تاریک و ڕوون ل. ک

[26] - سەرچاوەی پێشوو

[27] - تاریک و ڕوون ل. الف

[28] - هێمن - تاریک و ڕوون ل. ب

[29] - کوردستان و کورد ل. ٣٢

[30] - چل ساڵ خەبات ل. ٥٥

[31] - چل ساڵ خەبات ل. ٥٤

[32] - سەرچاوەی پێشوو

[33] - عەبدوڵڵا حەسەن‌زادە؛ یادێک و وەفایەک (بەبۆنەی کۆچی دوایی خاتو ئامین ماملێ) – ماڵپەڕی کوردستان و کورد

[34] - ویکیپێدیا؛ محەممەدی ماملێ 

پێپیلکە یان پێپلیکەی دێو

لاوی وردبین و تێگەیشتوو کاکە هەردی سەلیمی کە ئێستا سەرقاڵی زەحمەتی پێداچوونەوە و هەڵەبڕیی کتێبی "ئێعجازی ئەنگوستی پاکی محەممەد"ە تا بۆ چاپی دووهەم ئامادەی بکا، سەبارەت بە دەستەواژەی "پێپلیکەی دێو" لە شێعری "بیرەوەریی دووی ڕێبەندان"ی سوارەدا سەرنجی خۆی نووسیوە و پرسیاری لێ کردووم کە ئاخۆ لەنێوان پێپیلکە و پێپلیکەدا کامیان درووستترە. کاکە هەردی نووسیویەتی؛ "ڕاستیت دەوێ هەمیشە بە پێپیلکەم خوێندووەتەوە و بە ئادەتی لەبەرکردن و ڕاهاتنی چاو هەروام دیوە، بەڵام ئەوە ئێستا سەرنجم دا هەم لە دەقەکەدا و هەمیش لە پەڕاوێزەکەدا، بە "پێپلیکە" هاتووە، وتم بڵێی من ئەم ساڵانە هەڵەم نەکردبێ و هەر لە سەرەتاوە هەڵەم نەخوێندبێتەوە.."

کاکە هەردی نموونەی بەکارهێنانی "پێپیلکەی دێو"یشی لەو شێعرەی مامۆستا هێمن هێناوەتەوە:

وەک گۆرانی هەورامان پێو

پێ بنێمە سەر (پێپیلکەی دێو)

دیارە مامۆستا هێمن لە شێعری "بەهاری ئاڵ"دا وەک خۆی ئاماژەی پێ کردووە، ئەو تەعبیرەی لە شێعری "گەشت لە هەورامان"ی گۆران وەرگرتووە و گومان دەکەم سوارەش کە کاریگەریی زۆری گۆرانی بەسەرەوە بووە، وشە و تەعبیرەکەی هەر لەو شێعرەی گۆران وەرگرتبێ:

خانووی ئەهالیش زۆریان دوونهۆم:

هەندێ قنج و قیت، هەندێ لار و کۆم

یەک لە سەر یەکتر، بەرەو لووتکەی کێو

بۆ ئاسمان ئەچن وەک پێپیلکەی دێو!

بەڵام سەبارەت بە ڕاستی و درووستیی نێوان "پێپلیکە" و "پێپیلکە" بە تایبەت لە شێعری بیرەوەریی دووی ڕێبەندانی سوارەدا، وەک چۆن شێعرەکە لە زۆربەی چاپەکاندا نییە، ئەم بەیتەی شێعرەکە و بەو پێیە وشەکەش تەنیا لە دوو سەرچاوەی بەردەستمدا هەیە؛ یەکیان لە ماڵپەڕی ڤەژینبووکس‌ و ئەویدی لە کتێبی "زەمزەمەی زوڵاڵ" کە سەرجەم شێعر و پەخشانی سوارەیە. لە هەردووکیشیاندا بەپێچەوانەی شێعرەکەی گۆران و وەرگرتنەکەی هێمن، بەشێوەی "پێپلیکە" هاتووە.

ڤەژین:

هەڵات هەڵات لە هەموو دیاران

پێ پلیکەی دێو، تەختی تاران

زەمزەمەی زوڵاڵ:

هەڵات هەڵات لە هەموو دیاران

پێپلیکەی دێو، تەختی تاران

واتە جیاوازییان تەنیا ئەوەیە کە لە یەکەمیاندا وشەکە لێک جیا کراوەتەوە و لە دووهەمیاندا بەسەریەکەوەیە کە ئەو شێوە نووسینەی دوایی درووستترە.

بەڵام سەبارەت بە پێپلیکە و پێپیلکە، گەرچی بۆخۆشم بە هەردوو شێوەم بیستووە و پێپیلکەشم لە زاران خۆشترە، بەڵام وەک چۆن پشتم بەو دوو سەرچاوەیە بەستووە، ئاوا "پێپلیکە"ش بە درووستتر دەزانم. چونکە وای بۆ دەچم وشەکە لە سێ بەشی؛

پێ + پلە + کە (کان)

پێکهاتووە. پێ هەمان "لاق" و "پا"یە کە دەکەوێتە سەر پلە. پلە کە لێرەدا ە بە یـ گۆڕاوە، ئەوەیە کە لە فارسیشدا بە هەمان واتای پەیژە و نێردیوان هەیە و لە کوردیدا واتای دەرەجە و ڕێز و  پایەشی وەرگرتووە. "کان"یش نیشانەی کۆیە کە وەک دەزانین پلیکان بە گشتی زیاتر لە یەک پلەیە. ئەم نیشانەی کۆیە لە پێپلیکەدا کورت کراوەتەوە و بووە بە "کە" بەڵام بەشێوەی پێ/پلیکانیش وشەیەکی باو و ناسراوە. واتە ئەگەر دەنکێک بێ، ئەوە پلەیە و ئەگەر لە یەک زیاتر بێ دەبێتە پلەکان/پلیکان. پێپلیکەش لە بنەڕەتدا پێپلیکانە کە کورت کراوەتەوە و بووە بە پێپلیکە. جا ئەم پێپلیکەیە وەک زۆر وشەی تر لە هێندێک ناوچەدا پیتەکانی پاشوپێش کراون و بووە بە پێپیلکە. ئەم دیاردەی هەڵگەڕانەوەی وشە و جێگۆڕکێی پیتەکان نموونەی لە زمانی کوردی و زمانەکانی دیکەشدا کەم نییە؛ جوێن - جنێو، شەونەخەوی - شەونخوونی، سیخناخ - سیخ ئاخن، سەرین - سەنیر،  سیمین/سیمەن - سینەم، بەفر - بەرف...

چەخماخەی بزووتنەوەیەک؛ لە ئایچیی سەقزەوە هەتا ئەوپەڕی دنیا

تاهیر قاسمی

هەموو شتێک لەو ئێوارە گەرمەی ڕۆژی ٢٢ی خەرمانانی ١٤٠١ی هەتاوی لە ئێزگەی میترۆی حەقانیی شاری ‏تارانەوە دەستی پێ کرد. ئەوکاتەی مەئموورەکانی گەشتی ئیرشادی کۆماری ئیسلامی کچێکی کوردی غەریب لەو شارەیان ‏دەستبەسەر کرد و لەتەک ئەو کچانەی بە تۆمەتی بەدحیجابی دەستبەسەر کرابوون، لە ماشێنە وەنەکەیان خزاندن. ‏مەئموورەکان بێبەزەییانە بەرەوڕووی ناڕەزایەتیی کچە دەستبەسەرەکان دەبوونەوە. لەم نێوەشدا کچە کوردەکە وەک ‏هەر کوردێکی بندەستی ڕێژیمی تاران، توندتر و بێ‌بەزەییانەتر دەکەوتە بەر ئازار و ئەزیەتەوە. بە جۆرێک کە کاتێ لە هۆڵی ‏‏"وەزرا" کۆیان کردنەوە، لاقی عەرزی نەدەگرت. بەو حاڵەش جەزرەبە و ئازاری ئەو و کچەکانی دیکە هەروا بەردەوام ‏بوو. کچە دەستبەسەرکراوەکان چەند جار مەئموورەکانیان لە دۆخی نالەباری ئەو کچە غەریبە ئاگادار کردەوە، بەڵام ‏گوێیان پێ نەدرا. تا سەرەنجام کچە کوردەکە کەوتە سەر عەرز و لە هۆش چوو. بە بێهۆشی بردیانە نەخۆشخانەی کەسرا لە ‏نیزیک گرتنگەکە و لەوێ بوو کە خەڵک لەڕێی دوکتور و پەرەستارەکانی نەخۆشخانەوە لە شوناس و دۆخی ‏نالەباری "مەهسا ئەمینی" ئاگادار کرانەوە.

بەرەبەرە زاندرا کە ئەو ناوی "ژینا" و خەڵکی شاری سەقزی کوردستانە و لە ‏نەخۆشخانە بێهۆش و لە کۆمادایە. سەرەنجام دوای دوو شەو مانەوە لە نەخۆشخانە، گیانی لەبەردا نەما و ڕۆژی ٢٥ی ‏خەرمانان هەواڵی مەرگی ژینا – مەهسا ئەمینی ڕاگەیەندرا. ئەم هەواڵە وەک بۆمب بە هەموو ئێران و جیهاندا ‏تەقیەوە، بەڵام زیاتر لە هەموو شوێنێک کوردستانی تووڕە و لەسەر پێ ڕاگرت. لە تارانیش پەرستارەکان دژ بەو جینایەتە ‏وەستانەوە و لەگەڵ ژمارەیەک لە یەکسانیخوازان و چالاکانی مافی مرۆڤ لە نەخۆشخانەی کەسرا کۆبوونەوەی ‏ناڕەزایەتییان وەڕێ خست. ڤیدیۆی ناڕەزایەتییەکەیان لەڕێی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانەوە بە دنیادا بڵاو بۆوە. هێزە ‏سەرکوتکەرەکان زۆر زوو دەستیان بە سەرکوتی ناڕازییان کرد و بڵاوەیان پێ کردن. بنەماڵەی ژینا کە دوای گەیشتنی ‏هەواڵی گیران و کۆمای کچەکەیان خۆیان گەیاندبووە تاران، سەرەنجام ئێوارەی ڕۆژی ٢٥ی خەرمانان توانیان تەرمی ‏کچەکەیان وەربگرنەوە و بۆ ناشتن و تەسلیم بەخاککردنی، بەرەو زێدەکەی، کوردستان و شاری سەقز وەڕێ کەوتن. ‏تەرمی ژینا ئێوارەی ئەو ڕۆژە بە فڕۆکە تا تەورێز هێندرا و لەوێوە جەختیان لە بنەماڵەکەی کرد کە بەپەلە بیبەنەوە بۆ ‏سەقز و هەر بەو شەوە بینێژن. بۆ ئەو مەبەستەش وێڕای گوشار و هەڕەشە، دەست بە داوێنی زۆر لە بەرپرسانی ‏حکوومەتی و کەسایەتییەکانی ناوچە بوون؛ بەڵام باوک و بنەماڵەی ژینا تەسلیمی ئەو داوایە نەبوون.

بەیانیی ڕۆژی ‏‏٢٦ی خەرمانان، لە کاتێکدا هەزاران کەس لە خەڵکی تێکۆشەری سەقز لە گۆڕستانی ئایچیی ئەو شارە کۆ ببوونەوە، ‏تەرمی ژینا بە خوێندنەوەی سروودی "ئەی‌ڕەقیب" بە خاکی کوردستان ئەسپێردرا و کێلەکەی بە خەتێکی خۆش و ، بە ڕستەی "ژینا گیان تۆ نامری، ناوت ئەبێتە ڕەمز"، نیشان کرا. خەڵکی تووڕە و ناڕازی لە کۆڕی ناشتنی ‏ژینا، تووڕەیی خۆیان بە دانی دروشمگەلی وەک "ژن ژیان ئازادی"، "داگیرکەری ئێرانی قاتڵی ژینامانی"، "هەتا کوردێک ‏بمێنێ کوردستانیش ئەمێنێ" و "مەرگ بۆ جاش و مەرگ بۆ خۆفرۆش" تووڕەیی و بێزاریی خۆیان لە چوار دەیە جنایەت و ‏سەرکوتی کۆماری ئیسلامی بۆ سەر خەڵکی کوردستان دەربڕی. دواجاریش بە خوێندنەوەی سروودی "ئەی شەهیدان" ‏ماڵاواییان لە ژینا کرد. بەڵام ئەو ماڵاواییە نەک کۆتایی بەڵکوو سەرەتایەک بوو بۆ ڕاپەڕین و سەرهەڵدانێکی جەماوەری ‏کە لە مێژووی ئێران و  لە تەمەنی کۆماری ئیسلامیدا کەم وێنە بوو. سەرهەڵدانێک کە لە کوردستانەوە سەری هەڵدا و ‏سەرانسەری ئێرانی گرتەوە، زیاترین حەشیمەت لە سەرجەم چین و توێژەکانی خەڵکی کوردستان و ئێران تێیدا بەشدار ‏بوون و بۆ ماوەی شەش مانگ بە شێوەی جۆراوجۆر بەردەوام بوو. ‏

‏ خەڵکی ناڕازی دوای بڵاوەکردنیان لە ڕێوڕەسمی ناشتنی ژینا، بۆ ماڵەکانیان نەگەڕانەوە و لە شەقامەکانی ‏شاردا درێژەیان بە ناڕەزایەتی و درووشمدانی خۆیان دا. خۆپێشاندان زۆر زوو لەگەڵ هێرش و دژکردەوەی توندی هێزە ‏بەکرێگیراوەکانی ڕێژیم بەرەوڕوو بوو. ژمارەیەکی زۆر لە خۆپێشاندەران و خەڵکی ناڕازی بریندار بوون، بەڵام ئەوە ‏خەڵکی وەزاڵەهاتووی نەترساند و لەسەر بەرەنگاربوونەوە مکوڕتری کردن. خۆپێشاندان و ناڕەزایەتیی خەڵکی سەقز ‏زۆر زوو لەلایەن خەڵکی سنەوە بە درووشمی "سەقز بەتەنیا نییە، سنە پشتیوانیە" پشتیوانی کرا و سەدان کەس لە ‏خەڵکی ئەو شارە بۆ مەحکوومکردنی جیناتەتی کۆماری ئیسلامی ڕژانە سەر شەقامەکان. ‏

هاوکات لەگەڵ ئەو ناڕەزایەتی و خۆپێشاندانانە، ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ئێران وێڕای ‏مەحکوومکردنی جینایەتی نوێی کۆماری ئیسلامی و پشتیوانی لە خەڵکی ناڕازی، مانگرتنی گشتیی لە کوردستان ڕاگەیاند. ڕۆژی ٢٧ی ‏خەرمانان سەرجەم کوردستان شێلگیرانە بەدەم بانگەوازەکەوە هات و شەقامەکانی سەرانسەری شارەکانی کوردستان، ‏تەنانەت ئەو شارانەش کە شاری پێکەوەژیانی کورد و نەتەوەکانی دیکەن، چۆڵ و بازاڕەکان بە تەواوی داخران. بەم ‏جۆرە بازاڕ و کاسبکارانی کوردستان هەر لە سەرەتاوە تەڤلی بزووتنەوەی ژینا بوون. ئەوە دەنگدانەوەی زۆر بەرینی لە ‏ئاستی ئێران و جیهاندا لێ کەوتەوە. دوانیوەڕۆی ئەو ڕۆژە خەڵکی کوردستان لە ماڵەکانیان هاتنە دەر و خۆپێشاندان و ‏ناڕەزایەتییەکان بەرەبەرە سەرانسەری ڕۆژهەڵاتی کوردستانی هەر لە ئاودانانی ئیلامەوە و تا ماکۆی ورمێی گرتەوە. ‏بەرچاوترینی ئەو ناڕەزایەتییانەش لە دیواندەرە و دێولان بوو. لاوانی ئەو شارانە بە تووڕەیی زۆرەوە ناڕەزایەتیی سەقز ‏و سنەیان درێژە پێدا کە هێزەکانی ڕێژیم ‏بە ئاگر و ئاسن وڵامی خەڵکی ئەو شارەیان دایەوە.‏ یەکەمین شەهیدانی ‏سەرهەڵدانی ژینا لەو ڕۆژەدا شەهید بوون. ‏

خوێندکارانی زانستگای تاران کە لەلایەن خوێندکارە کوردەکانەوە پێشەنگایەتی دەکران، یەکەمین ‏خۆپێشاندانیان بۆ پشتیوانی لەو ناڕەزایەتییانەی کوردستان وەڕێ خست و بۆ یەکەمین جاریش ئەوان بوون کە ‏درووشمی "ژن ژیان ئازادی"یان لە زمان بەشداران و خۆپێشاندەرانی ڕێوڕەسمی ناشتنی ژینا بۆ تاران و بۆ سەر زمانی ‏فارسی و بۆ سەرانسەری ئێران و جیهان گواستەوە. بەشێکی بەرچاو لە مامۆستایانی زانکۆ هەر لە سەرەتای ئەو ‏ناڕەزایەتییانەوە لەگەڵ خوێندکارەکان بوون. بە دوای ئەوەدا خۆپێشاندان بە هەمان درووشمی "ژن، ژیان، ئازادی" شارە ‏گەورەکانی وەک مەشهەد، تەورێز، ئیسفەهان، قەزوێن، کەرەج، ئەراک، نەوشەهر، قۆم، خورماوا، ئەردەبێڵ، ڕەشت، ‏هەمەدان و چەندان شاری دیکەشی گرتەوە و بەرەبەرە بۆ شار و ناوچە کەمتر ناسراوەکان بە تایبەت بۆ ئەو ‏پارێزگایانەی هی نەتەوە بندەست و ستەملێکراوەکانە، گواسترایەوە. دیارترینی ئەو ناوچانە لە دەرەوەی کوردستان ‏گێڵان، سێمیرۆمی ئیسفەهان و ئیزەی خۆزستان بوو. ‏

هاوتەریب لەگەڵ ئەو ناڕەزایەتییانە، خۆپێشاندانەکان بۆ مەحکوومکردنی ئەو جینایەتە و پشتیوانی لە ‏خەڵکی نێوخۆ، دەرەوەی وڵاتیشی گرتەوە. ڕۆژی ٩ی ڕەزبەر لە سەد پایتەختی وڵاتانی دنیا خۆپێشاندان و ناڕەزایەتیی ‏بەرین وەڕێ خرا کە ترۆپکی ئەوانە ئاکسیۆنەکەی ڕۆژی ٣٠ی ڕەزبەر لە شاری بێرلین بوو کە دەیان هەزار کەس بەشدارییان ‏تێدا کرد و دژ بە ڕێژیمی کۆماری ئیسلامی درووشمیان دا. لەگەڵ ئەوەدا شەپۆلی ناڕەزایەتی لەسەر تۆڕە ‏کۆمەڵایەتییەکان پتر باری نێونەتەوەیی و جیهانی بەو خۆپێشاندان و ناڕەزایەتیانە دا و بە هەموو دنیادا دەنگی ‏دایەوە. بەجۆرێک کە لەسەر تۆڕی کۆمەڵایەتیی تویتێر هاشتەگی "مەهسا" وەک ناوە فارسی و فەرمییەکەی ژینا ‏ڕێکۆردی جیهانی تۆمار کرد. ‏

لە زۆربەی خۆپێشاندان و ناڕەزایەتییەکاندا ژنان بە بڕینی قژ، بە سووتاندنی لەچکەکانیان یان بە دانی ‏درووشم لە سەنگەرەکانی پێشەوەی بەرەنگاریدا بوون و دەیان ژن بە تەقەی ڕاستەوخۆی هێزە سەرکوتکەرەکان یان ‏لە ژێر ئازار و ئەشکەنجەی ئەواندا گیانیان لێ ئەستێندرا. مینوو مەجیدی لە کرماشان یەکەمین ژن بوو کە لە ئاستی ‏کوردستان و لەو خۆپێشاندانانەدا گیانی بەخت کرد. خۆپێشاندان و ناڕەزایەتییەکان زۆربەی هەرە زۆری زانستگاکانی ‏ئێرانیشی گرتەوە و زۆر بە بەرینی بۆ قوتابخانە و دەبیرستانەکانیش پەلی هاویشت. تەنیا لە مانگی خەرماناندا نیزیک ‏بە سەد شاری ئێران تێکەڵ بەو ناڕەزایەتیانە بوون و بێجگە لە کوردستان، ١٧ کەس لە شارە جۆراوجۆرەکانی ئێران ‏لەلایەن هێزە سەرکوتکەرەکانی ڕێژیم گیانیان لێ ئەستێندرا. لەم نێوەدا کوردستان بە هەموو چین و توێژەکانیەوە ‏هەروا لەپێشەوەی خۆپێشاندانەکاندا بوو و بۆ بەرەوپێشچوونی شۆرش قوربانیی دەدا. شارەکانی سنە، مەهاباد، شنۆ، ‏بۆکان، جوانڕۆ، سەردەشت، دێولان، دیواندەرە، سەقز، کرماشان، ئاودانان، مەریوان، ورمێ، بانە ئیلام، ئاودانان، گێڵانی ڕۆژئاوا، ‏قوروە، بیجاڕ، کامیاران، سەلاسی باوەجانی، تیکاب و قەسری شیرین یەک لە دوای یەک و بۆ پشتیوانی لە شارەکانی تر ‏دەهاتنە سەر شەقام و درووشمی نەتەوەیی و دژ بە ڕێژیمی کۆماری ئیسلامییان دەگوتەوە. بەجۆرێک کە لەو قۆناغەی سەرەتای بزووتنەوەکەدا ‏‏٢٥ خۆپێشاندەری کورد شەهید، نیزیک بە هەزار کەس بریندار و زیاتر لە دوو سەد کەسیش دەستبەسەر کران.‏ ‏ ‏

لەم نێوەدا ڕێژیم بۆ ئەوەی سەرنجەکان بەرەو دەرەوەی سنوور هەڵدێرێ و هاوکات خەڵکی ئێران لە ‏مەترسیی خواستەکانی کورد بترسێنێ و یەکسان بە دابەشبوونی وڵاتی پێشان بدا، ڕۆژی ٦ی ڕەزبەر بنکە و بارەگای ‏حیزبەکانی ڕۆژهەڵات و بنەماڵەکانیانی لە باشووری کوردستانی دایە بەر ڕەهێڵەی هاژەک و درۆن. لە ئاکامی ئەو ‏جینایەتەدا دەیان کەس لە ژن و منداڵ و پێشمەرگە شەهید و بریندار بوون. ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستانی ‏ئێران بۆ بەگژداچوونەوەی ئەم جینایەتە جارێکی دیکە مانگرتنی گشتیی ڕاگەیاند و خەڵکی کوردستانیش بە بەرینیی ‏جاری پێشوو بەپیر بانگەوازەکەوە هاتن. بە دوای ئەوەدا و لە ڕۆژانی دواتردا خۆپێشاندان و ناڕەزایەتییەکان بەجۆشتر ‏لە پێشوو درێژەیان کێشا.‏  ‏

درووشمەکانی خۆپێشاندان بەرەدەوام ڕادیکاڵتر دەبوون و زیاتر ڕوویان لە عەلی خامنەیی ڕێبەری کۆماری ‏ئیسلامی دەکرد. بە جۆرێک کە درووشمی مەرگ بۆ دیکتاتۆر و مەرگ بۆ خامنەیی ئەوەندە گوترابوونەوە کە ببوون بە ‏وێردی سەر زاری ورد و درشتی خەڵکی ئێران. لە هەر جێگایەک وێنە و بنێری خامنەیی هەڵواسرابا، دەسووتێندرا و لە ‏هەر کوێ کۆتەڵی قاسم سولەیمانی داندرابا، دەڕووخێندرا. هاوکات لە هەموو شارەکان دیاردەی نووسینی درووشم ‏لەسەر دیوارەکان بەشێوەیەکی بەرین پەرەی ئەستاندبوو. خەڵکی وەزاڵەهاتوو ڕۆژانە لەسەر شەقامەکان ‏خۆپێشاندانیان دەکرد و شەوانە بنکە و بارەگاکانی ڕێژیمیان دەدایە بەر هێرش. لە کوردستان لە چەندین شاری وەک ‏شنۆ، مەهاباد و بۆکان دەست بەسەر چەند ناوەندێکی دەسەڵاتدا گیرا. لە بەرانبەردا ڕێژیمیش لە زەبروزەنگ و کوشتاری ‏خەڵک دەستی نەدەپاراست. دەزگا داپڵۆسێنەرەکان هێڵی ئینترنێتی خەڵکیان بە تەواوی خاو کردەوە. ئینستاگرام و ‏زۆربەی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانیان بەست. بە باتووم لە گیانی خەڵک بەر بوون، بە تفەنگی ساچمە سەدان کەسیان ‏بریندار کرد، بیناییان لە خەڵکێکی زۆر ئەستاند. لە کوردستان بۆ وێنە لە شارەکانی جوانڕۆ، سنە و مەهاباد بە چەکی ‏گەرم و تەنانەت بە بیکەیسی و دۆشکە بەرەوڕووی خۆپێشاندەران بوونەوە. بە جۆرێک کە سەدان کەسیان بە تەقەی ‏ڕاستەوخۆ کوشت و بریندار کرد. ‏ 

لە ئێران مەلاکان وەک هێمایەکی دەسەڵات، لە هەر کوێ خۆیان دەرخستبا، لەلایەن خەڵکەوە دەکەوتنە بەر ‏هێرش و کونەمشکیان لێ دەبوو بە قەیسەری؛ بەڵام مامۆستایانی ئایینیی کوردستان بە ئامادەبوونیان لە ڕێوڕەسمی ‏ناشتنی شەهیدەکان و تەنانەت بە بەشدارییان لە خۆپێشاندانەکاندا، زۆر زوو خۆیان لەگەڵ خەڵکی ڕاپەڕیوی ‏کوردستان ڕێکخست و ڕیزی خۆیان لە مەلاکانی حکوومەتی ئێران جیا کردەوە. ئەوان هەم بە تاک و هەم بە کۆمەڵ ‏ئەرکی نەتەوەیی خۆیان گرتە بەر و پشتیوانییان لە خەڵکی ڕاپەڕیو و داواکانیان ڕاگەیاند. هاوکات بڵیندگۆی ‏مزگەوتەکان بوو بە مینبەرێک بۆ بڵاوکردنەوەی دەنگی بزووتنەوە و گەیاندنی دەنگی ناڕەزایەتیی خەڵک. ‏

هەر لەم دۆخەدا بوو کە جینایەتێکی دیکە ئەمجار لە بلووچستان هاتە ئاراوە. ڕۆژی هەینی ٨ی ڕەزبەر، لە ‏پەڕاوێزی نوێژی هەینیدا، خەڵکی ناڕازیی بلووچ خۆپێشاندانێکیان بۆ بەردەم فەرمانداریی زاهیدان وەڕێ خست. بەڵام ‏خۆپێشاندانی هێمنانەی بلووچەکان بۆ پشتیوانی لە خۆپێشاندانەکانی کوردستان و ئێران و دژ بە دەستدرێژیی ‏فەرماندەیەکی هێزی ئینتیزامیی ڕێژیم بۆ سەر کیژۆڵەیەکی بلووچ، لەگەڵ دژکردەوەی توندی چەکدارەکانی ڕێژیم ‏بەرەوڕوو بۆوە. لە ئەنجامی تەقە و دەسڕێژی ئەو هێزانەدا دەیان کەس لە خەڵکی بێتاوانی شاری زاهیدان کەوتنە ‏بەر گوللەی هێزەکانی ڕێژیمی کۆماری ئیسلامی. لەنێو کوژراوەکاندا ژمارەیەک لە مێرمنداڵان و تازەلاوانیش دەبیندران ‏و ئەو ڕۆژە بە هەینیی خوێناوی یان هەینیی ڕەشی زاهیدان لە مێژوودا تۆمار کرا. بلووچەکان دژ بەو جینایەت و ‏کۆمەڵکوژییە هاتنە سەر شەقام و دەستیان دایە خۆپێشاندان. لەو کاتە بە دواوە، ناڕەزایەتییەکانی ڕۆژانی هەینیی ‏زاهیدان بە ڕێبەریی مەولەوی عەبدولحەمید ئیمام جومعەی ئەو شارە تا ساڵێک دواتریش درێژەیان کێشا. ‏

لە سەرەتای حەفتەی سێهەمی خۆپێشاندانەکاندا ناڕەزایەتییەکان بەشێوەیەکی بەرینتر تاران و شار و ‏ناوچەکانی دیکەی ئێرانی گرتەوە. ناڕەزایەتییەکان بە تایبەت لە زانستگاکانەوە دەستیان پێ کرد کە لە مانگرتندا بوون. ‏هەژدە ڕۆژ دوای مەرگی ژینا، عەلی خامنەیی دوای ونبوون و بێدەنگییەکی درێژخایەن، لەنێو هێزە چەکدارەکاندا ‏دەرکەوت و دژ بە خۆپێشاندەران قسەی کرد و داوای تەمبێ‌کردنیانی کرد کە ئەوە ناڕەزایەتییەکانی زیاتر کرد. ڕۆژی ‏شەممە ١٦ی ڕەزبەر بەشێکی بەرچاو لە بازاڕیانی شارە جۆراوجۆرەکانی ئێران تێکەڵ بە ناڕەزایەتییەکان بوون و ‏دووکان و بازاڕیان داخست. ئەوەش لە ماوەی تەمەنی ڕێژیمی کۆماری ئیسلامیدا، لە ئاستی سەراسەریدا هەنگاوێکی ‏دەگمەن و کەموێنە بوو.  ‏

خۆپێشاندان و ناڕەزایەتییەکان لە شار و ناوچەیەک زیاتر و لە شار و ناوچەیەکی دیکە کەمتر بەڵام هەر وا ‏‏بەردەوام و لە پەرەگرتندا بوو کە مەرگی ژینا چل ڕۆژی پڕ کردەوە. ناوەندی هاوکاریی حیزبەکانی کوردستان بۆ ڕۆژی ‏‏٤ی خەزەڵوەر مانگرتنی گشتی ڕاگەیاند کە بە هەشتەمین مانگرتنی گشتی لەو ماوەیەدا هەژمار دەکرا و لەگەڵ ‏پێشوازیی بەرینی خەڵک بەرەوڕوو بوو. لە سەقز لەکاتێکدا کە جۆرێک حکوومەتی نیزامی هاتبووە ئاراوە و ‏ڕاگەیەندرابوو کە هەموو ڕێگاکانی بەرەو گۆڕستانی ئایچی لەلایەن هێزە ئەمنییەتییەکانی ڕێژیمەوە گیراون، بە ‏هەزاران کەس لە خەڵکی کوردستان و ئازادیخوازانی سەرانسەری ئێران بە بۆنەی چلەی مەرگی ژینا کۆ بوونەوە و ‏درووشمی دژ بە ڕێژیم و یەکسانیی کۆمەڵگە و مافی کوردیان بەرز کردەوە. ئەوەش بە گەورەترین کۆبوونەوە و ‏خۆپێشاندان لەو ماوەیەدا دادەنرا. ڕێژیم لەبەرانبەر ئەو حەشیمەتە بەرینەدا دۆش داما و بەکردەوە نەیتوانی ‏بەرهەڵستی خەڵک بێ. ئەو کۆبوونەوەیە بوو بە خاڵێکی وەرچەرخان و لەوە بە دوا بێجگە لە کۆبوونەوەی بەرینی ‏ناڕەزایەتی و خۆپێشاندان بۆ ناشتنی شەهیدەکان، چلەی شەهیدبوونیشیان بوو بە بۆنەیەکی دیکە بۆ جۆشدانەوەی ‏هەرچی زیاتری ڕاپەڕین. هەر لە چلەی ژینادا خوێندکارانی زۆربەی زانستگاکانی ئێران کۆبوونەوەی بەرینی ‏ناڕەزایەتییان پێک هێنا و کرێکارانی چەندان ناوچەی پیشەییش مانیان گرت.  ‏

ئێوارەی ڕۆژی چلەی ژینا خەڵکی شارە جۆراوجۆرەکانی کوردستان و ئێران دیسان هاتنەوە سەر شەقام و ‏خۆپێشاندان و ناڕەزایەتییەکان سەرلەنوێ جۆش درانەوە. هاوکات ڕێژیم بە توندی دەستی بە سەرکوتی خۆپێشاندەران ‏کرد. بە جۆرێک کە لە چوار ڕۆژی داهاتوودا لە کوردستان ١٦ کەس شەهید و سەدان کەسیش بریندار بوون. قورسایی ‏شەهید و بریندارەکان لە شارەکانی سنە، مەهاباد، قەسری شیرین. دێولان و بانە بوون. هەر لە درێژەی ئەو ‏خۆپێشاندان و سەرکوتانەدا بوو کە ڕۆژی یەکشەممە ٨ی خەزەڵوەر تازە لاوێکی کەم تەمەن بەناوی کۆمار دەرئۆفتادە ‏لە شاری پیرانشار شەهید بوو. لە کاتی ناشتنی تەرمی کۆماردا، حەسەن دەرئۆفتادە باوکی کۆمار بە دڵی بە خەم و بە ‏‏چاوی بە گریانەوە، بەڵام وەک شانازییەکی بنەماڵەیی مەرگی کۆرپەکەی پێشکەش بە کوردستان کرد. ئەمەش ‏وەرچەرخانێکی گرینگی لە سەرهەڵدانی ژینادا هێنایە ‏ئاراوە و ئەمجار بنەماڵەکانی شەهیدانی ژینا لە هەموو شار و ‏ناوچەکان بە شانازییەوە خاوەندارەتییان لە مەرگی ‏کۆرپەکانیان دەکرد. هاوکات خەڵک و بەشدارانیش بە درووشمی ‏‏""دایە مەگری بۆ ڕۆڵە - شەرت بێ بستێنین تۆڵە" ‏پشتیوانیی خۆیان بۆ ئەو بنەماڵانە ڕادەگەیاند. ‏

ڕۆژی ١٦ی خەزەڵوەر بەبۆنەی ساڵوەگەڕی ڕاپەڕینی خەزەڵوەری ١٣٩٨، چالاکان و لایەنە سیاسییەکان بۆ ‏ماوەی سێ ڕۆژ مانگرتنی گشتی و کۆبوونەوەی ناڕەزایەتییان ڕاگەیاند. خەڵک لە شاری تاران و چەندین شاری دیکەی ‏ئێران و کوردستان پێشوازییان لە بانگەوازەکە کرد. ئەوەش گوڕ و تینی تازەی بە خۆپێشاندان و ناڕەزایەتییەکان دایەوە. ‏ئەم هەنگاوە لە ڕۆژی ٣ی سەرماوەزیشدا بە بۆنەی تێپەڕبوونی سەد ڕۆژ بەسەر مەرگی ژینا و دەسپێکی ‏خۆپێشاندانەکان دووپات کرایەوە. ‏

خۆپێشاندان و ناڕەزایەتییەکانی بزووتنەوەی ژینا تا بەرەبەری نەورۆزی ١٤٠٢ی هەتاوی، بۆ ماوەی شەش مانگ ‏بەجۆش و خرۆشەوە لە کوردستان و سەرانسەری ئێراندا بەردەوام بوو. لەو بزووتنەوەیەدا سەرجەم چین و توێژەکانی ‏کۆمەڵگە هەر لە ژنانەوە تا قوتابیان، خوێندکاران، بازاڕیان، مامۆستایانی زانکۆ، مامۆستایانی قوتابخانە، مامۆستایانی ‏ئایینی، کرێکاران، وەرزشکاران، هونەرمەندان، بەندکراوان، نەتەوە و ئایینە جۆراوجۆرەکان بەشدارییان تێدا کرد و ‏تێچوویان بۆ دا. لە ئاستی نێونەتەوەییشدا سەرهەڵدان کاردانەوەی بەرینی لێ کەوتەوە و کۆماری ئیسلامی هیندەی دیکە تەریک کردەوە. لەوانە پشتیوانی کەسایەتی و لایەنە جۆراوجۆرە جیهانییەکان، ناونانی چەندین شەقام و گۆڕەپانی گرینگ لە شار و پایتەختەکانی جیهان بە ناوی ژینا، هەوڵەکان بۆ بەتیرۆریست ناساندنی سپای پاسداران لە پارلمانەکانی وڵاتانی ڕۆژئاوایی، پەسندکرانی یاسای مەهسا لە کۆنگرەی ئەمریکا بۆ سزادانی زیاتری کۆماری ئیسلامی و پشتیوانیی لێبڕاوانەی پارلمانی ئۆرووپا لە بزووتنەوەی ژینا کە بەخشینی خەڵاتی ساخارۆڤ بە بنەماڵەی ژینای لێ کەوتەوە. دوایین کاردانەوەی ئەو بزووتنەوە سەراسەرییە لە خۆپێشاندانی میلیۆنیی ژنانی هیند لە مانگی گەلاوێژی ڕابردوودا بوو کە تێیدا درووشمی "ژن ژیان ئازادی"یان بە زمانی کوردی بەرز کردەوە.

سەرەڕای بەرین‌بوونەوەی بزووتنەوەی ژینا بە سەرانسەری ئێران و جیهانیشدا بەڵام دانیشتووانی کەڵانشارەکان لەنێوخۆی ئێران بە شێوەی چاوەڕوانکراو و بە هەراوی بەشداریی ڕاستەوخۆیان ‏لە بزووتنەوەکەدا نەکرد. ئەوەش یەک لە هۆکارەکانی سەر نەکەوتنی شۆڕش بوو. وێڕای ئەوە سەرکوتی زۆر و بێبەزەییانەی هێزە ‏سەرکوتکەرەکانی ڕێژیم لەلایەک و نەبوونی هێز و ئۆپۆزیسیۆنێکی بەهێز بۆ ڕێبەریی خەڵک و وەک جێگرەوەی ‏ڕێژیم، ئاسۆیەکی ڕوونیان لەو خۆپێشاندان و قوربانیدانانە پێشانی خەڵکی خۆپێشاندەر نەدا و بەرەبەرە ئەژنۆی ‏خەڵکیان لە درێژەدان بە خۆپێشاندان و ناڕەزایەتییەکان لەو شێوەیەی کە هەبوو شل کردەوە. لە دەرەوەی وڵات لەگەڵ ئەوەدا کە خەڵکی ‏خەباتکار بەردەوام بۆ پشتیوانی لە خۆپێشاندانەکانی نێوخۆ کۆبوونەوەی ناڕەزایەتی و خۆپێشاندانیان وەڕێ دەخست ‏بەڵام نەبوونی ئۆپۆزیسیۆنێکی یەکگرتووی بەهێز، هەوڵی سەڵتەنەتخوازەکان بۆ دەستداگرتن بەسەر خۆپێشاندانەکان ‏کە بەداخەوە هێندێک کەس و لایەنیشیان کێشایە نێو پڕۆژە و پیلانەکەی خۆیانەوە، شەقامیان زیاتر دڵسارد و ‏ناهومێد کرد و ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ بوون بە بەشێک لە هێزی سەرکوت و هۆی دامرکاندنەوەی بزووتنەوەی ژینا لەو شکڵ و شێوانەی کە لە ماوەی ئەو شەش مانگەدا بەردەوام بوو. بەڵام دامرکانەوەی خۆپێشاندانەکان کۆتایی بزووتنەوەی ژن ژیان ئازادی نەبوو. سەرەڕای ئەوەی بزووتنەوەکە بە هەمان نەفەسی ئەو شەش مانگە بەردەوام نەبوو، ترسێکی وەهای خستۆتە دڵی ڕێبەرانی ڕێژیمی کۆماری ئیسلامییەوە کە لە هەموو کەس و لایەنێک باشتر دەزانن کە کۆتایی نەهاتووە و ژیلەموی ژێر خۆڵەمێشە. بۆ ئەوەی پێش لە بڵێسە سەندنەوەی بگرن لەو کاتەوە بەردەوام لە دوو ئەهرۆمی سەرکوتی بە ئاشکرا و پاشەکشەی بە خشکەیی کەلک وەردەگرێ. لەلایەک بە گرتن و ئیعدامی تێکۆشەران گەرەکییەتی خەڵک بترسێنێ و لەلایەکی دیکە لە ئاستی هەرە بەرزدا یاری بە لابردن و هێنانی مۆرەکانی خۆی دەکا تا خەڵکیان پێ سەرقاڵ و سەرگەرم بکا. بەو حاڵەش‏ کۆمەڵگە وەک ڕووبارێک بەردەوام خەریکە ڕێگای نوێ و شێوازی نوێ بۆ خەبات بە مەبەستی ڕووخاندنی ڕێژیم و گەیشتن بەو ئامانجانە دەدۆزێتەوە کە لە درووشمی ژن ژیان ئازادیدا بەرجەستە کراون.

بەشداری بۆ هەرچی زیاتر بە نەتەوەیی‌کردنی بۆنەکانی نەورۆز، بەشداریی بەرین لە پێشوازی یان بەڕێکردنی قارەمانانی بوارە جۆراوجۆرەکان، ملنەدانی ژنان بە حیجابی زۆرملێ، خۆڕاگری و بەگژداچوونەوەی تێکۆشەران بە تایبەت ژنانی تێکۆشەری نێو زیندانەکان، ڕۆڵی گرینگی بنەماڵەی شەهیدانی بزووتنەوە لە زیندووڕاگرتنی یاد و ڕێبازی ڕۆڵە شەهیدەکانیان، خۆپێشاندان و ناڕەزایەتیی بەردەوامی مامۆستایانی قوتابخانە، کرێکاران، پەرستاران، خانەنشینان، مامۆستایانی ئایینی، هونەرمەندان، خوێندکاران و چین و توێژەکانی دیکەی کۆمەڵگە و کۆمەڵگەی مەدەنی بە گشتی و تێکۆشانی حیزبە سیاسی و ڕێکخراوە مەدەنی و مافی مرۆییەکان لە دەرەوەی وڵات بۆ گەیاندنی هەرچی زیاتری پەیام و خواستەکانی ئەو بزووتنەوەیە نیشانەکانی ئاشکرای لەسەرپێبوونی بزووتنەوەیەکن کە پێشنیوەڕۆی ڕۆژی ٢٦ی خەرمانانی ١٤٠١ی هەتاوی لە گۆڕستانی ئایچیی سەقزەوە چەخماخەی لێ درا و تا ئەوپەڕی دنیای تەنیوەتەوە.

* لە ژمارە ٧٨٩ی کوردستان‌ (شەممە ٣١ی جۆزەردانی ١٤٠٣) و لە ماڵپەڕی کوردستان میدیا، ماڵپەڕی ناوەندیی حیزبی دێموکراتی کوردستاندا بڵاو کراوەتەوە

** لەلایەن کوردکاناڵەوە بۆ یادکردنەوەی دووهەمین ساڵوەگەڕی مەرگی ژینا و دەسپێکی بزووتنەوەی ژن ژیان ئازادی کراوە بە دیکۆمێنت

قەڵەمقامیش

نووسینی: عەلی ئەشرەفی دەروێشیان 

تاهیر قاسمی کردوویە بە کوردی

کوڕیژگە دەمی چەقۆکەی لەسەر لاسکی بڵیندی قامیشەکە دانا و دەسکەکەی داگرت. هێشتا چەقۆ لە هەناوی قامیشدا بوو کە بریسکەیەک لە دەمی چەقۆکەوە هەستا و لە چاوی کوڕیژگەکە گەڕا. هەور گرماندی. ڕێژنە بارانێکی بەخوڕ لە ناکاو بەسەر قامیشەڵاندا پڕژا و ڕوخساری گۆلاوەکەی گڕوێ کرد. با بەنێو قامیشەڵاندا غاری دەدا و دەنگی وشکی قامیشەکان بە گشت لادا بڵاو دەبۆوە.

لەبەر گرمەی هەور، سۆنە خۆیان بەنێو قامیشەڵاندا کرد. بچووکترینیان لە ئاوەکەدا نوقم بوو و ئیدی لەسەر ئاوگیرەکە نەبیندرایەوە. باران سارد بوو و گیانی گۆلاوەکەی دادەبێشت. مژ داگەڕا و لەبەر تەم و ڕێژنە، کەش تار و ئاڵۆز بوو.

کوڕیژگە قامیشەکانی کورت کردنەوە. بنی یەکێکیانی لەسەر چاوی ڕاستی دانا و بە کونی قامیشەکەدا لە گۆلاوەکەی ڕوانی. بەنێو جەغزی مژاویی قامیشدا، لەوبەری قامیشەڵان چەند ماشێنی بینی. سێ جیپی خاکی لەوێ ڕاوەستابوون. کەسانێک کە بارانیی ڕەشیان لەبەردا بوو، خەریک بوون دادەبەزین. کڵاوی فشوفۆڵی بارانییەکان، سەریانی داپۆشیبوو و لەبەر ڕێژنە و مژ ڕووخساریان دیار نەدەکەوت. کوڕیژگە بە هێمنیی پەڵە هەورێک، بە ترسەوە بەرەو پێشەوە خزی و بە نێوان قامیشەکاندا بە سەرسوڕمانەوە تێیان ڕاما.

جلڕەشەکان، بە ڕوخساری هاشوور لێدراوی بەر بارانیان، هەشت کەسیان لە جیپەکان دابەزاند. چاوەکانیانیان بە پەڕۆیەکی سپی بەستبوون و بەخێرایی و بەنێو ڕێژنەی باراندا کە شێتانە دەباری، لە پەنا یەکتر ڕیزیان کردن. دەستی ڕاستی کەسی یەکەم بە تیتۆڵێکی سپی پێچرابوو و خوێن لەژێر تیتۆڵەکەوە دەهاتە دەر. تیتۆڵ هەر لەو پەڕۆیە بوو کە چاوەکانی پێ بەسترابوو. سمێڵە نەرم و زەردەکەی بە دەم باوە دەجووڵایەوە و دڵۆپە ڕوونەکانی باران بە دوو لایدا دەچۆڕاوە. جلڕەشەکان بە خێرایی دەهاتن و دەچوون و داوێنی بارانییە شۆڕەکان لە دەلینگانیان دەهاڵا.

کوڕیژگە کە لەبەر باران خووسابوو، قامیشەکانی لەنێو قولیدا دەگوشی. بێ جووڵە، لەجێی خۆی ڕەق هەڵاتبوو و ڕوو لەوبەری گۆلاوەکە، حەپەسابوو. جاروبار لەرەیەک ڕایدەتڵەکاند. بارانی ڕوون، چۆڕ چۆڕ و دڵۆپ دڵۆپ کەشی دەبڕی و مژ دەخزایە نێو دڵۆپەکانەوە. جلڕەشەکان چەکەکانیان لەژێر بارانییەکانیانەوە دەرکێشا و چۆکیان دادا. هەموو جێگایەک خووسابوو و ئاوی گۆلاوەکە سەرتر دەهات. یەکێکیان کاغەزێکی لە گیرفانی دەرهێنا و بە زمانێکی نەناسراو کە کوڕیژگە هیچی لێ تێنەگەیشت، خوێندیەوە. خێرا خێرا و  بە تورتە تورت دەیخوێندەوە. کاغەزەکە خووسا، داچۆڕا و بە دەستی پیاوەکەوە نووسا. بە زەحمەت کاغەزی لە دەستەکانی خۆی کردەوە و کوتکوت لەسەر هەرد فڕێی دا؛ بەڵام کوتێک بە داوێنی بارانییەکەیەوە نووسا و لێی نەبۆوە.

گرمەیەک چۆڕاوگە بلوورینیەکانی بارانی لەرزاندەوە. سۆنە لەنێو قامیشەڵان خزین. کەسی یەکەم، ئەوەی دەستی هەڵپێچرابوو، لەجێی خۆی بزووت. مستی خۆی گوشی. کەسی سێهەم و چوارەم کە تازە لاو و لاواز و باریکەڵە بوون، بە تەوژمی فیشەکەکان چەند بست هەڵبەزینەوە. لە دوورەوە شتێک تۆقی و باران بە خوڕتر لە پێشوو دایدایەوە. سۆنەیەکی ترساو، بە پەنا قاچی کوڕیژگەدا تێپەڕی و بەپەلە سەری خستە نێو پووش و پەڵاشی ژێر قامیشەڵانەکەوە؛ بەڵام کلک و لاقە زەردەکانی لەگەڵ باڵە شۆڕەکەی، بە دەرەوە مانەوە. لەرینەوەی پێی باڵندە ئاوییەکە، کوڕیژگەکەی هێندەی تر ترساند.

پاش گرمەی فیشەکەکان، بێدەنگی باڵی بەسەر هەموو لایەکدا کێشا. سۆنەی ترساو بە زەحمەت خۆی لەنێو پووش و پەڵاشی قامیشەکان دەرکێشا؛ بەڵام لەبەر دەنگی تەقەی فیشەکەکان کە بە مەودایەکی دیاریکراو، یەک بە دوای یەکدا دەهاویشتران، لە جێی خۆی چەقی. سەرە بچووک و ماووتییەکەی لەگەڵ دەنگی هەر تەقەیەک ڕادەچڵەکی. پشتە کوڵکنەکەی کە دڵۆپەکانی باران بەسەریدا دەتکانەوە، بە پتەیەکی نادیار هەشت جار لەرزایەوە. بە خێرایی خۆی لە ئاوەکە هاویشتەوە و نوقم بوو. باران لێی کردەوە و مژ ڕەویەوە. کوڕیژگە وەخۆ هاتەوە. تاساو و تەزیو، هەستی بە پێویستیی هەتاوێکی گەرم کرد. وەک هەموو ڕۆژان چاوەڕوان مایەوە تا خاڵۆ سیاوەخشی دراوسێیان بۆ بڕینی قامیش پەیدا بێ. خەریک بوو دەموچاوە خووساوەکەی بە پشتی دەست و سەرقۆڵی کۆتەکەی وشک دەکردەوە کە دەنگی خاڵۆ لە دوورەوە هات:

"هۆی... هۆ... هۆ... هۆوو.."

کوڕیژگە بە دەنگی لەرزۆک و مێشکی ئاڵۆزەوە وڵامی دایەوە:

"هەها... ها..ها... ها!"

تاوێک دواتر خاڵۆ سیاوەخش لەنێو قامیشەکانەوە هاتە دەر. لە بەرامبەریدا ڕاوەستا و سەروێنە خووساوەکەی کردەوە تا بیچۆڕێنێتەوە.

"چ با و بۆرانێکە! چ ڕۆژێکی ناخۆشە! لەخۆڕا هاتین."

کوڕیژگە چاوە قورس و تاساوەکانی لەسەر گۆلاوەکە هەڵگرت:

"لەپڕ هاتن. بە دەسڕێژ. لە هۆوێ."

"هەرچی بوو ڕابرد. تازە تا ئێرە هاتووین. باشترە کاری خۆمان دەست پێ بکەین."

کۆکەیەکی کرد و بەرەو قامیشەڵان ڕۆی. پێڵاوە نایلۆنەکانی لەسەر قوڕ و پووشە ڕزیوەکان هەڵدەخلیسکا:

"لەپێشدا دەبێ ئاگر بکەینەوە. ئاگر." 

بە دەوری ئاگرەکەدا هەڵترووشکان و هەڵم لە جلەکانیان هەستا. خاڵۆ دەمی چەقۆکەی خستە سەر نینۆکی. کوڕیژگە بە دەستە لەرزۆکەکانی ئەوبەری گۆلاوەکەی پێشان دا و بە ترسەوە گوتی؛ لە هۆوێ پشت قامیشەڵانەکە.." خاڵۆ چاوی لەو سەری کرد.

"ها! لەوێ چ بووە؟"

"لە هۆوێ شکاروانەکان کوشتارێکی زۆریان کرد."

خاڵۆ لە ڕووخساری کوڕیژگە ڕاما: 

"ئەوە بۆ ڕەنگت وەک جاوی سپی پەڕیوە. پێم نیشان دە، چ بووە براکەم؟"

کاتێ گەیشتنە ئەو شوێنەی کە کوڕیژگە نیشانی دابوو، جۆگەلەی باران و خوێن بەژێر پێیاندا دەڕۆی. خاڵۆ داهاتەوە:

"شکاروانەکان! بەو بەیانییە زووە؟!"

کوڕیژگە لەرزی:

"دەنگی فیشەک هات.. دەسڕێژ! سۆنەکان زۆر ترسان. ئەوان.."

"دەبێ گەوەزنێکیان ئەنگاوتبێ. ڕانێکی گەورە!"

کوڕیژگە هەروا مات بوو.

"هەشت دانە بوون."

"کێها؟"

"گەوەزنەکان! ڕەنگە خەونم دیتبێ."

چاوە ماندووەکانی خۆی هەڵگڵۆفی:

"وایان قسە دەکرد کە هیچ لێیان تێنەدەگەیشتم."

خاڵۆ هەڵترووشکا و بە پەنجەکانی گڵەکەی تێکوەردا:

"ئەمانە جێپێی مرۆڤن. فرە بوون. شوێنپێی گەوەزنەکانیان کوێر کردۆتەوە."

بە سەری پەنجەی دۆشاومژەی شتێکی سپیی وەک پەمۆ و نەرم وەک گێچی مردووی لەنێو جۆگەلەکە هەڵگرت:

بە فیشەک لە سەریان داون، لە نیزیکەوە!"

تاوێک بیری کردەوە و لە قامیشەڵان ڕاما:

"بەسەریاندا داون." 

کوڕیژگە گوتی: "لەوانەیە."

بە یەکەوە گەڕانەوە لای ئاگرەکە کە وا خەریک بوو دادەمرکا. خاڵۆ دەستی بە سازکردنی تووزەلە کرد و کوڕیژگە سەر و بنی قامیشە بڕاوەکانی ڕێک دەکرد و دەیخستنە نێو توورەکەکەی خۆیەوە. خاڵۆ بە وردی چاوی لە قامیشێک کرد و گوتی:

"بڕوانە! خوێن بەسەر قامیشەکاندا پڕژاوە."

کوڕیژگە قامیشەکانی لەنێو دەستیدا سووڕاند:

"دایە گەورەم دەیگوت هەر کات هەورەبریسکە لە قامیشەڵان بدا، قامیشەکان پەڵەی خوێنیان لەسەر دەنیشێ."

"ڕاستی گوتووە. منیش بیستوومە." چڵۆسکێکی هەڵگرت. بە ئەسپایی فووی لێ کرد تا گەشایەوە و بە مەودای دیاریکراو قەدی قامیشەکەی سووتاند و لە یەک ڕیزدا کونی کرد. دوو قامیشی کونکراوی لەپاڵ یەک دانا و بە دەزوویەکی لە مۆم هەڵکێشراو بەتوندی بەستی. پاشان بە چەقۆ دوو قامیشی کورت و باریکتری قەڵشت و لە قامیشە گەورەکانی کوتا و لەسەرەخۆ گوتی: "تووزەلەی چاکە." دەستەکانی لەبەر ئاگر گەرم کردەوە. سەروێنەکەی کە هێشتا هەر خاو بوو، لەسەری هاڵاندەوە و تووزەلەی لەسەر لێوی دانا. تووزەلە ناڵەیەکی لێهات و لەپڕ قامیشەڵان و هەموو شوێنێ بێدەنگ بوو تا دەنگ بە هەموو شوێنێکدا باژوێ:

"لێدە نەیژەن لێدە نەیژەن

چەند بەسۆز لێدەدەی نەیژەن

لێیدە لە بازاڕ و کۆڵان

منیان کوشت لە قامیشەڵان"

خاڵۆ خێرا تووزەلەکەی لە لێوی کردەوە و لە کوڕیژگەی پرسی: "یەکێک لە نێو قامیشەڵانە دوورەکان گۆرانی دەڵی، گوێت لێیە؟" کوڕیژگە کە بە سەرسوڕمانەوە چاوی لە خاڵۆ بڕیبوو، گوتی: " بۆخۆت بووی گۆرانیت گوت خاڵۆ!"

"من... خۆ من هەر تووزەلەم لێدا." بە سەرنجەوە بڕێک تووزەلەکەی سەرەوژێر کرد و لەنێو ئەوانی تری دانایەوە.

"لێدە نەیژەن لێدە نەیژەن

چەند بەسۆز لێ دەدەی نەیژەن

لێدە لە بازاڕ و کۆڵان

منیان کوشت لە قامیشەڵان"

خاڵۆ بە پەلە تووزەلەکەی لە گیرفانیدا شاردەوە:

"وایە ڕاستە. کەسێک لە دوورەوە لەگەڵ تووزەلەکەی من گۆرانی دەڵێ. چەندە بە سۆزەوە دەیڵێ."

 

ڕۆژی دوایی کوڕیژگە قامیشەکانی لەگەڵ خۆی بۆ ماڵی مامۆستاکەی برد و لە بەردەمیدا داینان. مامۆستا لە چاوە سوورهەڵگەڕاوەکانی کوڕیژگە ورد بۆوە و دەستە تورت و ناسکەکانی خستە ناو دەستی خۆیەوە.

"یاوت هەیە کوڕم! لە دەستەکانت ئاگر دەبارێ."

کوڕیژگە بە هێمنی گوتی: "دوێنێ چوومە نێو قامیشەڵان تا قەڵەمقامیشێک ببڕم. لەنێو هەورە برووسکە و ڕێژنەی باراندا گیرم کرد."

مامۆستا سەرێکی ڕاوەشاند و سەرمەشقی بۆ کوڕیژگە دادا: 

"ئەوەش سەرمەشق... چەند ڕۆژێ لە ماڵەوە بمێنەوە تا چاک دەبیتەوە. لەگەڵ مەشقەکان خۆت بخافڵێنە."

کوڕیژگە بۆ ماوەی حەوتوویەک لە ماڵەوە مایەوە و لە یاودا پیشا. کاتێ بەرەو چاکبوونەوە دەچوو، هەروا کە لەسەر جێوبانەکە ڕاکشابوو، مەشقەکانی نووسیوە. کاتێ کارەکەی تەواو بوو، چوو بۆ لای مامۆستاکەی و مەشقەکانی پێ نیشان دا. مامۆستا بە دیتنی دەستخەتەکەی، سەری سووڕ ما و واقی وڕ ما:

"حەشرت کردووە کوڕم. یانی بۆخۆت ئەوانەت نووسیوەتەوە؟"

گوێچکە ناسکەکانی کوڕیژگە وەک شیلان سوور هەڵگەڕا:

"بەڵێ مامۆستا."

مامۆستا لە کاتێکدا کە بە سەرسووڕمانەوە لە نووسراوەکەی دەڕوانی، نێوچاوانی تێکنا و گوتی: "بەڵام... ئەمە.. ئەو سەرمەشقانە نین کە من بۆم دادابووی. ئەوانەت لە کوێ..؟"

 کوڕیژە گوتی: یاوم هەبوو. بە دەست خۆم نەبوو وەک بڵیی.. قەڵەمقامیشەکە بۆخۆی بەسەر کاغەزەکەدا دەخشا."

مامۆستا چاویلکەکەی لە سەر لووتی ڕاستەوپاستە کرد و لە نووسراوەی کوڕیژگەکە ڕاما:

"من ترسم م م نییە یە.. ئەئەئەگەر

ئەم رررر خەیاڵەەە ب‌ب‌بە خەخەوی ئاڵۆزی شەودا ڕابرێ‌ێ

یان بە وڕێنەی‌‌ی‌ی یاوووو

 یان بە گیانێکی‌ی‌ی خەمباررر"

ئەمجار بە چاوی تەمگرتۆوە لە لاپەڕەکەی ڕوانی:

"زۆر جار لە خوێ‌خوێ‌ خوێنیان وەرداین‌ن‌‌ن

لە ب‌ب‌بیرت بێ‌ێ‌ێ

تاکە دەسکەوتی کوشتار کوشتار کوشتارررر

نا نانەبەرەی ب‌ب‌بێ پێخۆڕ و کەوڵی نانی بێ بەرەکەت‌ت‌تی ئێمە بوو و و."

مامۆستا زۆر تووڕە بوو؛

"من پێم گوتبووی قەت بە لەشی یاودارەوە مەنووسە."

کوڕیژگە بە ڕەوانیی شمشاڵێک دەستی بە ناڵەناڵ کرد:

"خاس بووم مامۆستا، خاس ببوومەوە."

مامۆستا گوڕاندی:

"یاو و وڕێنە!"

کوڕیژگە بیری لە لەرزینی پشتی باڵندە ئاوییەکە و لەرینەوەی پەردەی پێی کردەوە و بە ترسەوە لێوی لێک دان:

"مامۆستا بە خودا حاڵم زۆر باش بوو. تەنیا کەمێک حاڵی... حاڵم... ڕەنگە..."

ڕووخساری کوڕیژگە ئەوەندە بێ گوناه و خۆماڵی بوو کە دڵی مامۆستای نەرم کرد و چاوی لە نووسینەکانی بڕی. لە کۆڵانە دوورەکانەوە ویرەویرێک دەگەیشتە گوێی مامۆستا. وەک بڵێی هەموو باڵندەکانی دنیا، لەگەڵ سۆزی تووزەلەکە دەیانگوتەوە:

"لێدە نەیژەن، لێدە نەیژەن

لێیدە لەو شمشاڵە نەیژەن

لەنێو بازاڕ و لە کۆڵان

منیان کوشت لە قامیشەڵان"

مامۆستا بە بیستنی ئەو گۆرانییە، خەمبار بوو:

"ناچارم دیسان سەرمەشقت بۆ دابدەمەوە. قەڵەمقامیشەکەتم بدەیە!"

کوڕیژگە قەڵەمقامیشەکەی دا بە مامۆستا. مامۆستا داهاتەوە و دەستی بە نووسین کرد. کاتێ لێبۆوە، سەرمەشقەکەی لەپێش کوڕیژگە دانا:

"بە دەنگی بەرز بۆم بخوێنەوە."

کوڕیژگە بە دەنگە مەخمەرییەکەی دەستخەتی مامۆستای خوێندەوە:

"من لەوە ناترسم ئەگەر

ئەم خەیاڵە بەنێو خەوی ئاڵۆزی شەودا ڕابرێ"

مامۆستا گوڕاندی:

ئەو سەرمەشقە بخوێنەوە کە من دامداوە نەک ئەوەی خۆت!"

کوڕیژگە بە دەم لەرزەوە گوتی:

"ئەمە.. ئەو سەرمەشقەیە کە خۆت داتداوە مامۆستا!"

مامۆستا بە تووڕەییەوە کاغەزەکەی لە دەست کوڕیژگە ڕفاند و بە دیتنی دەسخەتەکەی خۆی، هەڵبەزیەوە. چاوێکی لە قەڵەمقامیشەکە کرد کە لەنێو دەستەکانیدا دەلەرزییەوە:

"ئەم قەڵەمقامیشە! بە پڕیشکەی خوێنەوە!"

کوڕیژگە بە چاوە گەرمەکانی لە باڵندە کاڵبۆوەکەی سەر بەڕەی ژوورەکە ڕاما:

"نەنکم دەیگوت هەرکات هەورە بریسکە لە قامیشەڵان بدا، قامیشەکان.."

بۆ هەنارێکی هەڵوەریو

 تۆ هەنار و

من تەمام بوو 

لە پاییزی تەمەنمدا بتچنمەوە

کەچی لەپڕ بووی بە گەڵای ئەم پاییزەو

لە درەختی تەمەنی من جیا بوویتەوە

پاییز وەکوو جووتیارێکی دەست قەڵەشیو

چەڵاکی بای بە دەستەوەو

داری تەمەنمان دەڕنێ

ئەو جارەیان گەیشتە تۆ

چاوەڕوانم

ئاخۆ کەی نۆرەی منیش بێ

داری تەمەن 

تەنیا چەند گەڵای پێ ماوە

هاکا ئەوانیشم وەرین

ئیتر منیش ڕزگار دەبم

جێ هەبێ پێکەوە دەبین

وەرین هیندەش سامناک نییە

ئێمەین دەقمان بەم کۆت و بەندە گرتووە

گەڵا هەتاکوو نەوەرێ

کەی بە گەڵای ئەوینی خۆی گەیشتووە؟

وەرگێڕدراو

 

وەک گەڵایەکی پاییزیم، پڕ لە ڕەنگ

لە دووری تۆ پەرێشان مام و دڵتەنگ

چەندی من بۆ وەسڵی تۆ بێ ئۆقرە بم

سینگی تۆ ڕەقتر دەبێ وەک تاتە سەنگ

حلوور

 وشەی "حلول" بەواتای چوونی شتێک بۆ ناو شتێکی. پتر باری ئایینی هەیە بە هەمان واتای "تەناسوخ" یان دۆنادۆن. بەپێی ئەو باوەڕەی کە ڕۆح دەچێتە ناو جەستەوە یان ڕۆحی کەسێک دەچێتە ناو جەستەی کەسێکی دیکەوە.

ئەمڕۆ بە هەڵکەوت ئەو مەتەڵەم کۆنەم وەبیر هاتەوە کە دەیانپرسی:
ئەمە چییە "حلوور بایە ڕووی لە خودایە" و جوابەکەشی کولانەیە. واتە با پێیدا دەچێتە ژوورێ و ڕووی لە ئاسمانە. بیرم کردەوە کە ئەم حلوور یان حللوورە دەتوانێ هەر "حلوول" بێ. لەو ڕەگە لە زمانی کوردیدا وشەی "لوور" و "لووربوون"یش هەیە. زیاتر بۆ باڵندە دەگوترێ کاتێ لە ئاسمانەوە بەرەو زەوی هەڵپە دەکا بەڵام بە مانای هاتنە خواری شتێک بۆ نێو شتێکی دیکەش دەگوترێ کە دەتوانێ هەمان حلوولی ڕۆح بۆ نێو جەستە بێ.
دیارە حلوول یان حلوور تاکە وشەی سەر بەو باوەڕە نییە کە دەتوانێ ڕەگی بۆ نێو زمانی کوردی بگەڕێتەوە و وشەی "دۆنادۆن"یش لە بنەڕەتدا تەناوتەنە بەو مانایە کە ڕۆح لە جەستە یان تەنێکەوە دەچێتە ناو تەنێکی دیکەوە.