گابۆر و شەپۆر

وشەکانی گابۆر و شەپۆر بە جیاواز بەڵام هەردوویان لە گەڵ وشەی شین دەکار دەکرێن. "شین و گابۆڕ" یان "شین و شەپۆر". واتە هەردوویان دەربڕی ئاستی زۆری شین و گریانن.
هەرچی وشەی "گابۆڕ"ە، ئەوە پێشتر روون کراوەتەوە کە بەو جۆرەی لە هەنبانەبۆرینەش دا هاتووە، بریتییە لە "شین و قیڕ و هۆڕی گائەل کە خوێنی گای سەربڕاو دەبینن". واتە ئەم هۆڕ و قیڕە وەک شینی گا زیندووەکان بۆ گای کوژراو حیساب کراوە. هەر ئەم بۆچوونەش وشەکەی بۆ واتای "شین و گریانی بە دەنگی بەرز" لێ کەوتوەتەوە. واتە وشەکە لە دوو بەشی گاو + هۆڕ (لە کرداری هۆڕان یا هۆڕاندن) یان گا + بۆڕ (لە کرداری بۆڕان یان بۆڕاندن) کەوتوەتەوە. 
هەرچی وشەی "شەپۆڕ"ە ئەویش لە سەر بنەمای دەنگی گیاندارێکی دیکەی هاوتای گا کەوتوەتەوە کە ئەویش مەڕ یان پەزە. وشەی مەڕ لە زمانی ئینگلیزی دا "شیپ"ە کە رەگی دەچێتەوە ناو زمانی سۆمەری بە شێوەی شۆپ، چۆپ، چیپ یان شیپ. هەر وەک شێوە جۆراوجۆرەکانی شوان بریتی لە چۆپان (چۆپ/بان)، شەبان (شیپ/بان)،شیڤان (شیڤ بە گۆڕانی پ بە ڤ /وان،ڤان) لە هەمان ماکەن. لە سەر یەک شەپۆڕ لە تێک ئاڵقاندنی دوو وشەی شیپ بە واتای مەڕ و بۆڕ کە هەمان باڕە و کاڕەی مەڕە، کەوتۆتەوە. لەم دەنگەوە شەپۆڕ واتای گریانی بە دەنگ بۆ مردوو یان شیوەن چێ بووە.

ئافەرین

وشەی ئافەرین لە گەڵ وشەکانی "فریا" و "هاوار" هاوڕیشەیە کە واتای یارمەتی پێگەیاندن و پشتیوانی کردنن. ئەگەر هەر ئاوا بڕۆین رەنگە بگەینە سەر وشەی "ئافرەت" و واتایەکی نوێی بۆ بدۆزینەوە کە ئەویش یارمەتیدەرە و مەبەست لێی یارمەتیدەری پیاوە. هەروەها وشەی عیفریت کە دەگوترێ جۆرێک "جن" یا جندۆکەیە. دەڵێن جندۆکە ئەگەر بتوانی بیگری و دەرزیەک لە شانی بدەی، دەتوانی وەبەر ئیشی بنێی و کاری لێ بکێشی. لە سەر یەک وشەی ئافەرین واتای شیاوی پشتیوانی و شایانی یارمەتیدانە بۆ ئەو کەسەی خۆی هەوڵی سەرکەوتن دەدا. واتە لە باری فیزیکیەوە یارمەتی نادرێ و بە جێی ئەوە، لە باری مەعنەوی و بە هاندان و گوتنی "ئافەرین" و "تۆ شیاوی پشتیوانیت"، پشتیوانی دەکرێ.

پێچەوانەی ئافەرین، نفرینە. نفرین واتە "نە ئافەرین" و وەک دەزانین توک و نزای خراپە لە کەسێک یا شتێک. کەسی نفرین کراو، تاک و تەنیا و بێ یار و هاوکار و فریادرەسە یان نفرینکەر دەخوازێ نفرینلێکراو ئاوای لێ بێ. کەواتە مانای ئافەرینیش پێچەوانەی نفرینە و نزا و پاڕانەوەی خێرە بۆ گەیشتنی فریا بۆ کەسێک.
ئافەرین بە شێوەی ئافەریم و ئافەرم‌یش دەگۆترێ کە پێم وایە ئافەرین دروستەکەیەتی.

"ئەی کوا ناوی من؟!"

ژنانی ئەفغانستان کەمپەینێکیان بە ناوی "ئەی کوا ناوی من" یان "ناوی من کوا" لە سەر تۆڕە کۆمەڵایەتیەکان وەڕێخستووە. ئەوان لە دەست ئەم فەرهەنگە نێرمەزنییە وەزاڵە هاتوون کە پیاوان ئامادە نین و پێیان شەرمە ناویان بێنن. بەوەڕا وەبیرم هاتەوە کە باوکانی ئێمەش هەمان خدەیان هەبوو. دایکمان لە زمان باوکمان ناوێکی وەک دایکی فڵانی (مناڵی یەکەم)، ژنەکە، عافرەت و شتی وا بوو. هەڵبەت دایکانیشمان رێسایەکی جیاواز لەوەیان نەبوو. باوکمان لە زمان دایکمانەوە باوکی فڵانی (مناڵی یەکەم)، "پیاوەکە"، "کابرا" یان "ئەو" بوو. جا بەوەڕا وەبیر هاتەوە کە پۆلی دووهەم یا سێهەمی سەرەتایی بووم، رۆژێک لە رۆژانی سەرەتای ساڵی خوێندن، مامۆستا پرسیاری ناوی باوکمانی کرد. هەتا ئەو دەم قەتم بیر لەوە نەکردبۆوە کە باوکم جگە لە 'باب' ناوێکی دیکەی هەبێ. ئەو سەردەم هێشتا گوندەکەمان قەوغا بوو. سەرجەم ١٥ تا ٢٠ قوتابی دەبووین. هیچمان نەمانزانی باوکمان ناوی چییە؛

مامۆستا: نێوی بابت چیە؟
ئێمە: نێوی بابمە!
مامۆستا: نا، نێوی خۆی چیە؟
ئێمە: هەر نێوی باب.. بابمە!
لە بیرمە نیوەڕۆی ئەو رۆژە چوومەوە ماڵێ و دایکم بە تەنێ لە ماڵ بوو. لێم پرسی؛ ئەرێ دایە نێوی بابم چیە؟! دایکم لە قاقای پێکەنینی دا بەڵام ئاخری ناوی باوکمم لێ نەبیست. وا بزانم دواتر باوکم یان یەک لە گەورەکان پێیان گوتم. 
کوردستان و ئەفغانستان سەرەڕای مەودایان، لە باری فەرهەنگ و زمانەوە هاوبەشی و وێکچوونیان زۆرە. ئەم وێکچوونە هۆکار بووە بۆ لێک نیزیکبوونەوەو تێکەڵاویی خێرای نێوان کۆچەرە کورد و ئەفغانیەکان لە وڵاتانی دەرەوە. تەنانەت لێکدان و پێکدادانیش لە نێوانیان دا و لە کەمپەکانی پەنابەران دا بەشێکی هەر دەگەڕێتەوە سەر ئەم وێکچوونە زۆرەی نێوانیان. بەڵام لەم باسی ناو نەهێنانەدا هی ئەفغانستانیەکان یەکجار تۆختر و لە رادە بەدەر ژن بەکەمگرو دژە ژنە. نەک هەر شوو ئامادە نییە هاوسەر بە ناوی خۆی بانگ بکا، برا پێی شەرمە خوشک و کوڕ پێی شوورەییە ناوی دایک بهێنێ. ئەم ناو نەهێنانە تەنانەت دوای مردنیش دەست لە یەخەی ژنان ناکاتەوە. لە ناوەرۆکی تازیەنامەکانیان دا یان لە سەر بەردەنووسی گڵکۆکانیان، ژنان ناویان کچی فڵان باوک، ژنی فڵان پیاو یان دایکی فڵان کوڕە. ئەمەیان لە ناو کورد دا دەگمەنە یا هەر نییە. زۆر کوڕ بە ناوی دایک بانگ دەکرێن و چ شەرمیش نییە. هەڵبژاردنی خۆشترین و ناسکترین ناوەکان بۆ کچان لە کەلتوری کورد دا جێگای تایبەتی هەیە. تەنانەت لەوان سەردەمانیش دا کە ناوی عەرەبی و ئیسلامی بۆ کوڕان باو و فەڕز بوو، بەشێکی زۆر لە کچان هەر وا لە فەرهەنگی کورد و لە زمانی کوردیەوە ناویان بۆ هەڵدەبژێردرا. ئامۆژنم ناوی مامز بوو، نەنکم (دایکی دایکم) کە تەقریبەن هاوتەمەنی ئەو بوو، ناوی خاتوزین بوو، پووری باوکم ناوی تەنکەڵێ بوو. لە کاتێک دا لە نێو پیاوەکان دا بە توتوش ناوێکی کوردی دەست نەدەکەوت. لە گۆرانی و فۆلکلۆری کوردیش دا ئەم گرینگیدانە بە ناوی ژن، بە زەقی خۆی دەنوێنێ. ئەگەرچی هێندێک جار گۆرانیبێژ "ناوێرێ ناوی یارەکەی بێنێ" بەڵام بەشی زۆری گۆرانییە فۆلکلۆریەکانمان بە ناوی ئەسمەر و کەژاڵ و زارا و زێنەب و شلێر و نەسرین دەناسرێنەوەو بە دەگمەن شتی وەک "ئەمنی کوشتوە خوشکەکەی حەمە" دەبیسترێ. ئەم ناوانە ئەگەر ئەمڕۆ تایبەت بە کەسی دیاریکراو نین بەڵام بە دڵنیاییەوە لە ناوی کەسێکی تایبەتەوە داکەوتوون و ئەم گۆرانیانەیان بۆ خوڵقاوە.

وەرگێڕاوی دوو شێعر

چه دلپذیراست
اینکه گناهانمان پیدا نیستند
وگرنه مجبور بودیم
هر روز خودمان را پاک بشوییم
شاید هم می بایست زیر باران زندگی می کردیم
و باز دلپذیر و نیکوست اینکه دروغهایمان
شکل مان را دگرگون نمی کنند
چون در اینصورت حتی یک لحظه همدیگر را به یاد نمی آوردیم
 خدای رحیم ، تو را به خاطر این همه مهربانی ات سپاس.

فدریکو گارسیا لورکا

چەندە خۆشە 

کە گوناهانمان لە بەر چاو نین

ئەگینا ناچار دەبووین

هەموو رۆژێ خۆمان بشۆین

یان لە ژێر باران دا بژین

ئەوەش هەر خۆشە کە بە درۆ

نە دەگۆڕین، نە تێکدەچین

گەر وا نەبا

 یەکترمان نەدەناسیەوە

هەمیشە لێک نەبان دەبووین

-----------------------------------------

برای فریب دادن
عده ای را شیر میکنند
و عده ای را خر ...!
مواظب باشید حیوان صفت نشوید
بازنده بازنده است چه درنده چه چرنده
،،،،،
لوئیس بورخس،(۱۸۹۹–۱۹۸۶)

بۆ فریودان
تاقمێک دەکەن بە شێر و 
کۆمەڵێکیش دەکەن بە کەر
بەڵام ئێوە ئاژەڵ مەبن
دۆڕاو هەمیشە دۆڕاوە
چ دڕندەو چ کاوێژکەر

منیش واتای "سەوڵەجان"م نەدەزانی

  

یەک لە ئاوێنە بچکۆڵەکانی شێرکۆبێکەس، شێعری "پەند"ە کە بۆ چارلی چاپلین‌‌ یان وەک خۆی بە زمانی عەرەبان گوتویە، بۆ "شارلی شاپلین" هونەرمەندی بە ناوبانگی جیهانیی نووسیوە. دۆستێکی بەڕێز کە ماوەیەکە سەرقاڵی وەرگێڕانی شێعرەکانی شێرکۆ بۆ سەر زمانی فینلاندی‌یە، پرسیاری واتای وشەی "سەوڵەجان"ی ناو ئەم شێعرەی لێ کردووم.

زۆرم وا لێ بە سەر هاتووە کە خۆشەویستیی شێعرێک وەها بەری چاوی گرتووم بیرم لە واتای وشە بە وشەی ناو شێعرەکە نەکردوەتەوەو بۆم گرینگ نەبووە. جا لەو سۆنگەیەدا زۆر جار بێ ئەوەی واتای یەک یان چەند وشەی ناو شێعرەکە بزانم، ساڵانێک لە گەڵی ژیاوم و وەخت و بێ وەخت لە بن لێوان وتوومەتەوە. شێعری پەند و "سەوڵەجان"ی ناو شێعرەکە لەو نموونانە بوو.

کە برادەرەکەم پرسیاری واتای "سەوڵەجان"ی کرد، دۆش دامام. چاپلین لەو هونەرمەندانەیە کە زۆرم خۆش دەوێ و بە دەگمەن وا هەیە فیلمەکانیم چەند جار و چەندین جار تەماشا نەکردبێ. گەلێک جاریش بە دیتنی وێنەیەک یان فیلمێکی چاپلین، ئەو شێعرەی شێرکۆم وەبیر هاتووەتەوە. بەڵام ئێستا بۆ واتای وشەیەکی ناو ئەم شێعرە دامابووم. کە چاوم بە سەرلەبەری شێعرەکەدا گێڕا، زانیم کە شێرکۆ گۆچانەکەی چاپڵینی لە بەرامبەر "سەوڵەجان"ی پاشایان راگرتوە. وەک چۆن شەپقە لە بەرامبەر تاج و پێڵاوە دڕاوەکانی ئەوی لە ئاست تەختی پاشایان داناوە. کەواتە گۆچان هی فەقیران و سەوڵەجان هی دەسەڵاتدارانە بەڵام واتای چییە؟

بە دوای وشەی سەوڵەجان دا، سەرم لە دیکشێنێرییە فارسیەکان دەرهێنا. ئەوانیش وشەی "صولجان"ی عەرەبییان گرتووە. صولجانیش وەکازی دەستی پاشایانە. فارسەکان پێیان وایە وشەکە هەمان چەوگان‌ی ئەوانە کە تەعریب کراوە. (رەنگە پێیان وا بێ چ‌ێی چەوگان بووە بە ص و گ بووە بە ج).

 دیارە سەوڵەجان تەنیا بە دەست پاشایانەوە نییەو پیاوانی ئایینی و ساحیران و جادوگەرانیش بە دەستیانەوە گرتوە. دەشزانین کە ساحیران و تەنانەت پێغەمبەرانیش گیانیان وەبەر گۆچانی دەستیان ناوە و سیحر و جادوویان پێ کردوە. بۆ وێنە عەسای مووسا هیچ نەمابوو بۆ خاوەنەکەی نەکا. جارێک دەبوو بە هەژدیها  و ماری جادووگەرانی دەخوارد و جاریش هەبوو بەحری سووری بۆ دادەقەڵەشت تا خۆی و پێڕەوانی پێیدا دەرباز بن. بەو پێیەش سەوڵەجان دەکرێ هەما سەوڵ یان سەروی گیاندار بێ. سەردانی هەنبانەبۆرینەم کرد و دیتم ئەم وشەیەی نەگرتوە. بەو پێیەش ئاستەمە سەوڵەجانی دەستی شا وشەیەکی کوردی بێ و هەژاری مەزن لە بیری کردبێ. بەڵام وشەی "سەوڵ"ی گرتوە کە گەمی و بەلەمی پێ لێدەخوڕن. هەروەها سەوڵ شێوەیەکی دیکەی وشەی "سەرو"ەو ئەویش دارێکی بە گەڵا هەمیشە بەهار و بە جەستە سەخت و پتەوە. هەر ئەم سەختیەش وای کردوە کە لە ناو ئاودا بەرگە بگرێ و ببێ بە سەوڵ. بەڵام ئەمە دەبێ جیاواز لە سەوڵەجان بێ.

داری سەرو یان سەوڵ درەختێکی هەمیشە بەهارە و بەرز و بڵیندە. لەم سۆنگەیەوە شاعیران باڵای یاریان بەو دارەش دەچوێنن.  گەڵاکانی هیچکات ناوەرن و هەمیشە سەوزە. لە بەرامبەر گەرما، سەرما، با و تۆفان دا خۆڕاگرە. دەنوشتێتەوە بەڵام ناشکێ. ئەمانەش وای کردوە کە وەک پەرجۆ و نیشانەیەک لە ژینی تا هەتایی و نەمری بچێتە ناو ئایینە ئاسمانیەکانەوە و پیرۆز بکرێ. لە ناو ئایینە کەوناراکانی وەک میترایی، مەزدایی (زەردەشتی) و دواتریش کریستیانی (مەسیحی) دا سەرو درەختێکی پیرۆزە. مەزداییەکان پێیان وایە زەرتۆشت ئەم دارەی لە بەهەشتەوە هاورد. ئاسەواری ئەم پیرۆزیە بە تایبەت لە رۆڵی ئەو درەختە لە جێژنەکانی سەری ساڵی زایینی دا زەق و بەرچاوە. بەو پێیەش هەڵبەستنی گۆچانی جادویی لە داری سەوڵ، داردەستێکی گیاندار لە درەختێکی نەمرە و ئەوەش ئەوەندەی دیکە پیرۆزی بە گۆچانەکە داوە. بەو جۆرە سەوڵەجان یان سەروی گیاندار لە لایەن دەسەڵاتداری ئایینی یان وڵاتداریەوە وەک ئامرازێکی حوکمڕانی و ترساندنی خەڵک، پاوان کراوە.  بە دووریش نییە سەوڵچان لە سەر بنەمای گۆچان ڕۆنرابێ و لە تەعریب دا بووبێ بە سەولجان. ئەوەش بۆچوونی فەرهەنگنووسانی فارس پشتراست دەکاتەوە کە صولجان هەمان چەوگانی ئەوانە لێ ئەگەر ئاوا بێ، ئەوە زیاتر ڕێی تێدەچێ لە سەر بنەمای گوچانی کوردی ڕۆنرابێ نەک چەوگانی فارس. 

سەرچۆپی و گاوانی

هەڵپەڕین، هەڵپەڕکێ، داوەت، شایی، زەماوەند، گۆوەند، رەشبەڵەک، سەما و چۆپی بەشێک لەو ناوانەن کە کورد بۆ هەڵپەڕکێی خۆی بە کاریان دەبا. لێرەدا مەبەست شی کردنەوەی ئەو وشانە نییە و ئامانج ناو و پلەی ئەو کەسانەیە کە لە گەڕی هەڵپەڕکێ دان. 
هەڵپەڕکێ بە پێچەوانەی خولی کاتژمێر لە چەپەوە بۆ راست دەگەڕێ. کۆمەڵێک کەس دەستی یەک دەگرن و بە شێوەی هیلالی مانگ لە سەر جەغزێک و بە سەر بازنەیەک دا دەسووڕێنەوە. بە ئەگەری زۆر ئەم نیودایرە یان هیلالە دەیهەوێ پێمان بڵێ کە ئەو شێوە هەڵپەڕینە لە پەرستنی خوای مانگ کەوتووەتەوە. 
ویل دۆرانت دەڵێ؛ "ترس دایکی یەکەمی خوداکانە". هەروەها دەڵێ "رەنگە مانگ لە ریزی یەکەم بوونەوەرەکان بووبێ کە پەرستراوە." سروشتی‌یە ئەگەر مرۆڤی سەرەتا لە تاریکیی شەو ترسابێ. هەر بەو رادەیەش تریفەی مانگ بۆ ئەو چرا و رووناک کەرەوە بوو و ترس و تاریکی دەڕەواند. لەوەوە مانگ جێگای رێز بوو. ئەو شەوانەی کە ون دەبوو، مرۆڤ هەم ترسی زیاتر دایدەگرت و هەم نیگەرانی دەکرد. رەنگە پێی وا بووبی مانگ تووڕە بووەو رووی خۆی لێ وەرگێڕاوە. کاتێکیش لە شێوەی هیلالێک دا دەردەکەوتەوە، شادی و خۆشی دەخستەوە ناو دڵان. جێژنیان بۆ گرتووە و بۆی هەڵپەڕیون. تەنانەت هەڵپەڕینەکەشیان وا رێک خستووە کە شێوەی هیلالی مانگی پێوە دیار بێ. بەم جۆرە هەڵپەڕکێی کوردی لە دایک بووە. 
بەڵام هەڵپەڕین ڕێوشوێنی تایبەت بە خۆی هەیە. ئەم ڕیوشوێنانە دەکرێ دواتر و لە گەڵ گەشەکردنی دا داندرابن. لەوانە دابەشکاریی ئەوانەی لە گەڕی هەڵپەڕکێ دا. لە راستەوە بۆ چەپ سەرچۆپی، چۆپی، دۆ، گاوانی. وای بۆ دەچم کە ئەم ناو لێنانانە دواتر و لە ناو ژیانی ئاژەڵداری و گەڕی هەڵپەڕکێ لە پەنا یان لە دوای کاری رۆژانەی بێر و هاوێری مێگەل دا داکەوتوون ئەویش بەو جۆرەی خوارەوە:

چۆپی: شوانی، لە سۆمەری دا شۆپ واتای شوانە. وشەی 'شیپ'ی ئینگلیزی بە واتای مەڕ و Shepherd بە واتای شوان دەچنەوە سەر ئەم وشەیە.

شۆپ بە ئەگەری زۆر بنەمای وشەکانی شوان، شڤان و چۆپان‌ە. وشەی چۆپی لە چۆپ + ی پێکهاتووە کە لە سەر یەک بە واتای چتی پێوەندیدار بە چۆپ یان بە شوانە. بەو پێیە لە بڕگەیەکی زەمان دا هەڵپەڕکێ بە هی شوانان ناسراوە یان لانیکەم شوانان خاوەنی جۆرێکی تایبەت لە هەڵپەڕکێ بوون.

سەرچۆپی: سەر شوان، شوانی لە شوانان شارەزاتر و پسپۆڕتر سەرچۆپی گرتوە و سەرچۆپی بەو دراوە. سەرچۆپی هەروەها بە واتای لای سەرەوەی چۆپییە. سەرچۆپی هەروەها چۆپی کێش و سەرچۆپی کێشیشی پێ دەگوترێ. 

دۆ: بێری ، جگە لەوە کە وشەی "دۆ" بنەمای 'دۆت'ی کوردی، 'دۆوتەر'ی ئینگلیزی و 'دۆختەر'ی فارسی‌یە بە واتای کچ، رەنگە پێوەندیشی هەبێ بە 'دۆ'ی بە واتای شیر و کاری دۆشین کە بێری بۆ ئەو مەبەستە لەوێ بووەو و لە گەڕی رەشبەڵەک دا بەشداری کردووەو وەک دۆ و لە ناو چۆپی دا بووە بە چۆپی گر.   

گاوانی: پێوەندیدار بە گاوان، بریتی لەو کەسەی لە کۆتایی داوەت دا هەڵدەپەڕی. گاوانی وەک پیشە، بە نزمتر لە شوانی چاوی لێ کراوەو بەو پێیەش کۆتایی گەڕی هەڵپەڕکێی پێ دراوە. لە لایەکی دیکە گاوانی لە باری هێز و توانایی، کارێکی سووکتر لە شوانی بووە و بە پێچەوانەی شوان، گاوان شەوانە لە کێو و چیا نامێنێتەوەو دەچێتەوە ناو ماڵ و منداڵی خۆی. بە گشتی گاوان پیاوێکی بە ساڵاچووی خاوەن ژن و مناڵ بووە کە هێز و گوردی چۆپی و سەرچۆپی لە هەڵپەڕین دا نەبووە. هەڵپەڕینیش لە گاوانی دا بە پێچەوانەی سەرچۆپی، بەو رادەیە پێویستی بە هەڵپەڕین و خۆ ماندوو کردن نییەو لەوێ بە جێی گوڕ و تینی سەرچۆپی، مەندی و ئەزموون بە کار دێ. 

خوێندنەوەی بەشێک لە ئاجۆرە مانناییەکانی قەڵایچی

قەڵایچی ناوی گوندێکە کە لە چەند کیلۆمیتریی شاری بۆکان هەڵکەوتووە. بوونی شوێنەوارێکی کۆن و دۆزرانەوەی دەیان ئاجۆری نەخشێندراو و بەردەنووسراوێک وێڕای ئەشکەوتێک کە ئاوی تێدایە، ناوبانگی گوندەکەیان بە جیهاندا بڵاو کردۆتەوە. مێژووی ئەو شوێن و شوێنەوارانە بۆ سەدەکانی ٨ و ٧ی پێش زایین و سەردەمی مانناکان دەگەڕێتەوە و ئەگەری بەهێز ئەوەیە کە ئەو شوێنە، شاری ئیزیرتووی ماننایی بێ. 

 ئەو نەخشانەی لە سەر ئاجۆرەکان نەخشێندراون، بە سەر سێ بەشی نەخشی گوڵ و گیا، نەخشی گیاندار و نەخشی تێکەڵاوی گیا و گیاندار، گیاندار و مرۆڤ و گیاندار و گیانداردا دابەش دەبن.[١] سەرجەم وێنەکان باری مەزهەبی و ئایینییان هەیە و لە چوارچێوەی باوەڕەکانی میتراییدا دەکرێ خوێندنەوەیان بۆ بکرێ. نەخشەکان هی پلەکانی ئایینی میترایین کە وادیارە لە سەردەمی دەسەڵاتداریی مانناییەکاندا ئایینی دانیشتوانی ئەو هەرێمە بووە. 

بەشێک لە وێنەکان وێنەی باڵندە بە تایبەت هەڵۆ و داڵن. هەروەها لە ڕیزی نەخشە تێکەڵاوەکانیشدا وێنەی لەشی باڵندە و سەری مرۆڤ دەبیندرێ. ئەوانە هێمای خودای با لە پلەی یەکەمی میتراییدان. 

پلەی دووهەمی ئایینی میترایی هی ژن-خودای ئاو ئاناهیتایە. نێریێ کێوی گیانداری تایبەت بەو ژن-خودایەیە. 

یەک لە ناسراوترین ئاجۆرەکانی قەڵایچیش، شکڵی نێریەکێویەکە کە ئێستا لە ناو چەقی شاری بۆکاندا لەسەر تابڵۆیەکی گەورە کێشراوەتەوە و بووە بە هێمای ئەو شارە. وەکچۆن ئەو بۆچوونەش بەهێزە کە ناوی بۆکان دەچێتەوە سەر ناوی بووک کە ئەویش نیشانە و پەسنی ئەو ژنخودایەیە. حەوزەگەورەی بۆکان و ناوبانگەکەی پشتیوانی لەو بۆچوونە دەکا.  

پلەی سێهەم خودای خاکە. ئەسپ گیانداری تایبەتیی ئەو خودایەیە کە وێنەی ئەوەش لە ڕیزی ئاجۆرەکاندا هەیە.  

بەڵام بەشی زۆری وێنەی سەر ئاجۆرەکان وێنەی شێر یان وێنەی تێکەڵاوی مرۆڤ و شێرن. زۆربەشیان بە جەستە شێر و بە سەر مرۆڤن. ئەمە خودای ئاگرە کە خودای فەرماندە و پاڵەوانان و دەسەڵاتدارانە و لە حەوت پلەکەی ئایینی میتراییدا پلەی

چوارەمی هەیە. زۆری وێنەی پێوەندیدار بەو پلەیەی ئایینی میترایی لە سەر ئاجۆرەکانی قەڵایچی نیشانەی گرینگی و زۆریی ئۆگران و پێڕەوانی خودای ئاگر لەو سەردەمدایە و دەتوانێ نیشانەیەک بێ بۆ ئەوە کە قەڵایچی ناوەندێکی بەڕێوەبەریی و دەسەڵاتداری بووە کە سەر بە خودای ئاگرە. 

پلەی پێنجەمی میترایی هی ڤاروونای خودای مانگە کە لە دەڤەرەکەدا بەران گیانداری

تایبەتیی ئەو بووە. وێنەی بەرانێکیش لە ڕیزی ئاجۆرەکانی قەڵایچیدا سەرنج ڕادەکێشێ. 

خودای شەڕ یان ئیندرا لە پلەی شەشەمی میتراییدا بە ئاڵقە و قامچی دەستی دەناسرێتەوە. "نیشانەی ناسراوی ئەو بەو جۆرەی لە ئۆسیتێ هاتووە، تاژان، ئاخڵە و مەشخەڵە[٢].

 لە قەڵایچیش لانیکەم دوو ئاجۆر هەن کە وێنەی مرۆڤن و ئاڵقە و مەشخەڵ و قامچییان بە دەستەوە. ئەمانە وێنەی خودای ئەستێرەی رۆژێن کە خوای شەڕە و لە میترائیسمی رۆژئاواییدا بە هێلیۆدرۆموس ناسراوە کە پلەی شەشەمی لەم ئایینەدا هەیە. قەمچی و مەشخەڵ کەرەسە و نیشانەکانی ئەون. ئیندرا دوای پیر یان میترا، بەرزترین پلەی ئایینی میترایی‌یە.

پلەکانی ئایینی میترایی حەوت پلەن و بە پێی میترائیسمی رۆژئاوایی، لە خوارەوە بۆ سەرەوە بریتین لە ئاو ، با، خاک، ئاگر، مانگ، ئەستێرەی رۆژێ و خۆر. 

بەردە نووسراوی قەڵایچی 

لە قەڵایچی هەروەها بەردە نووسراوێک دۆزراوەتەوە کە بە خەت و زمانی ئارامی نووسراوە. بەرزییەکەی ١٧٨ سانتی میتر و پانتاییەکەی ٦٣ سانتیمە و لە سێزدە هێڵدا نووسراوە. مێژووی نووسینی بەردەکە ڕوون نییە بەڵام شیمانە دەکرێ بۆ سەدەکانی ٧ و ٨ی پێش زایین بگەڕێتەوە. وەرگێڕدراوی کوردیی نووسراوەکە بەو جۆرەی خوارەوەیە: 

هەر کەسێ ئەم بەردەنووسراوە لابەرێ
لە شەڕدا بێ یان بە ئاشتی
هەر چی بەڵای سەر دنیایە
ببارێ بە سەر وڵاتی‌ ئەو شایەدا و 
لە خۆی نەبینێ چ خێر و بێرە

بکەوێتە بەر نەفرەتی خودایان و

لۆمەی خاڵدی لە سەر بێ

کە ئەوەتانێ ماڵی لە "زێتێر"ە

حەوت مانگای تازە زاو

شیر بە گوێلکێکی بدەن‌و

بە هەموان نەیکەنەوە تێرە

حەوت ژن نان بە تەندوورێکیەوە بدەن‌و

لێی دەرنەهێنن تاقە یەک کوللێرە

دووکەڵی ئاور و دەنگی ئاش بە وڵاتی‌دا نەگەڕێ‌ و

خاکی ببێ بە شۆرەکات و گڵە سوێرە

ئەو شایەی لە سەر ئەم بەردەنووسراوە بنووسێتەوە دێڕە

"هەدا(د)[٤]" و "خاڵدی[٥]" تەختی لێ وەرگەڕێنن‌و

هەداد وڵاتی پڕ کا لە تۆفان و باهۆڕە

ژێدەر: 

١- یوسف حسن زادە - آجرهای لعابدار بوکان

٢- میترا خودای شاراوە - مارتین ڤێرمازێن

٣- استل آرامی بوکان، مریم دارا

٤- هەداد ناوێکی دیکەی خودای با لە پلەی یەکەمی میتراییدایە. هەداد خودایەکی پارێزەرە و با و تۆفان لە دەست ئەودایە. 

٥- هاڵدی یان خالدی خودای هەرە بەرزی ئۆرارتوییەکان بوو کە بە گومانی بەهێز هەمان خودای شەڕە لە پلەی شەشەمی میتراییدا

شیاوی میداڵی ئازادی

گێژاوی رووداوەکانی رۆژانی رابردووی پێوەندیدار بە ئێران، کوردستان و رۆژهەڵاتی کوردستان نەیتوانی ئەو هەواڵە گرینگە لە چاوی کوردان بشارێتەوە کە کوردێکی رۆژهەڵاتی کوردستان لە لایەن سەرکۆماری فینلاندەوە میداڵی ئازایەتیی پێ بەخشرا. 
سێ ساڵ بە سەر ئەو ئازایەتیەدا تێپەڕ ببوو کە بەرپرسان و دەزگا پێوەندیدارەکانی فینلاند توانیان ئەو کەسە بدۆزنەوە کە سێ ساڵ لەوە پێش لەخۆبوردوانە گیانی مرۆڤێکی لە مردن رزگار کرد. ئەو بۆخۆی لە سەرەتاوە ئازایەتیەکەی تەنیا وەک ئەرکی ئینسانی چاو لێ کردو کاتێکیش رۆژنامەنووسێک پێوشوێنی گرت، بۆ ئەو بەس بوو کە بنووسرێ "کوردێک ئەو چاکەیەی ئەنجام دا".
شوانە رزگەیی دەمێک ساڵە شیاوی میداڵی تێکۆشان، ئازایەتی، مرۆڤبوون، خەبات بۆ ئازادی و رزگاریی وڵاتەکەیەتی. ئەگەر کورد لە بێ دەوڵەتی و بێ دەسەڵاتی دا زۆر جار نەیتوانیوە رێز لە تێکۆشانی رۆڵەکانی خۆی بگرێ، ئەوە دەوڵەتی فینلاند تەنیا پەی بە گۆشەیەک لە گەورەیی و شیاوی ئەو مرۆڤە بردوەو خەڵاتی ئازایەتیی پێ بەخشیوە.
رزگەیی ئەرکی نەتەوەیی و ئینسانیی خۆی وەک تازە لاوێک سەرەتا لە ناو ریزەکانی یەکێتیی لاوان و حیزبی دێموکرات دا دەست پێ کرد. دواتر وەک تێکۆشەرێکی نهێنی لە ناو شار دا لێبڕاوانە و دڵسۆزانە لە ماڵ و ژیانی خۆی بۆ ئامانجەکانی حیزبەکەی و رزگاریی نەتەوەکەی مایەی دانا و تێکۆشا. ئیستریۆ و نەوارفرۆشی‌یە خنجیلانەکەی بوون بە کانگای بڵاوکردنەوەی بیری کوردایەتی. ئیستریۆی "ئاگرین" و ئەو بەرهەمە ئەدەبی و هونەرییانەی کە بڵاوی دەکردنەوە، زۆر زیاتر لە خاوەنەکەیان بۆ ئەدیبان و ئۆگرانی ئازادی ناسرابوو. سەرەتاکانی دەیەی حەفتای هەتاوی شوانە رزگەیی وێڕای پۆلێکی دیکە لە تێکۆشەرانی دێموکرات لە شاری مەهاباد هەڵکەندران و پەنایان بۆ بنکەکانی حیزب هێنا. ئاشکرا بوونی شانە نهێنی‌یەکانی ئەوان لە ناو شاری مەهاباد خەسارێک بوو کە لە بزووتنەوی کورد و حیزبی دێموکرات کەوت. کاک شوانە پاش ماوەیەک وێڕای منداڵەکانی رەوانەی دەرەوەی وڵات بوو و لە وڵاتی فینلاند گیرسایەوە.
ساڵ هاتن و چوون تا منیش رێگام کەوتە ئەم وڵاتە و لێی جێگیر بووم. جارێکی دیکە شوانە رزگەییم دیتەوە. سەخڵەت و سەرمای ئەم وڵاتە پەنجەی کوردایەتیی ئەویان لە گۆ نەخستبوو. خەمی نان و هەوای دەوڵەمەند بوون نەیانتوانیبوو لە مەیدانەکە وەدەری بنێن. ساڵانی دواتر بە تایبەت لەم گۆڕەپانەدا زیاتر چاومان بە یەک کەوت و زیاتر دیوارەکانی مابەینمان بۆ دۆستایەتیی زیاتر، روخاند. بە روخانی هەر دیوارێکیش لە مابەینمان دا، ئەمن زیاتر ناخی بێ گرێ و هەستی کوردانە و مرۆڤانەی ئەو ئینسانە تێکۆشەرەم بۆ دەرکەوتووەو شانازیم بە ناسینی کردوە.
لێرەوە دەستخۆشی لەو هەنگاوە بە جێیەی سەرکۆماری فینلاند دەکەم و پیرۆزبایی لە هاوڕێی خۆشەویستم کاک شوانە رزگەیی دەکەم. ئەو ئەگەر لە فینلاند گیانی مرۆڤێکی لە مەرگ رزگار کرد و خەڵاتی ئازایەتیی پێ درا، لای هاوڕێکانی هەمیشە شیاوی بە نرخترین میداڵەکانی ئازایەتی، هاوڕێیەتی، نیشتمانپەروەری و مرۆڤدۆستی‌یە. 

زیاتر لەو لینکەدا بخوێنەوە
http://giareng.com/giarengs-map/hawal/2082-سەرۆک-کۆماری-فینلاند-خەڵاتی-جوامێری-و-ئازایەتی-بە-کوردێکی-رۆژهەڵاتی-کوردستان-بەخشی.html

ساخ

دەگوترێ ساخ وشەیەکی تورکی‌یەو لە 'ساخلەم'ی تورکی وەرگیراوە. ئەمن بۆچوونی پێچەوانەی ئەوەم هەیە و پێم وایە ساخ هەمان وشەی "ساز"ە. "ساز" چەندان واتای هەیە. لەوانە "لە سەر پێ بوون"، "ئامادە بوون" و "نەخۆش نەبوون". چاوگی کرداری ساز لە زمانی فارسی دا "ساخ/تەن"ە. ساخ وەک بنەما و 'تەن' وەک نیشانەی کردار. لە گەردان دا ئەویش دەبێتەوە بە 'ساز'. (سازەم = دەسازم). لە زمانی کوردی دا وشەکە بە شێوەگەکی سازان، ساز کردن و ساز بوون گەردان دەکرێ.

دەکرێ پێوەندی لە نێوان وشەی چاک لە گەڵ ساغ هەبێ کە واتای وەک یەکیشیان هەیە. بە گۆڕانی س بە چ و ک بە غ، خ یان ق. وەک چۆن هەر لەو ماکەیە وشەی چاق بە واتای قەڵەو، هەڵگری جۆرێک لە ساغی‌یە. بە پێی ئەو روانگەیەی لە رابردوودا بۆ قەڵەوی هەبوو و کزی وەک نەخۆشی چاو لێ دەکرا.

لە فەرهەنگی زمانی سۆمەری دا وشەی "ساگ Sag" بەرچاو دەکەوێ بە واتای باش و جوان، هەروەها بە مانای پەسنی باشی، دەگمەنی و بە نرخی. ئەم واتایانەش رێکن لە گەڵ نەخۆش نەبوون و بێ عەیب بوون کە لە زمانی کوردی دا بۆ وشەی ساغ هەیە. سۆمەری بوونی وشەی ساغ دەتوانێ هۆکاری هاوبەشیی ئەو وشەیەو وشەکانی پێوەندیدار بە ساغ بێ لە نێوان زمانی کوردی و تورکی دا. بەو پێیە کە چەندان وشەی تورکی بە هۆیەکی ناڕوون رەگیان لە زمانی سۆمەری دایە.

ساخ لە زاراوەکانی باشووری رۆژهەڵاتی کوردستان دا بە شێوەی "ساق" گۆ دەکرێ. وای بۆ دەچم ئەم "ساق"ە بنەمای وشەی "ساقی"یە. ساقی بە مانای مەیگێڕ و بادەگێڕی ناو مەیخانە کە بە تایبەت لە شێعری عیرفانیی شاعیرانی فارسی سەدەی سێزدەهەم بە دواوە بە زۆری دەبیندرێ. بە رواڵەت وێدەچێ لە "سقاء"ی عەرەبی بێ بەڵام عەرەبەکان خۆیان بە کاری ناهێنن و بەشێک لە شارەزایانی زمانی عەرەبی گومانیان خستوەتە سەر عەرەبی بوونی وشەکە. لە زمانی سۆمەریش دا وشەی ساقی بە شێوەی "شاقیا" تۆمار کراوە کە حیکایەتی لە مێژینە بوون و عەرەبی نەبوونی وشەکەیە. گۆڕانی ش بە س لە نێوان وشە سۆمەری و کوردیەکان دا بە لێشاوە.
کۆمەڵێک نیشانە لە شێعری شاعیرانی کلاسیک دا هەن کە ئاماژەن بە واتای ساغ و ساقی وشەی ساقی و ساخ بوونی ساقی لە بەرامبەر خرابیی ئەوانەی لە بێ بادەیی یان خواردنەوەی زۆر خراپ کەوتوون. لە هەردوو حاڵەت دا ئەوە ساقی‌یە کە هۆشی لە سەر خۆیە و ساغە یان ساخکەرەوەیە. بە واتایەکی دیکە لە بەر یەک دانانی ساخ (ساقی) و خراپ و سەرخۆش (بادەخواز) ئاماژە بەو واتایەی وشەی ساقین. حافر دەڵێ:

من از چشم تو ای ساقی خراب افتاده‌ام لیکن

بلایی کز حبیب آید هزارش مرحبا گفتیم

واتە: ئەی ساقی! من زۆر خراپ لە بەر چاوی تۆ کەوتووم بەڵام هەزار سڵاو لەو بەڵایە بێ کە لە خۆشەویستەوە دێ. یان ئەی ساغ، من زۆر خراپ لە بەر چاوی تۆ کەوتووم..

وحشی بافقی دەڵێ:

ساقیا امشب پر از دردم خرابم کن

سیه مستـم نما سیر از شرابم کـن

ئەی ساقی! من ئەمشەو لێوڕێژ لە ژانم، خراپم کە.. یان ئەی ساغ! ئەمن ئەمشەو پڕم لە دەرد، خراپم کە..
بە کورتی هەوڵدان بۆ دانانی خراپ لە بەرامبەر ساقی وەک نیشاندانی واتای ساغ یان ساق لە وشەی ساقی دێتە بەرچاو. ساغ و ساغ بوون تەنیا تایبەت بە ساقی‌یەو ئەوان لە هەر دوو حاڵەتی مەستی و ئەغیاری دا هەر خراپن.

هەر لەو ماکەیەو لە فەرهەنگی مەیخانە دا، وشەی "ساغەر" هەیە کە پیاڵەی شەرابە. ئەمەش دەبێ پێوەندی بە ساقی و ساخ/ساغ/ساق هەبێ لە بنەمای وشەی ساخ بە واتای ساغکەر، ساغکەرەوە یان شتێکی لەم بابەتە.
چاوگی کرداری ساخ لە زمانی کوردی دا دەکرێ "ساستن" یان "ساچتن" بووبێ. کرداری "ساچان" لەو بنەمایە بە واتای سازان و بە یەکەوە حەوانەوەیە. هەڵبەت ئەوە تەنیا ساخ و ساز نییە کە کردارە بنەڕەتیەکەی تووشی ئەو ئاڵۆزیە بووەو ئەم ئازارە چەند کرداری دیکەی لەو شێوەیەی گرتوەتەوە. لەوانە کردارە سەرەکیەکەی سووتان. لە بەیتە فۆلکلۆریەکان دا سوتان بە "شێوەی "دەسۆزێ" گەردان کراوە کە ئەمە دەبێ لە چاوگێکی وەک "سۆزان" یان "سۆستن" و "سۆچتن" کەوتبێتەوە. بەڵام لە زمانی کوردیی ئەمڕۆ دا ئەو شێوازانەی کردارەکە باو نین و ئەوەی هەیە بە کەمی سوچان و بە پڕانی "سووتان"ە. 

--------------------

ژێدەر: 

- کورد کێیە؟ سۆران حەمە رەش

- دیوانی حافز

- دیوانی وەحشی بافقی

ئاغوەتمان

لە کاناڵی تێلگرامیی "دونگوز" وتەکانی دانیشتوویەکی ئاوایی "ئاغوەتمان" بە ناوی کاک خالید ئیسماعیلی سەرنجی راکێشام. کاک خالید باسی لە ئاواییەکەیان و بنەمای ناوی ئەو ئاواییە کرد. فەرمووی کە کابرایەک بە ناوی "وەتمان" لێرە ژیاوە و مەڕ و ماڵاتی هەبووە. زستانێکی سەخت، سەرما زەفەری پێ بردوەو مردوە. وەختێک هاتوونە سەر مەیتەکەی وتوویانە "ئاغ (ئاخ) وەتمان".
ئاغوەتمان، گوندێکە لە ناوچەی گەورکایەتیی مەهاباد هەڵکەوتوە. دوایین گوندی ناوچەکەیە کە کەوتووەتە ژوور گوندەکانی قالوێ باراوا. بە رووکاری ئەو دیوی دا گوندەکانی زێڕاندۆڵ، سڵامەت، گڵۆڵان و.. هەڵکەوتوون و ئەوێ ناوچەی گەورکایەتیی بۆکانە. ئەمن بۆخۆم چەند جار سەردانی ئەو گوندە خۆشەویست و میوانگرەم کردوە و لێی ماومەتەوە. خەڵکێکی هەژار کە سەرچاوەی داهاتیان لە بە خێوکردنی مەڕ و ماڵاتە بەڵام تا خوا حەز بکا میوانگر و نیشتمانپەروەرن.
 سەبارەت بە بنەچەی ناوی ئاواییەکە بە ئەگەری زۆر وشەی ئاغوەتمان پێکهاتەی "ئاغا وەتمان"ە کە رەنگە بۆ یەکەم جار کەسێکی دەستڕۆیشتوو بەو ناوە گوندەکەی ئاوەدان کردۆتەوە و ناوی خۆی بە سەر ئاواییەکەوە بە جێ هێشتووە. لە سەردەمی فیئوداڵی و ئاغا و رەعیەتی دا زۆر گوندی ئاوا لە لایەن ئاغای دەستڕۆیشتوو دامەزراون یان سەر لە نوێ ئاوەدان کراونەتەوە. زۆربەی ئەو ئاواییانەش کە ناوی کەسیان بە سەرەوەیە، لە لایەن کەسی بەو ناوەوە ئاوەدان کراون. وەک عەوڵابات، حاجیابات، هەباساوا، حەسەن چەپ، حوسێن مامە و..
ئاغ کورتکراوەی ئاغایە کە لە تێکهەڵکێشی لە گەڵ وەتمان دا کورت کراوەتەوە و "الف"ی کۆتایی سواوە. وەتمانیش کوردێندراوی ناوی عوسمانە.  ناوێک کە بۆ وێنە لە ناوی "کانی وەتمان"یش دا هەیە.
ئاغوەتمان لە دوو کۆنە گوندی گورگە و قەرەقاج تازەترە کە چۆڵ کراون و تەنیا کەلاوە و ئاسەواریان لە نیزیک ئاغوەتمان ماوە. بە پێی ناوەکان دەبێ "گورگە" کە وشەیەکی کوردیە، کۆنتر بێ و پاشان "قەرەقاج" کە ناوێکی ترکی‌یە، دوای هاتنی مەغول و لە سەردەمی دەسەڵاتداریی مەغوول یان ترکان دا ساز کراوە.

دار

نوێترین شێعری شاعیری مەزن عەبدوڵا پەشێو

له‌ خۆم ئاشقتر هه‌ر دار شك ده‌به‌م
هه‌ر دار،  دار و به‌س
ئه‌وه ئامێزی خاك بەرنادا
گه‌ر داشیپاچن
ئاگریشی ده‌ن
هه‌تا دوا نه‌فه‌س
نه‌ده‌فڕێ و ده‌ڕوا
نه‌ دڵ ده‌گۆڕێ
نه‌ گازانده‌یه‌ك ده‌كا لای هیچ كه‌س
له‌ خۆم ئاشقتر هه‌ر دار شك ده‌به‌م
هه‌ر دار، دار و به‌س

بۆچوونی من سەبارەت بە ئینتیخاباتی ٢٩ی بانەمەڕ لە ئێران و کوردستان:

١- لە ئێرانی ژێر دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی دا هەر کەس سەرکۆمار بێ و لە زێدەکەی من هەر کەس شوورا بێ، بە حاڵی من کە پەڕەوازە بووم و لە فینلاند دەژیم، فەرق ناکا و تەئیسریان لە سەر ژیانی شەخسی و تەنانەت سیاسیی من نییە.
٢- دەنگدان لە لایەن خەڵکی کوردستان نە بە ئامانجی تەئید کردنی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامی دەزانم و نە بە نیشانەی دانی مەشروعیەت بە رێژیمی حاکم. 
٣- مادام رێگایەکی کورتخایەن بۆ رووخانی رێژیم شک نابەم و ناشتوانم بژێرەیەکی باشتر و کردەیی بە قازانجی ژیان و ئازادیی کوردستان بە خەڵک پێشنیار بکەم، ئەگەر دانیشتوانی کوردستان و چالاکانی سیاسی و مەدەنی کە لە ژێر ئەم دەسەڵاتەدا دەژین و دەجووڵێن، بە پێی ئەزموونی ئەو چەند ساڵەی رابردوو پێیان وا بێ سەرکۆمارێکی میانەرەو بۆ حاڵ و ژیانی ئەوان باشترە، بە مافی ئەوانی دەزانم و بە هیچ جۆر لە سەر ئەوە کەسم پێ جاش یان خیانەتکار نییە.
٤- بەڵام سەرەڕای خاڵی سێ، مادام شەش حیزبی رۆژهەڵاتی کوردستان ئەمساڵ بۆ یەکەم جار بەیاننامەیەکی هاوبەشیان داوەو بە یەکەوە داوایان لە خەڵک کردوە دەنگ نەدەن، سەرەڕای تێبینیم لە سەر هەڵوێستەکەیان، پێم خۆشە ئەگەر خەڵک چوونە سەر سندووقی دەنگدانیش، دەنگی سپی بۆ ئینتخاباتی سەرکۆماری تێباوێن. رێژەی زۆری دەنگی قرت یان سپی لە کوردستان دەیتوانی ئاماژەیەکی باڵکێش بێ. کۆماری ئیسلامی بە فێڵ دوو ئینتخاباتی تێکەڵ کردوە کە رەنگە یەک لە ئامانجەکانی، پەلکێش کردنی خەڵکی زۆر بۆ سەر سندووقەکانی دەنگدان بێ. بۆ بەرپەرچ دانەوەی ئەم تاکتیکەی کۆماری ئیسلامی، حیزبەکان دەبوو زیاتر مانۆڕ لە سەر دەنگی سپی بۆ هەڵبژاردنی سەرکۆماری بدەن و دەستی خەڵکیان لە هەڵبژاردنی شورا بۆ شوێنی ژیانی خۆیان ئاوەڵا کردبا.
٥- سەبارەت بە ئینتخاباتی شوراکان،  پێم وایە ئەوەیان راستەوخۆ پێوەندی بە ژیانی فەرهەنگی، کۆمەڵایەتی و ئیداریی دانیشتوانی شار و گوندەکانەوە هەیە و نابێ وەک پرسێکی سیاسی - ئەمنیەتی سەیر بکرێ. گوند و شارەکان لە هەموو حاڵەتێک دا دەبێ ئەنجوومەنێکیان هەبێ کە ئەگەر بۆخۆیان هەڵینەبژێرن، ئەوە دەسەڵات بۆیان دیاری دەکا یان بە دەنگی رێژەیەکی کەم لە خەڵکی هەلپەرەست و نابەرپرس، خراپترین کەسەکان هەڵدەبژێردرێن و بە سەریان دا دەسەپێندرێ. وا بە باشتر دەزانم کە خەڵک بە هەست بە بەرپرسایەتیەوە لە ناو کاندیداکان دا بێ لەبەرچاوگرتنی فاکتەری خزمایەتی، تایفەگەری، ناوچەیی و.. دەنگ بە کەسانی شارەزا، دڵسۆزو جێگای متمانە بدەن. خراپی و خاسیی ئەنجومەنی شوراکان لە چوار ساڵی داهاتوو دا راستەوخۆ تەئسیری لە سەر ژیان و ژینگەی ئەوان هەیە.
٦- لەو شار و ناوچانەی کە کوردەکان لە ژێر گوشار و زێدەخوازیی ترکان دا دوو هیندە ستەمیان لێ دەکرێ و ناوچە و شارەکەیان هەڕەشەی راماڵین و پاکتاوکردنی کوردان یان زمان و فەرهەنگی کوردیی لە سەرە، باشترە بەوپەڕی یەکگرتووییەوە هەوڵ بدەن کاندیدە کوردەکان سەربخەن و بەم جۆرە لانیکەم بەشێک لە ئیدارەی ئەو ناوچانە بە دەستەوە بگرن.
٧- ئەم ئینتخاباتەش تێدەپەڕێ و خەڵک بە هەر رێژەیەک بەشدار بن و هەر کەس ببێ بە سەرکۆمار و پێکهاتەی ئەنجوومەنی شار و لادێکان هەر چۆن بن، بە حاڵی حیزبەکانیش وەک من فەرق ناکا. مەگەر ئەوە کە مرخیان لە سەرکۆمارێکی توندڕەو خۆش کردبێ و لە دڵە خۆیان دا پێیان وا بێ رەنگە ئەو کۆماری ئیسلامی بەرەو هەڵدێر بەرێ یان زوڵم و زۆرەکە وەها زۆر بکا کە خەڵک ڕاپەڕێ.