هەڵپەڕین، هەڵپەڕکێ، داوەت، شایی، زەماوەند، گۆوەند، رەشبەڵەک، سەما و چۆپی بەشێک لەو ناوانەن کە کورد بۆ هەڵپەڕکێی خۆی بە کاریان دەبا. لێرەدا مەبەست شی کردنەوەی ئەو وشانە نییە و ئامانج ناو و پلەی ئەو کەسانەیە کە لە گەڕی هەڵپەڕکێ دان.
هەڵپەڕکێ بە پێچەوانەی خولی کاتژمێر لە چەپەوە بۆ راست دەگەڕێ. کۆمەڵێک کەس دەستی یەک دەگرن و بە شێوەی هیلالی مانگ لە سەر جەغزێک و بە سەر بازنەیەک دا دەسووڕێنەوە. بە ئەگەری زۆر ئەم نیودایرە یان هیلالە دەیهەوێ پێمان بڵێ کە ئەو شێوە هەڵپەڕینە لە پەرستنی خوای مانگ کەوتووەتەوە.
ویل دۆرانت دەڵێ؛ "ترس دایکی یەکەمی خوداکانە". هەروەها دەڵێ "رەنگە مانگ لە ریزی یەکەم بوونەوەرەکان بووبێ کە پەرستراوە." سروشتی‌یە ئەگەر مرۆڤی سەرەتا لە تاریکیی شەو ترسابێ. هەر بەو رادەیەش تریفەی مانگ بۆ ئەو چرا و رووناک کەرەوە بوو و ترس و تاریکی دەڕەواند. لەوەوە مانگ جێگای رێز بوو. ئەو شەوانەی کە ون دەبوو، مرۆڤ هەم ترسی زیاتر دایدەگرت و هەم نیگەرانی دەکرد. رەنگە پێی وا بووبی مانگ تووڕە بووەو رووی خۆی لێ وەرگێڕاوە. کاتێکیش لە شێوەی هیلالێک دا دەردەکەوتەوە، شادی و خۆشی دەخستەوە ناو دڵان. جێژنیان بۆ گرتووە و بۆی هەڵپەڕیون. تەنانەت هەڵپەڕینەکەشیان وا رێک خستووە کە شێوەی هیلالی مانگی پێوە دیار بێ. بەم جۆرە هەڵپەڕکێی کوردی لە دایک بووە.
بەڵام هەڵپەڕین ڕێوشوێنی تایبەت بە خۆی هەیە. ئەم ڕیوشوێنانە دەکرێ دواتر و لە گەڵ گەشەکردنی دا داندرابن. لەوانە دابەشکاریی ئەوانەی لە گەڕی هەڵپەڕکێ دا. لە راستەوە بۆ چەپ سەرچۆپی، چۆپی، دۆ، گاوانی. وای بۆ دەچم کە ئەم ناو لێنانانە دواتر و لە ناو ژیانی ئاژەڵداری و گەڕی هەڵپەڕکێ لە پەنا یان لە دوای کاری رۆژانەی بێر و هاوێری مێگەل دا داکەوتوون ئەویش بەو جۆرەی خوارەوە:
چۆپی: شوانی، لە سۆمەری دا شۆپ واتای شوانە. وشەی 'شیپ'ی ئینگلیزی بە واتای مەڕ و Shepherd بە واتای شوان دەچنەوە سەر ئەم وشەیە.
شۆپ بە ئەگەری زۆر بنەمای وشەکانی شوان، شڤان و چۆپان‌ە. وشەی چۆپی لە چۆپ + ی پێکهاتووە کە لە سەر یەک بە واتای چتی پێوەندیدار بە چۆپ یان بە شوانە. بەو پێیە لە بڕگەیەکی زەمان دا هەڵپەڕکێ بە هی شوانان ناسراوە یان لانیکەم شوانان خاوەنی جۆرێکی تایبەت لە هەڵپەڕکێ بوون.
|
سەرچۆپی: سەر شوان، شوانی لە شوانان شارەزاتر و پسپۆڕتر سەرچۆپی گرتوە و سەرچۆپی بەو دراوە. سەرچۆپی هەروەها بە واتای لای سەرەوەی چۆپییە. سەرچۆپی هەروەها چۆپی کێش و سەرچۆپی کێشیشی پێ دەگوترێ.
دۆ: بێری ، جگە لەوە کە وشەی "دۆ" بنەمای 'دۆت'ی کوردی، 'دۆوتەر'ی ئینگلیزی و 'دۆختەر'ی فارسی‌یە بە واتای کچ، رەنگە پێوەندیشی هەبێ بە 'دۆ'ی بە واتای شیر و کاری دۆشین کە بێری بۆ ئەو مەبەستە لەوێ بووەو و لە گەڕی رەشبەڵەک دا بەشداری کردووەو وەک دۆ و لە ناو چۆپی دا بووە بە چۆپی گر.
گاوانی: پێوەندیدار بە گاوان، بریتی لەو کەسەی لە کۆتایی داوەت دا هەڵدەپەڕی. گاوانی وەک پیشە، بە نزمتر لە شوانی چاوی لێ کراوەو بەو پێیەش کۆتایی گەڕی هەڵپەڕکێی پێ دراوە. لە لایەکی دیکە گاوانی لە باری هێز و توانایی، کارێکی سووکتر لە شوانی بووە و بە پێچەوانەی شوان، گاوان شەوانە لە کێو و چیا نامێنێتەوەو دەچێتەوە ناو ماڵ و منداڵی خۆی. بە گشتی گاوان پیاوێکی بە ساڵاچووی خاوەن ژن و مناڵ بووە کە هێز و گوردی چۆپی و سەرچۆپی لە هەڵپەڕین دا نەبووە. هەڵپەڕینیش لە گاوانی دا بە پێچەوانەی سەرچۆپی، بەو رادەیە پێویستی بە هەڵپەڕین و خۆ ماندوو کردن نییەو لەوێ بە جێی گوڕ و تینی سەرچۆپی، مەندی و ئەزموون بە کار دێ.
