لە کاناڵی تێلگرامیی "دونگوز" وتەکانی دانیشتوویەکی ئاوایی "ئاغوەتمان" بە ناوی کاک خالید ئیسماعیلی سەرنجی راکێشام. کاک خالید باسی لە ئاواییەکەیان و بنەمای ناوی ئەو ئاواییە کرد. فەرمووی کە کابرایەک بە ناوی "وەتمان" لێرە ژیاوە و مەڕ و ماڵاتی هەبووە. زستانێکی سەخت، سەرما زەفەری پێ بردوەو مردوە. وەختێک هاتوونە سەر مەیتەکەی وتوویانە "ئاغ (ئاخ) وەتمان".
ئاغوەتمان، گوندێکە لە ناوچەی گەورکایەتیی مەهاباد هەڵکەوتوە. دوایین گوندی ناوچەکەیە کە کەوتووەتە ژوور گوندەکانی قالوێ باراوا. بە رووکاری ئەو دیوی دا گوندەکانی زێڕاندۆڵ، سڵامەت، گڵۆڵان و.. هەڵکەوتوون و ئەوێ ناوچەی گەورکایەتیی بۆکانە. ئەمن بۆخۆم چەند جار سەردانی ئەو گوندە خۆشەویست و میوانگرەم کردوە و لێی ماومەتەوە. خەڵکێکی هەژار کە سەرچاوەی داهاتیان لە بە خێوکردنی مەڕ و ماڵاتە بەڵام تا خوا حەز بکا میوانگر و نیشتمانپەروەرن.
سەبارەت بە بنەچەی ناوی ئاواییەکە بە ئەگەری زۆر وشەی ئاغوەتمان پێکهاتەی "ئاغا وەتمان"ە کە رەنگە بۆ یەکەم جار کەسێکی دەستڕۆیشتوو بەو ناوە گوندەکەی ئاوەدان کردۆتەوە و ناوی خۆی بە سەر ئاواییەکەوە بە جێ هێشتووە. لە سەردەمی فیئوداڵی و ئاغا و رەعیەتی دا زۆر گوندی ئاوا لە لایەن ئاغای دەستڕۆیشتوو دامەزراون یان سەر لە نوێ ئاوەدان کراونەتەوە. زۆربەی ئەو ئاواییانەش کە ناوی کەسیان بە سەرەوەیە، لە لایەن کەسی بەو ناوەوە ئاوەدان کراون. وەک عەوڵابات، حاجیابات، هەباساوا، حەسەن چەپ، حوسێن مامە و..
ئاغ کورتکراوەی ئاغایە کە لە تێکهەڵکێشی لە گەڵ وەتمان دا کورت کراوەتەوە و "الف"ی کۆتایی سواوە. وەتمانیش کوردێندراوی ناوی عوسمانە. ناوێک کە بۆ وێنە لە ناوی "کانی وەتمان"یش دا هەیە.
ئاغوەتمان لە دوو کۆنە گوندی گورگە و قەرەقاج تازەترە کە چۆڵ کراون و تەنیا کەلاوە و ئاسەواریان لە نیزیک ئاغوەتمان ماوە. بە پێی ناوەکان دەبێ "گورگە" کە وشەیەکی کوردیە، کۆنتر بێ و پاشان "قەرەقاج" کە ناوێکی ترکی‌یە، دوای هاتنی مەغول و لە سەردەمی دەسەڵاتداریی مەغوول یان ترکان دا ساز کراوە.
ئاغوەتمان، گوندێکە لە ناوچەی گەورکایەتیی مەهاباد هەڵکەوتوە. دوایین گوندی ناوچەکەیە کە کەوتووەتە ژوور گوندەکانی قالوێ باراوا. بە رووکاری ئەو دیوی دا گوندەکانی زێڕاندۆڵ، سڵامەت، گڵۆڵان و.. هەڵکەوتوون و ئەوێ ناوچەی گەورکایەتیی بۆکانە. ئەمن بۆخۆم چەند جار سەردانی ئەو گوندە خۆشەویست و میوانگرەم کردوە و لێی ماومەتەوە. خەڵکێکی هەژار کە سەرچاوەی داهاتیان لە بە خێوکردنی مەڕ و ماڵاتە بەڵام تا خوا حەز بکا میوانگر و نیشتمانپەروەرن.
سەبارەت بە بنەچەی ناوی ئاواییەکە بە ئەگەری زۆر وشەی ئاغوەتمان پێکهاتەی "ئاغا وەتمان"ە کە رەنگە بۆ یەکەم جار کەسێکی دەستڕۆیشتوو بەو ناوە گوندەکەی ئاوەدان کردۆتەوە و ناوی خۆی بە سەر ئاواییەکەوە بە جێ هێشتووە. لە سەردەمی فیئوداڵی و ئاغا و رەعیەتی دا زۆر گوندی ئاوا لە لایەن ئاغای دەستڕۆیشتوو دامەزراون یان سەر لە نوێ ئاوەدان کراونەتەوە. زۆربەی ئەو ئاواییانەش کە ناوی کەسیان بە سەرەوەیە، لە لایەن کەسی بەو ناوەوە ئاوەدان کراون. وەک عەوڵابات، حاجیابات، هەباساوا، حەسەن چەپ، حوسێن مامە و..
ئاغ کورتکراوەی ئاغایە کە لە تێکهەڵکێشی لە گەڵ وەتمان دا کورت کراوەتەوە و "الف"ی کۆتایی سواوە. وەتمانیش کوردێندراوی ناوی عوسمانە. ناوێک کە بۆ وێنە لە ناوی "کانی وەتمان"یش دا هەیە.
ئاغوەتمان لە دوو کۆنە گوندی گورگە و قەرەقاج تازەترە کە چۆڵ کراون و تەنیا کەلاوە و ئاسەواریان لە نیزیک ئاغوەتمان ماوە. بە پێی ناوەکان دەبێ "گورگە" کە وشەیەکی کوردیە، کۆنتر بێ و پاشان "قەرەقاج" کە ناوێکی ترکی‌یە، دوای هاتنی مەغول و لە سەردەمی دەسەڵاتداریی مەغوول یان ترکان دا ساز کراوە.
